ڪوهيڙي ۾ لڪيل
اهو ستر وارو ڏهاڪو هيو، جڏهن مان چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج ۾ پڙهندو هيس، هاسٽل ٽي، ڪمرو نمبر پنج، صفا نئين هاسٽل، جيڪا اڃان مس ٺهي هئي، ڪمري جي ڀتين مان تازي عمارت جي بوءِ ايندي هئي. ٽي بيڊ پيل هوندا هيا، هڪ ڊاڪٽر ثناءُ الله کوکر جو هيو، ٻيو منهنجو ۽ ٽيون خالي هوندو هيو، خالي بيڊ اديبن ۽ شاعرن لاءِ هيو، انور پيرزادو ٽي دفعا هاسٽل تي آيو ۽ چار راتيون ان سان رهاڻ جو موقعو مليو. ڊاڪٽر ثناءُ الله صحت جي موضوع تي مسلسل ڏهه سال “ويڄ” رسالو ڪڍيو، تازو گذاري ويو، انور پيرزادو به گذاري ويو. وقت گذرندو آهي، گذاري نه ويندو آهي، ماڻهو گذاري ويندا آهن ۽ گذري ويندا آهن. ماڻهوءَ جي رفتار وقت کان تيز آهي. وقت گذري ٿو ماڻهو گذري وڃي ٿو. ڪي شخص روپ مٽائي وقت ۾ تبديل ٿي ويندا آهن. اڀرندا آهن، لهندا آهن، وري اڀرندا آهن ۽ انڪري لهندا آهن ته وري انهن کي اڀرڻو آهي. انور پيرزادو وقت ۾ تبديل ٿي ويو ۽ گهڙي، گهڙي ٿي هر گهڙيءَ ۾ موجود آهي.
منهنجو دوست جنهن لاءِ اهو سوچي اکيون ڳوڙهن سان ڀرجي اچن ٿيون ته ان جي ورسي آهي، عجيب خيال آهي، اسٽيج جنهن تي بيهي هو سڀ کان سٺو ڳالهائيندو هيو، اڄ اسٽيج تي مان ان جي ورسيءَ تي ڳالهائي رهيو آهيان، بيشڪ هلڻو آهي پر هو ڏاڍو تيز هليو ۽ اڄ اسان جي يادن ۾ ان جا ٿَڪَ ڀڃن ٿا.
گلشن حديد، اڻويهه سئو اٺيانوي، گرميءَ جا ڏينهن، رات ۽ رات جي راڻيءَ جي خوشبوءِ، انور اوچتو ظاهر ٿيو، ڏسي مرڪيو. ڀاڪر پائي مليو.
“ساڳي شهر ۾ رهندي ايڏيون دوريون” ان چيو.
“ڇا ڪجي” مون چيو. “آهيان ته ڊاڪٽر پر مصروفيتن جو مريض آهيان.”
“ڇڏ جذباتي ڳالهيون.” هن چيو. “هي وٺ منهنجو نمبر، گهٽ ۾ گهٽ فون تي ته ڳالهائيندو ڪر.”
هن کيسي مان پين ڪڍي، کيس ڪاغذن نه هيو، گهٽيءَ ۾ هيڏانهن هوڏانهن سگريٽ جو پاڪيٽ يا ڪاغذ ٽڪرو ڳولهڻ جي ڪوشش ڪيائين، نظر نه آيس، کيسي مان نوٽ ڪڍيائين، نوٽ جي پاسي کان سنهو اڇو حصو وڪڙ ڏئي ڦاڙيائين ۽ نمبر لکيائين.
پوءِ گلشن حديد ۾ هن سان ملاقاتيون ٿيون جيڪي مختلف گڏجاڻين ۾ هيون، اياز جانيءَ کي شابس آهي جيڪو مون کي ڳولهي لهندو هيو ۽ دوستن سامهون پيش ڪندو هيو.
انور پيرزادو هڪ شاعر، هڪ مصنف، پر مون لاءِ هو هڪ انسان دوست هيو، هو سماجي ڪارڪن ۽ وطن دوست انسان هيو، هن کي ماروئڙن لاءِ پيار ۽ همدريون هيون.
