ڪارو ماڻهو ڳاڙهو درياءُ
جسماني طور شادي نه ٿي سگهي ته ڇا ٿيو ڪنهن ملان مولوي نڪاح جا ٻه ٻول نه پڙهايا ته ڇا ٿيو جي تن نه ڳنڍيا ته پا ٿيو من ته ڳنڍيا هئن حضرت عشق جي قاضيءَ هٿان ۽ ائين لڪي ڇپي ملندا رهيا. راتين جو اونداهيءَ جو سهارو وٺندي گگهه اوندهه ۾ جڏهن پريت جي پياس ٻجهائڻ لاءِ وهندا هيا لڳندو هجين ته ڄڻ مٿان نور جي ڇٺ ٿيندي هجين. رهاڻيون ڪندي الائي ڪيترا پل لنگهي ويندا هئن. بنا ڪنهن ڪل جي ۽ پوءِ اوچتي الڪي سان تهمتان ڪو جاڳي نه پوي. خيران ننڊاکئان نيڻ کڻي پير جي هلڪڙي کڙڪي ڪرڻ سواءِ سنڀالي وکان کڻندي ڊيل سمان موٽندي هئي ۽ پاڻ سدائين ڏسندو رهندو هو گهڻي دير تائين پوٺي ڏي ويندڙ پيچري کي جو وصال جو به آ، ته وڇوڙي جو به پوءِ پاڻ به هلندو هو پنهنجي ڪکن ڏي جهونگاريندو گيت گلابي محبت سان سرشار خوشي ۽ غم گاڏڙ ۽ائين وڇڙندي ملندي رهاڻيون ڪندي ۽ ڏک سور سليندي ٻه ٽي سال لنگهي ويا. سڪ جي ڇڪ وقت جي وهڪ ۾ ويئي وڌندي ۽ ائين هڪ رات ٻئي تاڙجي ويا.“ڪارو آن تنهنجي ته..............” هن پري کان ئي خميسي جي رڙ ٻڌي ۽ ڪهاڙين جا چمڪاٽ ڏٺا “ڀڄ جاني” خيران ڏڪندي ڀڻڪيو هو “ نه نه توکي ڪيئن” نه نه ” قسم اٿئي منهنجو سر بچاءِ پنهنجو” ۽ ائين خيران هڪ پاسي لوهه پاتي هئي. احمدو پوءِ پاڻ بچائيندو پنهنجي تبر سان خميسي جا ڌڪ گسائيندو ڀڄي نڪتو هو ۽ وري ڳوٺ ڏي منهن نه ڪيو هئائين ڀريا ٽي سال لنگي ويا هئس،پنهنجي خيران. آستي،امڙ، گلوءَ کان وڇڙي هت هُت لڪندي.
خبر پئي هيس ت خميسي وارن انهيءَ رات ئي خيران کي درياءَ داخل ڪيو هو ۽ هنن ڪنهن به فيصلي ڦرڙي کان ناڪار ڪئي هئي. خميسي ۽ علڻ ڪيتريون ئي ميڙون موٽائي ڇڏيون هيون سندن چوڻ هو ته هو ڪارو ماريندا، ٻيو ڪوبه عيوضو نه وٺندا. ائين احمدو جيڪو لاشڪ راڄ جي روايتن موجب ڪارو هو سو هِت هُت پانهه وٺندو جيئندان گهرندو پاڻ لڪائيندو روئندو هڄندو من اندر جلندو تن اندر پچندو رهيو هو. سڄي سڄي رات ساروڻيون ساريندي گذرنديون هيس ۽ ڏينهن وهمن ۽ ويچارن ڪندي. هر ساعت نانگجو ڏنگ، هر ويلا سڪرات ويلا ۽ هر پهر زهر سمان پيو ڀاسندو هوس. پاڻ هڏڪاٺ واري ڳري ڪنڊا ٿي ويو هو. اکيون جهڙيون کڏون، ڄاڙين چگهه ڏند نڪري آيا هئس. ٽن سالن ۾ سڄي جواني ڌوپجي وئي هيس ۽ صفا اڇو ٿي ويو هو، جيل ۾ قابو قيدين جيان هتا هُتان ڳوٺ جون خبرون چارون