ڪھاڻيون

وقت جو بادشاهه

ھي ڪتاب نامياري ڪھاڻيڪار ۽ ناول نگار رسول ميمڻ جي ڪھاڻين جو مجموعو آھي. ادل سومرو لکي ٿو:
”رسول ميمڻ هڪ آرٽسٽ تخليقڪار آهي، جنهن وٽ منظرنگاريءَ ۽ ڪردار نگاريءَ جو اهڙو آرٽ آهي، جنهن کيس منفرد ۽ مٿانهون درجو ڏياريو آهي، موضوعن جي وٽس ڪا بہ کوٽ ناهي، هو هڪ مصور وانگر عڪس چٽي ٿو. منظر اسان جي اکين آڏو ڦرڻ لڳن ٿا ۽ ڪردار ڄڻ آسپاس گهمندي محسوس ٿين ٿا. رسول ميمڻ تاريخ جي گھري شعور رکندڙ هڪ ڏاهي ليکڪ جي ذريعي تاريخ جي چهري تان دز هٽائي سچائين کي دريافت ڪيو آهي ۽ ڪاميابيءَ سان نباهيو آهي، اهو ان ڪري بہ ممڪن ٿي سگهيو آهي جو رسول ميمڻ جيترو لکي ٿو، ان کان وڌيڪ پڙهي بہ ٿو. تهذيبن جي ٽڪراءَ، قومي ۽ ثقافتي تضادن جي پس منظر ۾ ليکڪ جي تخليل ۾ اهڙي سنڌ جو خواب آهي، جتي ڌرمن، فرقن، ذاتين ۽ نظرين جي آڌار تي انسانيت جي ورڇ نہ هجي.“
  • 4.5/5.0
  • 1656
  • 614
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • رسول ميمڻ
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book وقت جو بادشاهه

انب

سهارنپور جو نواب اعجاز علي بيگ پنهنجي نوڪري ڪالي خان سان انبن جي باغ ۾ گهمي رهيو هيو. سانوڻ جي موسم هئي ۽ پورو باغ پيلن انبن سان ائين جهنجهيل هيو جو ان جي وڻ جي هر ٽاري هيٺ نوڙي نواب اڳيان ڄڻ عزت سان پنهنجو ميوو پيش ڪري رهي هجي. نواب اڇي ڪڙتي ۾ سرسبز باغ اندر ائين گهمي رهيو هيو جيئن هو ڪو سانوڻ جو ڀٽڪيل بادل هجي جيڪو ڪنهن خوابناڪ منظر جيان جنت جهڙي ماحول ۾ اڏامندو هجي.
بنگال جي سمنڊ مان اٿيل مُون سُون جا بادل هن دفعي ڪي اهڙا ڪارا ۽ گهاٽا نه هيا. اهي ٽڪر ٽڪر ٿي عرش تي هڪ ٻئي پويان اڏامندا پئي ويا. ڪڏهن وٺا به ٿي ته انهن جي بوندن ۾ اها طاقت نه هئي جو انبن جي باغ کي نقصان رسائي سگهن. هوا ۾ به هن دفعي اهڙو زور نه هيو جو وڻن کي ڌوڻي ڇاڻي سگهي. انبن جوفصل اهڙو ڀلو ٿيو هيو جو نواب صاحب جي دل سيني اندر ڪنهن وڏي مٺي انب جيان ڌڙڪڻ لڳي.
نواب پويان ايندي ڪالي خان هڪ ننڍو پٿر کڻي مٿي وڻ ۾ وهائي ڪڍيو، ڇڻ ڇڻ ٿي، ڪجهه پن ڪريا ۽ ساوا طوطا ولر جي صورت ۾ وڻ تان ڀڙڪو کائي مٿي اڏاڻا، ڪالي خان وات تي ٻئي هٿ ڏئي انهن پويان هُوڪر ڪئي ۽ طوطا نواب جي وسيع باغ ۾ پري اڏاڻا هليا ويا.
“ڪالا خان تون انهن کي ڪيئن روڪي سگهين ٿو. هتان ويا ته هُتي وڃي ويٺا” نواب پنهنجي پويان چيلهه چٻي ڪري ايندڙ ڪالي خان کي چيو. ڪالي خان زوريءَ هلڪو ٽهڪ ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي.
“حضور هن دفعي ته طوطن وڻ وڄائي ڇڏيا، خبر نه آهي ڪٿان ڪٽڪن جا ڪٽڪ اچي پلٽيا آهن. آنڌي ۽ مينهن ته نقصان نه رسايو پر هنن طوطن اها ڪسر پوري ڪري ڇڏي.”
نواب کاڏيءَ کي کنهي ڪجهه سوچيو ۽ پوءِ چيو “ڇڏين ڇا کائي ڇا کائيندا جيترو زيان ڪرڻو اٿن ڪن... ڌڻيءَ جي مخلوق آهن ڪجهه کائيندا نه.”
