ايمان جو جذبو
روسي هوائي ڪمپنيءَ جي اها پڻ خوبي آهي ته سندس هوائي جهاز مقرر وقت تي اڏامن ٿا ۽ مقرر وقت اندر سفر پورو ڪري منزل تي پهچائين ٿا. انهيءَ ڪري ملائيشيا ۾ رهندڙ اسان جي ڪيترن ئي پاڪستاني دوستن ايئروفلوٽ ذريعي هر سال پنهنجي خرچ تي وطن جو چڪر پئي هنيو. پنهنجي خرچ تي ان ڪري جو هن پاسي (ملائيشيا، انڊونيشيا، برونائي، سنگاپور) نوڪري ڪندڙ ڌارين کي ٽن سالن ۾ فقط هڪ دفعو پنهنجي وطن وڃڻ لاءِ سرڪار ٽڪيٽ مهيا ڪري ٿي. سعودي عرب، ڪويت، دبئي، دوحا ۽ ٻين عرب ملڪن ۾ اها سهوليت هر سال ملي ٿي.
گذريل هفتي ڪوالالمپور کان PIA جو مئنيجر اسرار شاهه مون وٽ ملاڪا گهمڻ آيو ۽ اچڻ سان ٻڌايائين ته روس جي هوائي ڪمپني ايئرو فلوٽ پنهنجي اڏام ڪوالالمپور کان ڪراچيءَ تائين بند ڪري ڇڏي آهي.
“يار ڏاڍي ٻڌايئي،” مونچيومانس. “اها غريب نواز هوائي سروس ته بند نه ٿئي ها. جهڙي به هئي پاڻ جهڙا ان ۾ سواري ڪري کيس دعائون پيا ڪندا هئا. هاڻ ڀلا ٻي ڪهڙي هوائي ڪمپني سستي آهي؟”
“ڪا به اهڙي سستي ڪانهي.” اسرار شاهه وراڻيو.
“ڀلا پنهنجي ملڪ جي پي آءِ اي؟” مون پڇيومانس.
“اها ته مڙني ۾ مهانگي آهي.”
“پوءِ ڀلا ريل، بس يا پنڌ هلڻ جوئي سوچجي. هتان ٿائلنڊ، ان بعد برما ۽ پوءِ بنگلاديش ۽ انڊيا مان ٿي هلي ڳوٺ پهچبو.” مون چرچي ڪارڻ اسرار کي چيو.
“يار چرچو نه سمجھجانءِ. ڪي ڪي اهڙا مڙس مانجھي ۽ خدا جا نيڪ ٻانها به اٿئي جيڪي هڪ ملڪ کان ٻئي ملڪ پيرين پنڌ وڃيو نڪرن.” اسرار چيو ۽ پوءِ هڪ واقعو ٻڌائڻ لڳو. “ ڪجھه سال اڳ جڏهن آئون ڪراچي آفيس ۾ هوس ته عطا محمد مري صاحب ڪجھه ڳوٺائي موڪليا جن جو حج وڃڻ لاءِ پُکو نڪتو هو ۽ هوائي جهاز رستي اوڏانهن وڃڻا هئا. ويچارا پيرسن ڳوٺاڻا پهريون دفعو ڪراچي آيا هئا ۽ خبر ناهي ڪٿان ڪٿان پڇائيندا اچي مون وٽ آفيس کان نڪتا. حج جي سيزن هئي، آئون به سخت مشغول هوس. پر دل ۾ چيم ته ڪجھه به ٿي پوي ته هنن غريب ڳوٺاڻن جي هن نيڪ ڪم ۾ رهنمائي ڪبي. سو سڀ فارم وغيره ڀرائي، ٽڪيٽون، پاسپو ٽ۽ ٻيا گھربل ڪاغذ پٽ ۽ پرڏيهي ناڻو وٺرائي کين هٿيڪا ڪري ڏنم ته جيئن ڀلي پٽ ڏي روانا ٿي وڃن ۽ اسان گنهگارن کي به دعائن ۾ شامل ڪن.
