سونهن ۽ سوڀيا
”رونق!“
”جي“
”رونق، مان ايڏو تونگر ناهيان، پر جيڪو خزانو مون کي مليو آهي، ان سان منهنجو من ايڏو ته مالا مال آهي جو سوچيندو آهيان ته سونهن جي ديويءَ لاءِ ڪهڙو جڙاءُ؟ پر منهنجي رونق منهنجي گهر جي روشني ئي منهنجي سونهن ۽ سوڀيا آهي رونق!“
هن ڏٺو ته سندس هٿ وڌي سندس ڳلن تي پهتا ۽ سندس پيشاني ڇهي چيائين. ”توهان جي طبيعت ته ٺيڪ آهي. اڄ ڪهڙيون، ڳالهيون پيا ڪريو. مان ڀلا توهان کان ڪڏهن ڪجهه گهريو به آهي. مون وٽ سونو زيور ڪونهي ته ڇا ٿي پيو توهين مون لاءِ ڪنهن قيمتي زيور کان گهٽ آهيو ڇا؟“
”نه رونق، مون هميشه تنهنجي ٻانهن ۾ ڪچ جون کڙڪندڙ چوڙيون ڏٺيون آهن. رنگ به سهڻا هوندا اٿن. تنهنجي سهڻين ٻانهن جي وڻندڙ وراڪن سان واڄو به وڻندڙ ڪنديون آهن پر نه مٺي! سون جي سونهن ئي ٻي آهي. تون اڄ اهي سونيون چوڙيون پاءِ ته مان تنهنجي سنگ مرمر جهڙين ٻانهن ۾ انهن جي سونهن ڏسان ۽ ٻڌان ته اهي ڪهڙو واڄو ٿيون ڪن.“
هن چٽي طرح ڏٺو ته هن کلي، چوڙيون پاتيون ۽ وراڻيائينس: ”ڪڏهن ڪڏهن ته منهنجي سلسلي ۾ شاعري نه ڪندا ڪريو.“
”رونق منهنجي شاعري تنهنجي دم سان قائم آهي. جنهن ڏينهن تون نه هوندينءَ ان ڏينهن مان پنهنجي شاعري جو انت آڻي ڇڏيندس.“ هن ڏٺو ته سندس مڙس چپ ٿي ويو نهايت ئي ڳنڀير ٿي آهستگيءَ سان چيائين: ”رونق، تون نه هوندينءَ ته منهنجي شاعري مري ويندي، جي منهنجي شاعري مري وئي ته مان مري ويندس. پر جي مان مري وڃان مٺي! ته پوءِ؟“
هن چٽيءَ نهاريو ۽ ڏٺو ته هوءَ ڪا گهڙي چپ ٿي وئي ۽ نيٺ اونهاين مان آواز نڪتيس: ”ڌڻي نه ڪري، سائين! خدا توکي سلامت رکندو، رب ڪندو ته مان تنهنجي هٿن ۾ سرهي ٿينديس.“
”پر رونق! جي مان مري ويس ته ايترو ته ضرور ٿيندو جو هاڻ تنهنجيون ٻانهون شيشي جي چوڙين ڀڄڻ سان زخمي نه ٿينديون. ان جي سونهن کي ڪٿي به داغ نه لڳندو. توکان جي سونيون چوڙيون لهرايائون ته به تنهنجي ڏکين ڏينهن جون ضرور ساٿياڻيون ٿينديون.“
هن جي اکين جو جهلائو بند ڀڄي پيو ۽ اهو سڄو نظارو غائب ٿي ويو. هاڻ هوءَ اڪيلي بيٺي هئي سندس هٿن ۾ اهي ئي سونيون چوڙيون هيون، جن کي سندس اکين مان اٿل کائيندڙ پاڻي اجرو ڪري رهيو هو پر هاڻي ان جي چلڪي سندس اکين ۾ ڪا به جوت ڪانه ٿي جلائي. هوءَ ڪٺٽ کان هٽي کٽ تائين آئي ۽ پاڻ ڇڏي ڏنائين. ڪي گهڙيون هوءَ روئندي رهي. اوچتو ڇڻ ڇڻ جو آواز ٻڌائين. بي خيالي ۾ چوڙيون سڀ هيٺ ڪري پيون هيون، وڳر کان وڇڙيلن وانگر ڌار ڌار پري پري پيون هيون.