ڪالي خان قرب مان وڌيڪ ڪٻو ٿيندي خوشامندي ٽهڪ ڏنو.
“هَو شاباش ڌڻي توهان جو ڀلو ڪري نواب صاحب، مولا توهان کي وڌائي سخي دل سرڪار... واهه جي ڳالهه ڪئي اٿوَ”
هو نواب مٿان گهور گهور پئي ويو. نواب مرڪيو ۽ اڳتي هلي ان هنڌ آيو جتي ڪالي خان حقو تيار ڪري رکيو هيو. هو ڪرسيءَ تي ويٺو ۽ نڙ وات ۾ وجهي ڪش هڻي دونهون هوا ۾ ڇڏيو. ڪالي خان کي حقي جي گڙ گڙ ائين محسوس ٿي جيئن کيس پيٽ ۾ وٽ پيا هجن. هو ڊوڙيو ۽ اندر وڃي پليٽ صاف ڪري، انب ڪٽي ان ۾ رکي نواب آڏو پيش ڪيا.
ڪالي خان هن سامهون هيٺ سائي گاهه تي ويهي ائين گهورڻ لڳو جيئن هن کي نواب جي ڪنهن حڪم جو انتظار هجي. نواب هٿ وڌايو ۽ ڦار کڻي وات ۾ وڌي.
“واهه انور رٽول تنهنجو جواب نه آهي.” هن وات کي ائين پئي چٻاڙيو جيئن اهو هن جي ڪنٽرول ۾ نه هجي پر خودبخود انبن کي کائڻ تي هريل هجي. “سبحان الله... ڇا ته خوشبوءِ آ... ڇا ته ذائقو آهي.” هو کائيندو ۽ چوندو ويو. سندس اکيون ڪنهن سرور کان بند ٿي ويون. گهڙي گذري ته هن اکيون کولي ڪالي خان کي اشارو ڏنو.
“کاءُ ڪالا خان چپ ڇو ويٺو آهين... ڦار کڻ”
ڪالي خان شرمسار ٿيندي مرڪي هٿ مهٽيا.
“جي حضور” هن چيو ۽ پوءِ ڦار کڻي چپن تي آندي.
انب کائيندي نواب ڳالهايو.
“ڪنهن زماني ۾ اسان جا وڏا چوندا هيا ته سهارنپور جي انبن ۾ اهڙي شفا آهي جو انهن سان شگر جي مرض جو علاج ڪري سگهجي ٿو.”
نواب چپ چٽيندي نڙ مان ڦوڪ ڏئي دونهون ڇڏيندي چيو.
“بيشڪ نواب صاحب بيشڪ... سياڻن سچ چيو آهي ته زهر کي زهر ئي ماريندو آهي.”
ڪالي خان جي ڳالهه تي نواب کان ٽهڪ نڪري ويو.
“اڙي ڀوڪ ڇا ٿو چوين، هي انب آهن زهر ته ڪونهي”
ڪالي خان کي پنهنجي غلطيءَ جو احساس ٿيو، هن هڪ هٿ کڻي وات تي رکيو.
“معاف ڪجو نواب صاحب” هن شرمسار ٿيندي چيو “مون جاهل کي ڪهڙي خبر ته مثال ڪيئن ڏبو آهي.”
نواب هن جي ڳالهه تي ڪيتري دير مرڪندو رهيو ۽ حقي مان گڙ گڙ ڪري دونهون فضا ۾ ڇڏيندو رهيو.
جڏهن هو اٿيا ته سج لڙي چڪو هيو. حويليءَ تائين پهچندي چڱي اوندهه ڦهلجي وئي. انبن جي باغ ۾ اوندهه ساوڪ سان ملي اڃا به گهري ٿي وئي. هر طرف سانت ڇائنجي وئي پر مٿي وڻ ۾ طوطن جي کنڀن جي ڦَر ڦَر ان سانت ۾ ٻڌبي رهي.
نواب اعجاز علي بيگ پنهنجي تر جو خانداني نواب هيو جنهن جاڳير بهار جي شهر سهارنپور ۾ واقع هئي. هن جي پيءُ وڏي نواب جو لاڏاڻو ڪجهه عرصو پهرين ٿيو هيو ۽ هن ٿوري ئي عرصي ۾ جاگير جو سڄو ڪم سنڀالي پنهنجن هٿن ۾ کنيو هيو. خدا کيس اولاد سان نوازيو هيو. هن کي ٻه ڌيئر ۽ هڪ پٽ هيا. هن جي وڏي ڌيءَ ستارا پنهنجي جوڀن کي ڇهي رهي هئي باقي ٻار اڃان بلوغت کي نه پهتا هيا. سندس وقت ڏاڍي سڪون ۽ آرام سان پئي گذريو. هن جي هر طرف مٺاس ۽ ساوڪ لڳي پئي هوندي هئي. هر سال هزارين روپيا هن جي انبن جي فصل جي ڪمائي هئي. هن جا لاتعداد نوڪر هيا جيڪي هن جي باغ جي رکوالي ڪندا هيا. انهن سڀني مان ڪالي خان ئي اهڙو هيو جيڪو نواب جي ويجهو ۽ هن جي گهڻ گُهرن مان هيو. ڪالي خان جي نياز ۽ نوڙت جو انداز ئي انوکو هيو. ائين محسوس ٿيندو هيو جيئن قدرت واري ڄمڻ سان ئي هن جي چيلهه چٻي ڪري ڇڏي هجي. ڪنڌ سدائين هيٺ ۽ هٿ ائين نرڙ تي ايندا هيس جيئن آداب آداب پيو ڪري.