“جنهن ڏينهن سندن هوائي جهاز کي جدي وڃڻو هو ان کان سمجھه ته هفتو سوا کن بعد ڏسان ته اهي ساڳيا مهانڊا آفيس ۾ پيا اچن. ڏسي وائڙو ٿيويس. “ابا ڪريو خبر؟ آهي ته خير؟” مون حيرت مان پڇيومانِ. “حج لاءِ نه ويائو ڇا؟”
هنن غريبن جو ڪو شاهينگ ڪراچيءَ ۾ کيسو ڪٽي ويو هو ۽ سڀ ڪجھه غائب ٿي وين. ٽڪيٽون، پئسا، پاسپورٽ، ڪاغذ پٽ، سڀڪجھه. گم ٿيل ٽڪيٽ جا ڪجھه پئسا ملي سگھيا ٿي جنهن لاءِ هو هاڻ مون وٽ آيا هئا. اهو ڪم ڪو ڏکيو نه هو پر اهو سوچي مون کي ڏاڍو ڏک ٿيو ته غريب ويچارا، جن سڄي عمر جنهن ڀلي ڪم لاءِ پئسو پئسو ڪري گڏ ڪيو اهو ٿي نه سگهين.
ٽڪيٽ جي پئسن جو ڪجھه حصو واپس حاصل ڪرڻ لاءِ مون سندن فارم ڀريا ۽ ڄاڻ سڃاڻ وارن دوستن کي ان جي جلد اڪلاءُ لاءِ پارت جا فون ڪري کين آفيسن جا پار پتا ٻڌائي اوڏانهن روانو ڪيم- جيئن کين ڪراچيءَ ۾ وڌيڪ رهي اجايو خرچ پکو ڪرڻو نه پوي. ۽ پوءِ دل ئي دل ۾ انهن لاءِ دعائون گھرندو اچي پنهنجي ڪم ۾ لڳس.
“ان ڳالهه کي ٽي چار ڏينهن گذري ويا. هڪ ڏينهن آفيس ۾، فائلن مان ڪنڌ مٿي کڻي دروازي ڏي ڏٺم ته سامهون وري سڀ بيٺا هئا. ’چاچا! گم ٿي ويل ٽڪيٽن جا پئسا مليا؟‘ مون اٿي بيهي، اڳيان بيٺل هڪ ڪراڙيَ سان هٿ ملائي پڇيو. ’ها، سائين‘ هن وراڻيو، ’بروبر مليا. بس هاڻي آيا آهيون موڪلائڻ. شاهه صاحب دعا ڪجو.‘ “
“موڪلائڻ! چاچا ڪيڏانهن وڃڻلاءِ؟” مون پڇيو مان.
“سائين، ان ڀلي پار ڏي جنهن جو اِرادو ڪري ڳوٺان نڪتا آهيون.”
“ پر پوءِ هاڻ ته نه اٿانو ٽڪيٽون ۽ نه هوائي جهاز ۾ خالي سيٽون. ويندئو ڪيئن؟”
“بس سائين هاڻ دعا ڪجو. هتان پنڌ ئي پنڌ وينداسين.”
“پنڌ ئي پنڌ؟ ڪهڙو رستو وٺي ويندائو. ڪا ميل ٻن تي ته منزل ناهي.” مون اچرج مان کانئن پڇيو، پر ادا الطاف! مان ڇا ٻڌايانءِ انهن نيڪ انسانن جو جذبو- سچ ته هنن جي همٿ کي داد ڏيڻ کان رهي نٿو سگھجي، چيائون: “بس سائين هتان اهو ڪيچ مڪران وارو رستو وٺي هلياوينداسين ايران. جتان پوءِ عراق جي بغداد بصري ۽ ڪويت کان ڦري اچي سعوديه جي عرب کان نڪرنداسين. اسان سان گڏ ٻيا به همراهه هلڻ لاءِ تيار ٿيا آهن. بس پوءِ بکون ڪاٽيندا، جبل جهاڳيندا، جنهنجو جيڪو نصيب هوندو اهو وڃي آخر ته اتي ڀلاري پَٽ تي پهچندو. باقي هاڻ ڳوٺ وري ڪهڙا موٽڻ، جتان هر هڪ کان موڪلائي نڪتا آهيون.”