پڇندو هو. جيجل ماءُ جيڪا هڪ رات به ٻاهر وڃڻ نه سهندي هيس. سا روئي روئي اکين جو نور وڃائي چڪي هئي. پڻس راڄ ۽ ڀاڻيجن اڳيان ڪنڌ کڻڻ جهڙو نه رهيو هو. سدائين ماٺ، مٿي آسمان ۾ پيو گهوريندو هو، پڦيس ته انهيءَ سال ئي وڃي خيران کي پهتي هئي. احمدو جا سوٽ پنهنجي ليکي چڱن مٺن کي گڏ ڪندا رهيا فيصلي ڪارڻ هڪ کان ٽي سڱ ڀري ڏيڻ لاءِ، هر ڏوهه چٽي ڀرڻ لاءِ هاضر پر خميسو پڙ ڪڍي بيٺو هو. چئي “ نڪ احمدو جي رت سان ڌوئبو” ۽ علڻ پنهنجي ڊگهين مڇن کي وات ۾ چٻاڙيندي امالڪ چي اٿندو هو. “عيوضي ڏيڻ وٺڻ واري جي ته........... ائين وقت جو ڦيٿو ڦرندو رهيو ۽ احمدو سسڪندو رهيو هو.هڪ پاسي خيران جي دردناڪ موت جو غم ۽ ٻئي پاسي جيجل جي جهوري ٻچڙن و اونو آستيءَ جو ويچار ۽ پيءُ جو جهرين ڀريل اداس چهرو، روز ڦٿڪندو ۽ ڪڪسندو رهندوهو ويچارن جي ڪاتن سان. ڪاش پاڻ به ا ڏينهن ڪهاڙين جو بک ٿئي ها خيري جيان ته سندس رت به ملي وڃي ها خيران جي پوتر رت سان، ته ڦٽن ها پريت جا ڳاڙها گلاب............”.
سامهون ڌامون ٻيلوهوس، ٻيلي کان ڪوهه پنڌ تي سندس ڳوٺ هو. درياءَ مان ٻه ٻڪ پانيءَ جا پيتائين ۽ انهيءَ سمي اوڪ ڪري الٽي ڪيائين. سمورو پاڻي ٻاهر نڪري آيس لڳس ته درياءَمان پاڻي نه ڄڻ خيران جهڙين نماڻين وينگسين جو رت پيتو هجائين. جيڪي هٿ ٺوڪي غيرت جي آڙ ۾ بي غيرت ڀائرن درياءَ داخل ڪيون آهن هن کي ياد آيو ته هن جي ئي سانڀر ۾ هن جي ڳوٺ جون چار ندوريون درياءَ ڪنڌي آڻي ڪنه ڪپي درياءَ ۾ اڇلايون ويون هيون. انهن جون ڊنل هراسيل ۽ هيسيل اکيون پاڻ به ڏٺيون هئائين. الا ڪيڏو نه درد هو. ڪيڏي نه التجا هئي ڪيڏو نه خوف هو. انهن اکين ۾ پر ڪنهن به ڪٺور کين جيئندان نه ڏنوهو. هون ڀيڻسان نڪ ڌوئڻ وارا ڪير ڪارو ناهي هتي ڪير ڪاري ناهي هتي. جڏهن ماڻهو پاڻ ئي ڪارو هجي ته ٻئي کي ڪهڙو ڏوهه! هو ڪهاڙيءَ جي ڳن جي ٽيڪ تي اٿي بيٺو. درياءَ ۾ چتائي گهورڻ لڳو ڄڻ اجهو خيران درياءَ ما رت ٻڌل چهرو ڪڍي سواگت ڪندي ۽ ڪا ساعت ائين ئي بيٺورهيو. پنڊ پاهڻ ٿيو. پري گدڙن جا اوناڙ لومڙين جا آواز پئي آيا. جيڪس هن جي بيوسيءَ تي ماتم ڪري رهيا هجن. هن درياءَ جي ڪنٺار کي ڇڏيو اڳتي چريو آهستي آهستي مئل ساهه سان ٻيلي جي وچ مان نڪرندڙ پهو ڏيئي هلڻ لڳو.