انگريز سرڪار جا ڏينهن هيا ۽ ڪڏهن گورا گهوڙن تي چڙهي نواب جي فارم تي ايندا هيا ته ڪالي خان ئي هوندو هيو جيڪو انهن جو آڌرڀاءُ ڪري وڃي نواب کي حويليءَ ۾ ٻڌائيندو هيو. نواب تڪڙ ۾ گورن وٽ ائين پهچندو هيو جو جلد بازيءَ ۾ پاتل هن جي شيروانيءَ جا بٽڻ هيٺ مٿي پاتل هوندا هيا. هو گورن کي ٽيڪس ڏئي رسيد وٺندو هيو ۽ ڪالي خان تحفي طور چونڊ انبن جا ٽوڪرا انهن حوالي ڪرڻ جو بندوبست ڪندو هيو. گورا جڏهن واپس وڃڻ لاءِ گهوڙن طرف وڌندا هيا ته پنهنجي ڪلهي تان بوڇڻ لاهي گهوڙن جي چيلهه تي رکيل زين صاف ڪندو هيو ۽ ڏاڍي عجز مان چوندو هيو.
“توهان جا لک ٿورا سرڪار بهادر... خدا توهان جي حفاظت ڪري ۽ ڊگهي عمر عطا فرمائي.”
گورا خوش ٿي ڪنڌ ڌوڻي گهوڙن تي چڙهي واپس روانا ٿيندا هيا ۽ نواب ڪالي خان کي پيار ۽ شفقت مان ڏسي هن جي ڪاڪردگيءَ تي مرڪندو هيو. جڏهن ٻئي جنگ عظيم لڳي ته نواب جي باغن تي ڪو خاص اثر نه پيو. انب اهي ئي مٺا ۽ ذائقيدار هيا جيئن جنگ کان پهريون، پر جڏهن جنگ ختم ٿي ته ڄڻ وايو منڊل ئي ڦري ويو. بهار جي گهٽين ۾ جذباتي جوان الله اڪبر جو نعرو هڻي نڪتا ۽ جلسن جلوسن ۾ ورهاڱي جون ڳالهيون ٿيڻ لڳيون.
“نواب صاحب جنگ ته اسان جي ملڪ ۾ هاڻي شروع ٿي آهي. رب خير ڪري.”
ڪالي خان نواب جي فڪرمند منهن کي ڏسندي چيو.
“واقعي وڏي جنگ ڇا ختم ٿي ڄڻ اها اسان وٽ شروع ٿي وئي.” نواب ڏکوئيل لهجي ۾ چيو.
ڪجهه ڏينهن گذريا ته خبرون عام هيون، گورا ملڪ ڇڏي رهيا آهن، انهن پڪو پهه ڪيو آهي ته هو ويندي ويندي مسلمانن کي هڪ الڳ ملڪ ٺاهي ڏئي پوءِ روانا ٿيندا، ڏسندي ئي ڏسندي ملڪ کي باهه وڪوڙي وئي، پنجاب ۾ خونريزي شروع ٿي وئي ۽ بنگال ٻرڻ لڳو. ملڪ ٽٽي ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو. بهار جي گهٽين ۾ هندو مسلم فساد شروع ٿي ويا. ماڻهو لڏڻ لڳا ۽ خبر نه پئي ته ڪٿان پٿر ۽ باهه جا اُلا اچي نواب اعجاز علي بيگ جي حويليءَ ۾ ڪريا ۽ هن جي حويليءَ جي درن جون چوڪاٺيون باهه ۾ ٽڙڪا ڏئي سڙڻ لڳيون. نوڪر چاڪر جان بچائي وٺي ڀڳا ۽ هن رڙيون ڪري ڪالي خان کي سڏ ڪيا، پر هر طرف ايترو ته لڙ ۽ فساد هيو جو هن جا سڏ انهن ۾ دٻجي ڪنهن کي به ٻڌڻ ۾ نه آيا. هن ٽنهي ٻارن کي باهه مان ڪڍي ٻاهر آندو. کيس ايتري مهلت به نه ملي جو ضرورت آهر ڪجهه کڻي سگهي. هن پنهنجو الهه تلهه سڙندي اکين سان ائين ڏٺو جيئن باهه اندران هن جي انبن جي وڻن تي ويٺل طوطن جون رڙيون پيون ٻڌجن.