جڏهن هائوس جاب ڪندو هيس ته هو غريب ڳوٺاڻن ۽ صفا مسڪين ماڻهن کي علاج لاءِ اسپتال وٺي ايندو هيو، هڪ دفعي ڪنهن مسڪين ماڻهوءَ جي طبيعت خراب هئي کيس داخل ڪرائڻو پيو، ان بيمار شخص سان اٽڪل ست اٺ ماڻهو ساڻ هيا. انور مريض کي داخل ڪرائي انهن سان ٻاهر لان ۾ رلهي وڇائي ويهي رهيو. مون کي مريض جي پارت ڪيائين. منجهند جو ٻي بجي مان هن کان موڪلائي ٻئي ڏينهن صبح جو اسپتال آيس ته انور انهن سان لان ۾ رلهي وڇائي ويٺل هيو. مان هن سان مليس ۽ پڇيم
“ناشتو پاڻي ڪيو اٿوَ يا نه؟”
هن چيو “نه”
مان ڪيڪ ۽ چانهه گهرائي انهن جي خاطر توازع ڪئي، مون کان انور ڪيئن وسري سگهي ٿو. هن سان گهڻيون ملاقاتيون نه هوندي به، جيڪي گهڙيون گذريون، اهي مدتن تي حاوي آهن. منهنجي مشاهدي ۾ اهڙا ماڻهو گهٽ آهن. خاص ڪري هن دور ۾ جڏهن انسان جو ماس لذيذ ٿي پيو آهي.
1976ع ۾ منهنجي ڪهاڻين جو پهريون مجموعو “امن جي نالي” شايع ٿيو. انور انهن ڏينهن ۾ پي ٽي ويءَ تي سنڌي ادبي پروگرام “مخزن” جي ميزباني ڪندو هيو، ڪجهه ٻين ڪتابن سان تبصري لاءِ هن منهنجي ڪتاب کي به شامل ڪيو. پروگرام جي آخر ۾ منهنجو آزاد نظم “امن” پڙهيو، جيڪو ان ڪهاڻي ڪتاب جي شروع ۾ ڏنل هيو. اها منهنجي ادبي شروعات هئي ۽ انور کان ٽي ويءَ تي اهو آزاد نظم پڙهندي جيڪا خوشي حاصل ٿي هئي، اها اڄڪلهه پوري ڪتاب شايع ٿيڻ تي به نه حاصل ٿيندي آهي.
انور ديو مالائي حيثيت رکندڙ شخص هيو، جڏهن ان سان واقفيت نه ٿي هئي ته ڪچهرين ۾ ان جو تذڪرو ٿيندو هيو، ڪو چوندو هيو.
“انور ٻلڙيجيءَ جي ڳوٺ ۾ ٻارن کي سائيڪل تي کڻي اسڪول ڇڏڻ ويندو آهي جيئن ڳوٺ جا ٻار علم حاصل ڪري سگهن.”
وري ڪو چوندو هيو “انور تمام سهڻو جوان آهي، اڌ وهيءَ جون عورتون پئسا ڏئي هن سان دوستي رکنديون آهن.”
وري ڪو ائين چوندو هيو “انور سوويت يونين جو ايجنٽ آهي، کيس ايجنسيون مالي مدد ڪنديون آهن.”
جيڏا وات تيڏيون ڳالهيون، ڪيئن به هجي، پر هو وقت جو پراسرار شخص هيو، ڀٽي صاحب جي اقتدار جو وقت مون هڪ شاگرد جي حيثيت ۾ لاڙڪاڻي ۾ گذاريو. ماڻهن مراعتون حاصل ڪيون، انور هڪ وڏي قربانيءَ کانپوءِ به ڪجهه وقت بي روزگار رهي، هڪ فري لانسر جي حيثيت ۾ رزق ڪمايو. ضيا جي ڏينهن ۾ ايم آر ڊي جي تحريڪ جي دوران هو بي بي سيءَ جي نمائندي حيثيت ۾ سکر آيو. هن کي پڪڙي ٿاڻي جي لان ۾ کٽ تي ويهاري ڇڏيائون.
اديب جو الميو آهي، شراب تي بندش هجي ته سگريٽ گهڻا پيئندو آهي. انور سگريٽ گهڻا پيئندو هيو، دونهي ۽ ڪوهيڙي ۾ ڳوڙهن جو فرق آهي.