اسحاق: گهڻ پاسائين شخصيت: مھيش ڪمار
منھنجي هن سان واقفيت 1995ع ۾ ٿي. جڏهن اسان حيدرآباد آياسين جو دوستن سنڌ اخبار ڪڍڻ جو فيصلو ڪيو هو.
اسحاق ۽ منھنجي ڪٽنب مان مون کان اڳ مھنجي ڀاءُ جو دوست هو. مون کان پوءِ هو منھنجي ڀيڻ ڀائرن سميت اسان جي سڄي ڪٽنب جو دوست ٿي ويو. اهڙي طرح اسان جو هڪ ٻئي جي گهروارن ڏانھن اچڻ وڃڻ جو خانداني تعلق هو.
اسحاق صاحب سان منھنجا ٻہ ٽي پرڏيھي سفر بہ ٿيا، انھن مان هڪ تہ ’سوشل ايڪشن پروگرام‘ جي سلسلي ۾ بنگلاديش گڏجي وياسين، سليمان جي ابڙو صاحب بہ گڏ هو. هن جا دنيا جي مختلف ملڪن جي صحافين سان انٽرنيٽ تي رابطا ٿيندا هيا. جيئن هو ڪوئيٽا ۾ صحافت ڪري آيو تہ اڃا تائين ڪوئيٽا ۾ سنڌي صحافيءَ جي ڪا وڏي سڃاڻپ آهي تہ اها اسحاق مڱريي جي آهي. توهان اتي ويندئو تہ اتان جو دانشور توڙي صحافي توهان کان پڇندو تہ ”اسحاق صاحب ڪا ڪيسا هال هي؟“
صحافت جي حوالي سان، دوستيءَ جي حوالي سان اسحاق جا ڪيترائي نقطا آهن، پر مان توهان کي رڳو ٻہ ٽي ڳالھيون ٻڌائيندس. گذريل پنج اٺ ڏينھن ۾ هڪ سئو آرٽيڪل اسحاق صاحب جي شخصيت تي ماڻھن لکيا آهن، جيڪي مختلف انگريزي، اردو ۽ سنڌي اخبارن ۾ڇپيا آهن. اهي تہ رڳو صحافت واري پاسي جي حوالي سان آهن. ان کان سواءِ ٻيا بہ ڪيترائي پاسا آهن. هو سٺو پيءُ هو، سٺو دوست هو.
اسحاق صاحب جتي بہ نوڪري ڪئي، کيس جيڪا بہ پگهار ملندي هئي، ان کي ونڊي گهر جي هر هڪ ڀاتيءَ ۾ ورهائي ڇڏيندو هو. ٻي ڳالھہ؛ هن پنھنجي نياڻين کي تڏهن پڙهايو جڏهن سندس راڄ ڀاڳ ۾ نياڻين جي تعليم جي مخالفت هئي، پوءِ بہ هن نياڻين کي پڙهايو، نوڪريون بہ ڪرايون. ان کان ٻي وڏي ڳالھہ؛ شاديءَ جي حوالي سان هن (پير پاڳاري جو حر هوندي، سانگهڙ ۾ رهڻ دوران) پنھنجي نياڻين کي اهو اختيار ڏنو تہ اهي پنھنجي پسند سان شادي ڪن. هن پنھنجي سمورين نياڻين کي نوڪري ڪرڻ جي اجازت ان ڪري ڏني تہ هو ڪنھنجي اڳيان هٿ ڪو ٽنگينديون. ٻي ڳالھہ؛ هو دوست هيو، ڪميٽيڊ ماڻھو هيو، پريس ڪلب جو صدر رهيو، ٻہ ڀيرا نائب صدر ۽ جنرل سيڪريٽري، ڪيترائي ڀيرا گورنر باڊيءَ جو ميمبر پڻ رهيو. اسان جي ڊيموڪريٽڪ گروپ جي سرواڻ لالا صاحب جي پليٽ فارم تان عھدن تي آيو. توڙي جو اهي عھدا هن کي گروپ جي ڪري ئي مليا، پر جڏهن هن جو اختلاف ٿيو تہ هو پنھنجي موقف، جيڪا ڳالھہ صحيح سمجهندو هيو ان تي بيھندو هيو. هو ارڏو انسان هيو. اسان جون ڪافي ويهڪون ٿينديون هيون، اسان جي گهر تي يا ’حسن پيراڊائز‘ تي.
هو جيڪا ڳالھہ صحيح سمجهندو هيو، سامھون ڪير بہ هجي ان کي چئي ڏيندو هيو. هن جي ان ارڏائپ جي ڪري ڪيترن ئي ماڻھن سان سندس دوستي بہ ختم ٿي وئي، سچ چوڻ تي ڪيترائي ماڻھو مٿس ناراض بہ ٿيا. اسان کيس سمجهايو تہ ائين ماڻھن کي منھن تي نہ چئي ڏئي پر اسحاق جو چوڻ تہ ”مون کان غلط ڳالھہ برداشت نہ ٿيندي آهي.“
اسحاق جي صحت جي حوالي سان ڪافي دوستن لکيو بہ آهي، ڪافي دوستن کي شڪايتون بہ آهن تہ ”آخر توهان اسحاق صاحب جي بيماري لڪائي ڇو؟“ پر اسحاق صاحب جو چوڻ هو تہ ”ماڻھن کي بيماريءَ جو ٻڌائي تڪليف نہ ڏجي.“ پر مون کي مھينو اڳ ان ڳالھہ جي خبر پئجي وئي هئي تہ سائين اسحاق صاحب جي زندگيءَ جو سفر هاڻي پورو ٿيڻ وارو آهي.
آئون توهان کي ٻڌايان تہ حيدرآباد وارن ڊاڪٽرن جي اسپتالن ۾ ميڊيڪل جو ڪارو منھن آهي، هتي علاج ڪرائڻ معنيٰ موت کي دعوت ڏيڻ. اسان ٻہ مھينا اسريٰ اسپتال ۾ گذاريا. پوءِ جڏهن ڪراچي وياسين تہ اتي پھرين ڏينھن مرض جي خبر پئجي وئي تہ معاملو آخري سطح تي پھچي چڪو آهي، اسان جيڪي ٻہ مھينا حيدرآباد ۾ ضايع ڪيا هئا، اهي نہ ڪريون ها تہ اها صورتحال پيدا نہ ٿئي ها.
ٻي ڳالھہ تہ اسحاق صاحب جو علاج ڪرائڻ جي سلسلي ۾ لالا رحمان سمون، خالد کوکر ڀرپور سھڪار وارو ڪردار ادا ڪيو.
اهم ڳالھہ تہ هڪ ڪاميٽي جوڙي وڃي، جيڪا اسحاق جي ڪتابن کي سھيڙي، ۽ جيڪو ڪجهہ هن تي لکيو ويو آهي، ان کي بہ ڪتابي شڪل ڏني وڃي.
توهان سڀني جي وڏي مھرباني.
(حيدرآباد پريس ڪلب ۾ حيدرآباد آرٽس ڪائونسل پاران اسحاق مڱريي کي ڏنل ڀيٽا تقريب کي خطاب)