هن جيئن پهرين چوڙيءَ کي کنيو ته هن ڏٺو ته ڪو درتي بيٺو آهي. هن سڃاتو ته هو سندس ڏير اسلم هو. هو آهستگيءَ سان وٽس آيو ۽ هن چپ چاپ هڪڙي چوڙي کڻي هن کي ڏني. هو ڪا گهڙي ڄميو بيٺو رهيو پوءِ چيائين: ”ڀاڄائي! سونهين ته نٿو نه توکي چوان پر توکي خبر آهي ته منهنجي ڪهڙي حالت آهي. مهمانن جا لڏا لٿا پيا آهن. ٽيجهي جو خرچ به جهڙو تهڙو نه ٿيندو. منهنجي خيال ۾......“
هن سڀ چوڙيون ميڙي ڏير آڏو جهليون. ڏيرس ان مان هڪ چوڙي ٻي کنئي ۽ چپ چاپ هليو ويو.
هن وري چوڙين ڏانهن ڏٺو. اوچتو در وري کليو کيس پنهنجي ننڍڙي نينگر حور نظر آئي. هوءَ بيٺي رهي ۽ حور پدمڙا پير کڻي اچي کيس ڀاڪر پاتو. جيئن هن حور کي کنيو، حور چوڙين ۾ هٿ وڌس، هوءَ ڪا گهڙي ٽٻيءَ ۾ پئجي وئي.
“حور به ته سونو زيور گهرندي، اڄ ننڍي آهي، سڀاڻي وڏي، جي هيءُ باقي چار چوڙيون به کڻي ويا ته پوءِ ڇا ٿيندو!“
* * *
چون ٿا ته وقت جو بادشاهه پرن واري گهوڙي تي سوار، اڏامندو رهي ٿو. رونق وقت جي رفتار کي تڪيندي رهي. سندس تريءَ تي رکيل باقي چار چوڙيون به اڏامي زماني جي نرالي دستور ۽ رسمن جو بک ٿي ويون. ماڻهو به ان گهر جو مري ۽ گهر به انجو ئي لٽجي، شايد موت وانگي قدرت جو اهو به اٽل قانون آهي.
ٽيجهو ٿيو، چاليهو ٿيو، ائين هن گهر جا ٻيا ٽپڙ به ڪڍي ڏنا. مهمان، عزيز قريب، همدرديءَ جا انبار کنيو سندس آڏو ڦيريون پائيندا رهيا. سندس مانيون کائيندا رهيا. پر ڪنهن کيس ائين ڪونه چيو ته هيءُ ٻه چار ڏوڪڙ اٿئي. توکي به ضرورت هوندي. رونق جڏهن هٿين خالي ٿي هڪ ڏينهن سندس فضا ۾ تڪيندڙ خالي خالي نظرون وڃي ڏيرس اسلم تي کتيون جيڪو ميسڻي شڪل ٺاهيو بيٺو هو.
ڪا گهڙي خاموشي هئي، نيٺ اسلم ڪڇيو : ”ڀاڄائي، ڀاڄائي.“ هوءَ خاموش رهي. ائين جيئن هميشه رهي هئي. ائين جئين سندس گهر خاموش ٿي ويو هو. ڀريل وسيل گهر اڄ ويران هو، جنهن جي ڪا شئي نه بچي هئي. هن جي نظرن کي ڏسي اسلم تڪڙو چيو : ”ڀاڄائي، مان تولاءِ فڪرمند آهيان، آخر تنهنجو ڇا ٿيندو. مان هڪ غيرت مند ڀاءُ آهيان. مان نه ٿو چاهيان ته تون ڪو ڪم ڪر ۽ خاندان تي ڪو بدنامي جو داغ اچي. مان اهو به نٿو چاهيان ته تون ڪو نڪاح ڪرين. هونئن ته مان توکي اجازت به ڏيان پر حور جو ٻئي گهر ۾ پلجڻ جوان ٿيڻ ۽ انهي خاندان ۾ وڃڻ مون کي پسند نه آهي. مان اهو به نٿو چاهيان ته تون اوڙي پاڙي کان مدد وٺين ۽ ڌاريا مرد تنهنجي در تي روز بيٺا هجن.“
هوءَ ڏانهنس انهن ئي نظرن سان تڪيندي رهي. اسلم چوندو ويو.