انگريز سرڪار جي روانگيءَ سان ملڪ ۾ ڪنهن جو قانون نه رهيو. ٻه چار سپاهين جا ٽولا هيا جيڪي متاثر ماڻهن کي ڪيمپن ڏانهن منتقل ڪرڻ ۾ مدد ڏئي رهيا هيا. هر هنڌ لٽ مار پنهنجي عروج تي هئي. نواب اعجاز به ٻارن کي ساڻ ڪري هڪ اهڙي ڪيمپ ۾ پناهه ورتي. هن جو سهارنپور ڇڏڻ جو ڪو ارادو نه هيو. ڪيمپ جي هڪ ڪنڊ ۾ ويهي سوچي رهيو هيو ته حالتون جيئن ئي بهتر ٿينديون هو موٽي پنهنجي حويليءَ ۾ ويندو ۽ انبن جا باغ سنڀاليندو. ڪيمپ ۾ نفسانفسيءَ جو عالم هيو. لٽيل ڏتڙيل پريشان حال ۽ زخمي ماڻهو هر طرف چيچلائي رهيا هيا. نواب اعجاز علي به ڪنهن ڳوڙهي سوچ ۾ مبتلا ويٺل هيو.
“اڙي ڀائي ٻڌو آهي سڀاڻي ڪا ريل پاڪستان رواني ٿيڻي آهي.” ڪنهن اتي ويٺلن مان روئڻهارڪي آواز ۾ چيو. “ڇا توهان کي ان باري ۾ ڪا خبر آهي. اها ڪڏهن رواني ٿيندي؟... ڇا توهان هلندا؟”
ڪوئي گوڏن ۾ منهن وجهي سڏڪي رهيو هيو.
“جيڪي قسمت کي منظور” ڪنهن چيو “هي ڏينهن به ڏسڻا هيا”
نواب جيڪو ٻڌي رهيو هيو ان جي نرڙ جا گهنج گهرا ٿي ويا.
“ڪير جاهل ڇڏيندو پنهنجي ديس کي” هن رڙ ڪري چيو “بند ڪيو اها بڪواس.” نواب ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي ويو.
خبر نه پئي ته ڪٿان فسادي پهچي ويا ۽ انهن اچي ڪيمپ تي حملو ڪيو. ڇرا ۽ چاڪو ورن مان ٻاهر نڪر آيا. ٻه نوجوان نواب اعجاز علي بيگ جي ڌيءَ ستارا ڏانهن وڌيا ۽ ان کي اچي ٻانهن ۾ هٿ وڌائون. نواب اٿيو ۽ ان نوجوانن کي ڌڪي ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي. ڪا لٺ مٿي بلند ٿي ۽ نواب جي مٿي ۾ اچي لڳي. هن جي ٻين ٻن ٻارن جي رڙ نڪري وئي. نواب کي جڏهن هوش آيو ته هن ستارا کي ڳولهيو پر اها نه هئي.
“اهي اديءَ کي کڻي ويا.” سندس ٻن ننڍن ٻارن ٻڌايو ۽ اهي ڍاڍيون ڪري روئڻ لڳا. نواب جي اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا ۽ ٻن ٻارن کي ساڻ ڪري ريلوي اسٽيشن ڏانهن روانا ٿيو.
جڏهن ماڻهن سان سٿيل ريل سهارنپور ڇڏي رهي هئي ته نواب دريءَ کان ڏٺو ساوا طوطا اڏامندا ٻوليندا پئي ويا.
“اڙي ڪالا خان انهن کي نه اڏار” ڄڻ هن جي من مان رڙ نڪتي، هن ريل جي دريءَ مان ڪنڌ ورائي پري نهاريو، انبن جا ساوا باغ پوئتي موٽي رهيا هيا. هن محسوس ڪيو جيئن سڀ ڪجهه هٿن مان ڇڏائبو پئي ويو. انب هڪ هڪ ٿي وڻن مان ڇڻندا پئي ويا. وڻن جا پن پيلا پئي ٿيندا ويا ۽ هيٺ ڌرتي اهڙن هزارين پنن سان ڍڪجندي پئي وئي. انبن جي وڻن جون اگهاڙيون ٽاريون جيڪي ڪنهن بهار جو انتظار ڪرڻ بنا اتي ئي سڪي ٺوٺ ٿي ويون هجن. جن ايندڙ بهار جو انتظار نه ڪيو هجي. جن تي ڪڏهن گونچ نه ڦٽندا ۽ ڪڏهن ٻور پيدا نه ٿيندو. سڀ فنا ٿي ويو.
“اڙي ڪالا خان هٿ روڪ” هو هر هر چرين جيان چپن ۾ چئي رهيو هيو ۽ ريل ڪوڪون ڪندي پاڪستان ڏانهن وڌي رهي هئي.
پوءِ پاڪستان پهچي لالوکيت وٽ گندي نالي جي ڪناري رهندي نواب اعجاز علي بيگ کي ڪيترائي سال گذري ويا.