پهي سان چهچ چها اڀري آيا هئا لنون ۽ لاڻن جي هلڪي هلڪي خوشبوءِ سان ساڪڙ، جي سڳنڌ ۽ مکن جي ڀڻ ڀڻ هن جي ذهن کي ڌونڌاڙي ڇڏيو. ڌامون ٻيلي ۾ ڪيڏو سارو جيون گهاريو هئائين. ڪلهي ۾ ڇانگ جي ننڍڙي ڪهاڙي هٿ ۾دکندڙ پليتو. ڌو ٻيلي ۾، راکن کان اک بچائيندو مختلف چوڪڙين ۾ ماکيون لاهيندو وتندو هو. يا وري ٻٻرن جون لامون ڪپي،“ آ ڪو آ، ڪو” ٻڪرين کي سڏيندو يارن دوستن کي سينڍان ڏيندو پيو ٻيلي ۾ ڦرندو هو ۽ سانجهيءَ ويل ڌڻ ڌڻ مان دز اڏائيندو ماکيءَ جي چونئري ڀريو گهر ڏي ورندو هو. گهر پهچڻ شرط ٻڪريون واڙ ۾ واڙي اڪ جا ڇوڏا نم جون ڪاٺيون اچو ته ٻار راند رچايون” جا نعرا هڻندو ۽ پوءِ هر گهر مان ٻار ڇوڪر، ڇوڪريون ننڍڙا وڏڙا نعرا هڻندا ڀڄندا ايندا هئا مٽي اڏائيندا ، واري اڇلائيندا، وڏي گهاٽي بڙ واري ميدان ۾، ۽ انهيءَ ٻيلي ۾ ٻڪرين سان گهمندي چنگ ۽ بوڙينڊي مان طرح طرح جا سر ڪڍندو هو. الا پاڻ ڪيڏو نه چنگ وڄائڻ جو شوقين هو ۽ بوڙينڊو ياد آيس. ڪيڏي نه چاهه مان خيران چيڪي مٽيءَ مان هڪ بوڙينڊو ڏنو هيس. جيسيتائين اهو بوڙينڊو ڀڄي ڀري نه پيوهيس چپن تان نه لاٿو هئائين ڪيڏو نه واس هو خوشبوءِ جو ان ڪيڏي نه مٺي لڳندي هيس مٽي بوڙينڊي جي محبوب ماڻهو هٿان محبوب ڌرتي جي مٽي.
هاڻي باقي هڪ چوڪڙي پار ڪرڻي هيس. اڄ هو وچن ڪري نڪتو هو ته پنهنجي ڳوٺ پنهنجي وستي ضرور ايندو پنهنجي جيجل ماءُ جي هنج ۾ منهن لڪائي ڍاڍيون ڪري روئندو. من جو ميرو پاڻي ڪڍي هانو کي هلڪو ڪندو. پنهنجي آستيءَ سان ملندو. پنهنجي گلوءَ سان ملندو. جنهن کان ته هن جو مهانڊو به وسري ويو هوندو هن جون نياڻيون سڏڪي پونديون هن کي ڏسي ڪيترو ته لوڙيو هو هن جي آڪهه هن ڪارڻ.............
وري من کي خوف ورائي ويس خميسي وارن ڏٺو ته ٻوٽي ٻوٽي ٿي ويندو قاسو وانگيان جيڪو هن جيان ڪارو ڪري ڪٺو هو. جانو وارن پنج ست آرهڙ اڳ ڦري ويس پنهنجي ئي گوشت جا لوٿڙا وڍيل سري ٻوٽيون عضوا، اکيون ٻوٽي نرڙ کي هٿ سان مهٽائين “متان ڀاڙيا! چئيي خوف کان جان ڇڏايائين” ڀل ڪن ٻوٽيون ٻوتيون پوءِ به وڃي خيران سا ملبو نه ڳوٺ وڃبو ضرور وڃبو هن جيئن کان موت ڀلومان وڌيڪ ترسي سگهان. تبر مون کي به آهي ۽ احمدو ٻيلي پار ڪري ڳوٺ ڏي ويندڙ ڳهڻ ورتي جتي سامهون سندس اباڻا ڪک هئا جيجل امڙ هئي آسائتي آستي هئي ٻلڪندڙ گلو هيو سڏڪندڙ نياڻيون هيون. خيران جي ياد هئي ڦهليل آواز هو. حسن جو هڳاءُ هو. خميسي ۽ علڻ جي روپ ۾ موت جو ڪارو ديو هو.