”توکي خبر آهي، پاڻ وارو سئوٽ جان محمد ڪيڏو نه ڀلو ماڻهو آهي. هو مون وٽ آيو هو ته حور سندس پٽ گل محمد لاءِ کيس ڏيون. هن نه رڳو ڇوڪري کي پالڻ جو پر توکي به پالڻ جو سرٺو کنيو آهي. مان ته انهيءَ مهل ئي ها ڪرڻ وارو هيس پر چيم ته توکان پڇان. توکان پڇڻ ضروري ته نه هو ڇاڪاڻ ته آخر ڇوڪري جو وارث مان به ته آهيان.“
اسلم، رونق ڏانهن ڏٺو. هاڻ کيس خالي نظرن ۾ هزارين طوفان نظر آيا. هوءَ ڏانهنس انهن نظرن سان تڪي رهي هئي. جنهن ۾ هزارين شڪايتون هزارين ڏک، باهه جي شعلن وانگر ڄڀيون بڻجي ڀڙڪي رهيا هئا. هو وڌيڪ انهن نظرن آڏو بيهي نه سگهيو. کيس هزارن ارمانن ۽ خواهشن جي اتت ۽ تاءُ محسوس ٿي رهيو هو. انهي گرمي ۾ گهٽ ۾ صرف ايترو چئي سگهيو: ”چڱو مان هلان ٿو ڀلي تون سوچ، مان ادي جان محمد کي توڏانهن موڪليان ٿو.“
هو يڪدم ٻاهر نڪري ويو. رونق جي زبان تي اهو ايندي ايندي رهجي ويو ته : ”توهان مائٽ ڪهڙي حساب سان منهنجي ڇوڪريءَ تي حق ڄمايو ٿا. جڏهن ٽن ورهين ۾ منهنجو الهه تلهه پورو ٿيو ته توهان مان ڪنهن به خبر نه لڌي. اڄ مون بي وسيلي کان توهان اهو وسيلو به کسڻ چاهيو ٿا. مون پنهنجي گهوٽ جون نشانيون قربان ڪيون. چوڙيون وڪيم. انجا ٽپڙ وڪيم، سڀ ڪجهه وڪيم پر اڄ اوهان منهنجي نياڻي به وڪڻڻ چاهيو ٿا. سو به انهي عيوض ته توهان منهنجي خبر گيري ڪندو ۽ منهنجي نياڻيءَ کي کارائيندئو پياريندئو.“
هن گهڻو ڪجهه چوڻ ٿي چاهيو. هن چتيون لڳل وڳو ڏيکارڻ ٿي چاهيو، هن ليڙون ٿيل رئو ڏيکارڻ ٿي چاهيو. جيڪي هن کي خاندان جي عزت سانڍڻ جي عيوض ۾ مليا هئا. هن هڏا ٿيل جسم ڏيکارڻ ٿي چاهيو. هن بک ۾ پاهه ٿيل حور کي ڏيکارڻ ٿي چاهيو. هن خاندان جي اها عزت ۽ آبرو ڏيکارڻ ٿي چاهي جنهن جي مٿان هڪ ڦاٽل ڳوڻ پئي هئي. پلئه کڻڻ جي دير هئي ۽ ننگ ناموس ننگو ٿي سامهون اچيس ها. پر سڀ حسرتون دل ۾ سانڍي هوءَ ڳوڙها ڳاڙيندي رهي، سڄي رات سڏڪندي رهي.
صبح جو ماڻهن رونق جي گهر تي تالو ڏٺو. ماڻهن ۾ چوپچو هئي، اسلم جي خاندان جي عزت لٽجي وئي هئي. پاڙي جي عزت هلي وئي هئي چون ٿا ته رونق ڀڄي وڃي ڪو مڙس ڪيو هو ۽ حور کي وڪڻي ڇڏيو هيائين.
مون کي اعتبار نه آيو، ڇاڪاڻ ته مان به سندس پاڙي جو رهاڪو هئس ۽ مان کيس چڱي طرح سڃاڻيندو هئس. چڱي طرح، اهڙيءَ طرح جهڙي طرح سندس مڙس کي سڃاڻيندو هوس.