ان عرصي دوران هو ٻيو ڪجهه ته نه ڪري سگهيو پر هن ڪجهه وقت ملان احمد گجراتيءَ وٽ رهي ڪچوريون ترڻ سکي ورتيون پوءِ هن ريڙهيءَ جو بندوبست ڪيو ۽ لسٻيلي چوڪ وٽ هڪ تيل جي ڪڙهائي چاڙهي ڪچوريون ترڻ شروع ڪيون. هن جي ننڍي ڌيءَ شمشاد جيڪا هاڻي جوان ٿي چڪي هئي. آذانن کان اڳ اٿي ميدو ڳوهيندي هئي ۽ پوءِ پٽاٽن جي چٽڻي ۽ دال ٺاهيندي هئي. نواب صبح جي نماز پڙهي واندو ٿيندو هيو ته جوان ڌيءَ کي هٿ ونڊائيندو هيو ۽ هو سامان تيار ڪري اچي پنهنجي روزگار واري جاءِ تي بيهندو هيو. تيل جي ڪڙهائيءَ کي هيٺان باهه ڏئي ڪجهه دير کانپوءِ پاڻيءَ ڇنڊو هڻي تيل جي گرمائش جو اندازو لڳائيندو هيو پر ان تيل جي ڪڙهائيءَ ۾ هڪ دفعي پاڻيءَ بدران هن بي خبريءَ ۾ پنهنجا وهندڙ ڳوڙها اگهي ڦٽي ڪيا، گرم تيل ۾ ڳوڙهن جون ڦينگون ٽپا ڏئي ٽهڪڻ لڳيون.
هن کي پنهنجو جوان پٽ ياد آيو. جيڪو ڪجهه ڏينهن اڳ پوليس هٿان ماريو ويو. لساني تنظيم جي دهشتگرد ڪارڪن جي حيثيت ۾ پوليس هن کي گهران گرفتار ڪري وٺي وئي ۽ پاور هائوس چورنگي نيو ڪراچيءَ وٽ پوليس ان کي ڊيڪائي پويان گولي وهائي ڪڍي.
نواب ڪچوريون تري پليٽن ۾ رکندو ويو ۽ قسمت کي گاريون ڏيندو ويو. هن ان عرصي دوران سيٽلمينٽ ڊيپارٽمينٽ ۾ ڪيترائي ڪليم داخل ڪيا پر انهن جو ڪو خاطر خواح نتيجو نه نڪتو. نوابي تخم ڪري سندس سڀاءَ ۾ اهو جهڪاءُ نه هيو جنهن ڪري هن زندگيءَ ۾ ڌڪ پئي کاڌا، نه هن ڪنهن سان ساز باز ڪئي، نه ڪنهن جي مٺ گرم ڪئي، نه ڪنهن جو منهن ڪوڙو ڪرايو، نه شباب آکيو، عزت جي ڳولها ۾ ذلت سندس مقدر جو حصو پئي ٿيندي وئي.
هڪ ڏينهن جڏهن هو لسٻيلي چوڪ وٽ ڪچوريون تري رهيو هيو ته هڪ عاليشان گاڏي اچي هن جي ريڙهيءَ ڀرسان رڪي، نواب گاڏيءَ ڏي ڪو خاص ڌيان نه ڏنو، گهڙي گذري ته ان مان هڪ فڪرمند چهري واري شخص نڪري نواب جي ڀرسان بيهي هن کي حيرانيءَ مان ڏسڻ لڳو. نواب ڪم مان پنهنجا هٿ روڪي ان ڏانهن نهاريو. نواب کي محسوس ٿيو هن ماضيءَ جي تهن مان انبن جي وڻن تي ويٺل طوطن جي لات ٻڌي هجي. ان شخص جي منهن جي ڌوڙ ڇڻي پئي. نواب کان رڙ نڪري وئي.
“اڙي ڪالا خان تون... هٿ روڪ ڪالا خان...”
ڪالي خان جا هٿ نواب جي قدمن تي هيا. نواب هن کي اٿاريو ۽ ڳلي لڳايو ته هن جي اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا.
“تون جيئرو آهين ڪالا خان؟” نواب چيو “وڇوڙي وقت مان توکي ڏاڍو ياد ڪيو.”
ڪالو خان جيڪو هاڻي ساڳيو ڪالو خان نه رهيو هيو ان نواب اڳيان ساڳي نهٺائيءَ سان چيو “نواب صاحب مان پاڻ توهان لاءِ پريشان هيس، توهان کي هن حال ۾ ڏسي مونکي ڏاڍو ڏک ٿيو آهي.”
“بس ڪالا خان قسمت جون ڳالهيون آهن.” نواب چيو “شايد اهو سڀ لکيل هيو.”
ڳالهين ئي ڳالهين ۾ ڪالي خان کيس ٻڌايو ته هو ڪراچيءَ جو وڏو بزنس مين آهي. هن جو ڪلفٽن ۾ شاندار بنگلو آهي ۽ ميرپورخاص ۾ انبن جا باغ آهن.”
“پر ڪالا خان اهو سڀ ڪيئن ٿيو؟” نواب ڏاڍي حيرت مان پڇيو.
“مونکي هن ملڪ گهڻو ڪجهه ڏنو آهي. نواب صاحب مان هن ملڪ ۽ سرزمين جو ٿورائتو آهيان، جنهن مون جهڙي جاهل ۽ بدحال شخص کي پناهه ڏني ۽ پنهنجو ڪيو. هيءُ مسلمانن جو ملڪ مون لاءِ هڪ وڏي نعمت ۽ رحمت آهي. خدا هن ملڪ کي سلامت ۽ هن جي حفاظت ڪري.” ڪالي خان عقيدت جو اظهار ڪندي چيو.
جڏهن ڪالي خان نواب کان موڪلايو ته هن ڪوٽ جي کيسي مان ڪارڊ ڪڍي نواب حوالي ڪيو ۽ عرض ڪيو ته “هو سندس بنگلي تي ضرور اچي.”
ڪالي خان جي روانگيءَ کانپوءِ نواب کان ڪيتري دير ڪچوريون ترڻ وسري ويون، هو گم سم ان شاندار گاڏيءَ کي ويندي ڏسندو رهيو جنهن ۾ سندس نوڪر ڪالي خان روانو ٿيو هيو.
پاڪستان اچڻ کانپوءِ ڪالي خان وڏي ترقي ڪئي هئي. هو ڪجهه عرصو سکر واري هاڻوڪي ايوب گيٽ وٽ رهيو. اسسٽنٽ مختيارڪار سائين ڏنو جيڪو تن ڏينهن سيٽلمينٽ ڊيپارٽمينٽ ۾ اويڪيو پراپرٽيءَ جو انچارج هيو. تنهن کي مهاجرن جي رليف ڪيمپ جو سربراهه پڻ بنايو ويو هيو.
هڪ ڏينهن جيئن ئي هو هاڻوڪي ايوب گيٽ وٽ هندستان کان آيل مهاجرن جي ڪيمپ ۾ امدادي سامان جي ورهاست جي نگراني ڪري رهيو هيو ته اوچتو هن جي نظر وڃي ڪالي خان جي ڌيءَ پروين تي پئي. ڇوڪري به ڪا ڏاڍي حرفتڻ هئي سائين ڏني سان اهڙي اک اٽڪايائين جو سائين ڏنو هن جي اک جي ڏورن ۾ وچڙي پيو. ان کانپوءِ اهو ڏينهن خالي نه هوندو هيو جو سائين ڏنو ڪالي خان جي گهر جو چڪر نه هڻي. سائين ڏنو عشق ۾ اهڙو مبتلا ٿيو جو ڪالي خان سان قرب وڌي ويس ۽ دفتر کولي هن آڏو رکيائين. ڪالي خان جون پنج ئي آڱريون گيهه ۾ پئجي ويون.
سائين ڏني پاڻ ويهي هن کان ڪليم ڀرايا ۽ ڏسندي ئي ڏسندي ميرپورخاص ۾ هندن جا ڇڏيل باغ ڪچي انب جيان اچي هن جي جهول ۾ ڪريا. سائين ڏني هن کي سهارنپور جو نواب ڄاڻائي ڪراچيءَ ۾ جايون هٿ ڪري ڏنيون ۽ شهداد ڪوٽ واري پاسي هڪ وڏي زمين هن کي ڪليمن ۾ ڪڍرائي ڏني. ڪجهه وقت کانپوءِ ڪالي خان شهدادڪوٽ واري زمين وڪڻي وڏو پئسو ٺاهيو. باقي هن ميرپورخاص وارا انبن جا باغ پاڻ وٽ رکيا. ڪالي خان نالي ۾ ساڳيو ڪالي خان رهيو. هن پنهنجو نالو نه بدلايو. هن وٽ جهڪاءُ ۽ هٿ جوڙ سڀني سان ساڳي ئي رهي جيڪا غربت جي ڏينهن ۾ هن وٽ هوندي هئي.
نواب جي ڪسمپرسيءَ واري حالت ڏسي ڪالي خان کي ڏاڍو ڏک ٿيو هيو. ان ڏينهن کانپوءِ هو جڏهن ۾ لسٻيلي چوڪ تان لنگهيندو هيو ته ڪار مان لهي وڃي نواب جي پيرن تي هٿ رکندو هيو.
“نواب صاحب ڪڏهن ته مون وٽ اچو.” هو هر دفعي نواب اعجاز علي بيگ کي چوندو هيو “مونکي خدمت جو موقعو ڏيو.”