هڪ ڏينهن مون کيس سنڌ جي هڪ ٻئي ڏورانهين شهر ۾ ڏٺو.
جيتوڻيڪ انهيءَ ڳالهه کي ورهيه گذريا هئا پر مون کيس سڃاڻي ورتو. مان سندس ڪڍ لڳس. سندس گهر تائين پهتس. مون ساڻس ملڻ نٿي چاهيو متان سندس چاڪ چڪي پون. شايد، شايد انهيءَ ڪري جو مان سندس مڙس جو گهاٽو سنگتي به هوس ۽ مان زماني وارن سان گڏجي پيو هوس ۽ مون سندس هڪ ڪوڏيءَ جي به مدد نه ڪئي هئي. مان اهو دستوري سنگتي هوس جيڪو وقت جي حالتن ڪري پيدا ٿيندو آهي. جيڪو صرف شاعر سان گڏ واهه واهه لاءِ هوندو آهي. جيڪو سندس مال کائيندو آهي ۽ وقت تي اوڏو نه ويندو آهي، جيڪو کائڻ ڄاڻيندو آهي، پر کارائڻ نه. جيڪو وٺڻ ڄاڻيندو آهي پر ڏيڻ نه، جيڪو مارڻ ڄاڻيندو آهي پر جيارڻ نه،
مان ڪا گهڙي در تي بيٺو رهيس ۽ ائين گهر مان اڇن ڪپڙن سان هڪ نينگري هٿ ۾ اسٽيٿاسڪوپ ۽ اڇو جبو کنيو ٻاهر نڪتي. مون سڃاتو هوءَ حور هئي. اها حور جنهن جي ماءُ ڇهه سونيون چوڙيون ڏئي کيس ورتو هو. ننڍڙي حور اڄ وقت جي مسيحا هئي. مون هٻڪندي سندس مٿي تي هٿ رکيو ۽ تڪڙو ٿي ٽپڙي کڻي گهر ۾ داخل ٿي ويس.
رونق منهنجي سامهون وڏيون هڙون کوليون، ڪپڙا ماپي ۽ ڪڇي رهي هئي. سامهون هڪ سبڻ جي مشين به پئي هئي. اوچتو سندس نظر مون تي پئي، هن ڪا گهڙي چتائي نهاريو. سندس اکين تي عينڪ چڙهيل هئي. هن هميشه وانگي ڪجهه ڪو نه ڪڇيو ۽چپ چاپ ڳوڙها ڳاڙيندي رهي. چوڻ لاءِ به وٽس ڇا رکيو هو. سڀ ڪجهه سامهون هو هڪ کليل ڪتاب وانگيان. اوچتو پويان کڙڪو ٿيو ڏٺم ته حور اتي جو اتي موٽِي آئي هئي ۽ تکي تکي ماءُ ڏانهن وڌي. هن رئي سان ماءُ جا ڳوڙها اگهيا ۽ پيار مان چيو : ”نه امي، نه رو، هاڻي ته نه رو، مان جو ويٺي آهيان. مون کي ڏس نه، منهنجي ڪري نه رو.“
حور تکين نظرن سان مون ڏانهن ڏٺو، سندس اکين ۾ هزارين طوفان، هزارين شڪايتون هيون. انهي سان گڏ زماني جي خلاف بغاوت جا شعلا پي ڀڙڪيا جو ان جي تپش ۽ گرمي ۾ دم گهٽجڻ لڳو. منهنجي پيشاني پگهرجي وئي، مون رونق ڏانهن ڏٺو اتي هاڻ مامتا ۽ قرب جا ٿڌا وهندڙ جهرڻا هئا. ٿڌي ڇانو ۽ ٿڌڪار هو مون چاهيو ته وڌي انهيءَ ٿڌڪار ۾ ڪا گهڙي وهان پر بيهڻ جي سگهه ساري نه سگهيس ۽ ويندي ويندي رونق ڏانهن نهاريم.
همشيه وانگي رونق ڪجهه نه ڪڇيو، ڪجهه نه چيو، پر اڄ مون کي سندس خاموشي ڳنڀيرتا انهيءَ ديويءَ جي مجسمي وانگر لڳي جو خاموش ضرور هوندي آهي پر ان جي سونهن ۽ سوڀيا ذهني دنيا ۾ گهڻو انقلاب آڻي ڇڏيندي آهي.