سانوڻ جا ڏينهن هيا، ڪراچيءَ جو آسمان ڪاري جهڙ سان سٿيو پيو هيو. مينهن ايڏو ته زور سان وسي رهيو هيو جو ماڻهن جا ڌنڌا ڌاڙي بند ٿي ويا. نواب اعجاز بيگ ان ڏينهن روزگار لاءِ ٻاهر نه نڪري سگهيو. هو ڪمري اندر کٽ تي آهليو پيو هيو. مٿان ٽِين جي ڇت تي مينهن جون بوندون وسي ٽڙڪو ڪري رهيون هيون. نواب کي اهي آواز دماغ ۾ هٿوڙن وانگر وسندي محسوس ٿي رهيا هيا. هو هر هر پاسو ورائي ڪنهن بيزار ڪندڙ سوچ مان جان ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هيو. ٻاهر دالان ۾ هن جي ڌيءَ شمشاد آرسيءَ اڳيان وارن جو چوٽيون وٽي ڪجهه جهونگاري رهي هئي. ڀرسان ئي لڙڪندڙ پڃري اندر طوطو کنڀن ۾ منهن لڪائي ستل هيو. وسندڙ مينهن ڪري لياري نديءَ جي گندي پاڻيءَ جو وهڪرو تيز ٿي ويو هيو، پر لالو کيت وٽ ان نالي ڀرسان نواب جي جاءِ جون ڀتيون اڃان ان تيز پاڻيءَ جي وهڪري کان گهڻو مٿي هيون.
گذريل ڪجهه ڏينهن کان نواب وٽ شمشاد لاءِ رشتا اچي رهيا هيا. ڇوڪري به جوان ٿي چڪي هئي. هڪ ٻه رشتا لکيل پڙهيل نوڪري ڪندڙ ڇوڪرن جا به آيل هيا. نواب سوچي رهيو هيو ته اهو ئي وقت آهي جو هو پنهنجي جوابداري پوري ڪري ان مان آجو ٿئي. پر رکي رکي هن کي پنهنجي مالي حالت جي پريشاني تنگ ڪري رهي هئي. سوچي رهيو هيو ته جي رشتو سٺو هوندو ته پوءِ ڏاج به سٺو ڏيڻو پوندو. اهو سوچي هو مايوس پئي ٿي ويو. هن جي مالي حيثيت ايتري نه هئي جو هو رشتي وارن جي خواهش موجب ڌيءَ کي ايترو ڏئي سگهي جيتري جي هن مان توقع رکي پئي وئي.
ٽين جي ڇت تي مينهن جون بوندون ڪرنديون رهيون ۽ نواب هيٺان کٽ تي پاسا ورائي بي چينيءَ مان سوچيندو رهيو. آخر هن فيصلو ڪيو ته هو ڪالي خان وٽ وڃي کيس مالي مدد لاءِ چوندو، پنهنجي پراڻي نوڪر آڏو هٿ ڊگهيڙڻ جو تصور ڪري نواب جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو. هن کي پنهنجي بيوسيءَ جو احساس ٿيڻ لڳو.
ٻيو ڏينهن ٿيو ته نواب ميري ۽ پراڻي ڪاري رنگ جي شيرواني پائي گهران نڪتو ۽ لالو کيت واري گندي پاڻيءَ جي نالي جي وٽ ڏئي وڃي مٿي روڊ تي چڙهيو. ڪلفٽن واري بس ۾ چڙهي هن نيٺ وڃي ڪالي خان جي بنگلي جو در کڙڪايو. نوڪر هن کي ڪالي خان جي وسيع بنگلي اندر آڻي اهڙي هنڌ ويهاريو جتي انبن جا ڊگها وڻ هيا.
گهڙي گذري ته ڪالي خان ڊوڙندو بنگلي جي در مان ٻاهر نڪتو ۽ ادب مان نوڙي نواب کي ڀاڪر پائي اتي ئي وڻن جي ڇانوَ ۾ پيل صوفي تي ويهاريو.
“معاف ڪجو نواب صاحب اچڻ ۾ ٿوري دير ٿي وئي.” ڪالي خان ساڳيو ئي نوڙي ڏاڍي نهٺائيءَ مان چيو.
هن نواب کي وڏي صوفي تي ويهاريو ۽ پاڻ ادب مان هڪ ننڍي صوفي تي ويهي رهيو. ايتري ۾ نوڪر تازو حقو ٺاهي اچي وچ تي رکيو.
“ڪالا خان تون اڃان حقو پيئندو آهين؟” نواب عجب مان چيو “منهنجي خيال ۾ ته هن جو دور ختم ٿي ويو”
“بس سرڪار خانداني نواب ته نه آهيان، پر اهو شوق مون کي اوهان کان اهڙو ورثي ۾ مليو جو ان مان جان ڇڏائي نه سگهيو آهيان.”
ڪالي خان چيو ۽ حقو اڳتي وڌائي نواب اڳيان ائين رکيو جيئن هو اڃا به هن جو نوڪر هجي. نواب نڙ وات ۾ وجهي گڙ گڙ ڪئي ۽ ڪنڌ ورائي وڻن کي ڏٺو. انبن جا وڻ ساين لڙڪندڙ انبڙين سان ڀريل هيا. طوطا مٿي وڻن تي کنڀن سان ڦڙ ڦڙ ڪري رهيا هيا. نواب اڳيان سهارنپور جا ساوا باغ اچي ويا. هن تصور ۾ ڪٻ ڪڍي بيٺل ڪالي خان کي ڏٺو جيڪو مٿي پٿر هڻي طوطا اڏاري رهيو هيو. ڪالي خان خاموش ويٺل نواب جي اکين ۾ نهاريو ۽ چيو “هيءُ خادم هاڻي به توهان جو ساڳيو نوڪر آهي. سرڪار هن گهر کي پنهنجو گهر ئي سمجهو.”
“تنهنجي عجز ۽ انڪساريءَ جو مان ٿورائتو آهيان. ڪالا خان پر منهنجي هاڻي اها حيثيت نه رهي آهي جو تنهنجن احسانن جو بار کڻي سگهان، نواب حقي جو ڪش هڻندي چيو جنهن جو تماڪ هن کي ڏاڍو ڪڙو ۽ بي ذائقي محسوس ٿي رهيو هيو. ڪالي خان سمجهي ويو ته نواب ضرور ڪنهن مسئلي ۾ ڦاسي پيو آهي ۽ هن وٽ ڪنهن مدد جي اميد رکي آيو آهي.
“محسنن تي ڪهڙا احسان ٿيندا آهن حضور، هن نوڪر کي توهان جي خدمت ڪري دلي اطمينان حاصل ٿيندو.”
نواب دل تي پٿر رکي ڌڙڪندڙ دل سان وڏي ضبط مان ڳالهايو “ڪالا خان شمشاد جي رشتن لاءِ ماڻهو در تي اچي رهيا آهن. مان انهن کي ڇا جواب ڏيان، ڌيءَ کي ڏيڻ لاءِ مون وٽ ڪجهه به نه آهي. وقت اهڙي موڙ تي آڻي بيهاريو آهي جو جوان اڪيلي بچيل ڌيءَ جو به والي وارث طور حق ادا ڪرڻ کان قاصر آهيان.”
ڳالهه ڪرڻ کانپوءِ نواب جون اکيون آليون ٿي ويون.
ڪالي خان اٿيو ۽ بنگلي اندر هليو ويو. گهڙي گذري ته مٺ نيرن نوٽن جي هن جي خدمت ۾ پيش ڪئي. نواب ڏڪندڙ هٿن سان پئسا ورتا ۽ پنهنجي شيروانيءَ جي کيسي ۾ وڌا.
“تنهنجي مهرباني ڪالا خان” نواب ڪنڌ هيٺ ڪندي چيو “تون وقت جي هن موڙ تي منهنجو ڀرم رکيو.”
ڪالي خان جو فخر کان منهن مٿي ٿي ويو ۽ مرڪ هن جي منهن تي اچي وئي. نواب ڪنڌ هيٺ جهڪايو ڳوڙهن ڀريل اکين سان ڌرتيءَ کي ڏسندو رهيو.
ڪالي خان هڪ فاتح جيئن اٿيو ۽ نوڪر کي رڙ ڪري چيو “اڙي او فخرو ايڏانهن چانهه ته کڻي اچ” ۽ پوءِ هن وري وڏي آواز ۾ چيو “۽ هو ميرپورخاص وارا انب به آڻ... جلدي ڪر.”
نواب ڌرتيءَ کي ڏسندو رهيو، ٿوري دير ۾ نوڪر چانهه ۽ ڪٽيل انب آڻي ٽيبل تي رکيا.
“اچو نواب صاحب” ڪالي خان چيو “انب کائو منهنجي ميرپورخاص واري باغ جا آهن. ڪلهه ئي تازو مان وٽ پهتا آهن.”
نواب نوڙيل ڪنڌ سان هٿ وڌائي ڦار کنئي، ڪالي خان جي بنگلي ۾ طوطا وڻن تي ڦڙ ڦڙ ڪندا رهيا. سانوڻ جو ڪارو اڇو جهڙ مٿي آسمان تي سج اڳيان لنگهيندو رڪندو هيٺ ڏسندو وقت جيان اڳتي وڌندو رهيو.
نواب انب جي ڦار کي چڪ هنيو، هن کي لڳو ڦار هن جي دل جيان چٿيل آهي، ڪالي خان وڏي فخر مان انب جي ڦار کڻي وات ۾ وڌي ان جي مٺاس ۽ خوشبوءِ جي سرور کان هن جون اکيون بند ٿي ويون.
“واهه سنڌڙي تنهنجو جواب نه آ” ڪالي خان پنهنجا چپ چٽيندي چيو.
نواب جيڪو ڀريل اکين سان اڃان ڪنڌ هيٺ ڪري ڌرتيءَ کي ڏسي رهيو هيو، انب کائي هن جي اکين مان ڳوڙها هيٺ ڪري پيا ۽ پوءِ نهايت ڏکوئيل آواز ۾ هن آهستي چيو
“هئي انور رٽول.”