جيو گهرڙو (Cell)
جيوگهرڙو جڏهن عام خوردبين سان ڏسجي ٿو ته جسم جي مختلف حصن ۾ ان جون الڳ شڪليون ٿين ٿيون، ڪي گول ٿين ٿا، ڪي چڪور، ڪي ڊگها ۽ ڪي بي ترتيب.
مٿي هڪ گول شڪل جي جيوگهرڙي جي تصوير ڏنل آهي، ان چوڌاري جهلي (Cell membrane) آهي ۽ وچ ۾ مرڪز (Nucleus) آهي. اندر پاڻياٺ (Cytoplasm) جنهن ۾ نه صرف اينزائيمس (Enzymes) ۽ ڪيميڪلز (Chemicals) آهن پر عضويات (Organelles) پڻ ٿين ٿا جيڪي اينڊو پلازمڪ ريٽيڪيولم، مائيٽوڪونڊريا، گولجي اپرٽس، لائسوزومس ۽ سينٽرو سومس تي مشتمل آهن. عضويات ڏسڻ لاءِ اليڪٽرون خوردبين جي ضرورت پوي ٿي.
جيوگهرڙي جي ابتدا:
جيوگهرڙي جي ابتدا کي سلجهائڻ مسئلي کي الجهائڻ ته نه آهي پر ڏکيو ضرور آهي. سائنس اڃان ايتري ترقي نه ڪئي آهي جو اهڙا منجهيل مسئلا سلجهائي سگهي. جيئن ڏسڻ جي سگهه محدود آهي، اکيون ايترو ڏسي سگهن ٿيون جيترو انهن جي وس ۾ آهي ۽ حد کانپوءِ اهي انڌيون آهن. عقل به ائين آهي، اهو حدن کان ٻاهر بيٺل پاڻيءَ ۾ غوطا کائي ٿو. انسان ڏسڻ کي وسعت لاءِ اکين کي فني سگهه ڏني آهي. انهن فني وسعتن مان هڪ خوردبين (Microscope) جي ايجاد آهي.
دنيا ۾ ڪي اهڙا ساهوارا آهن جيڪي نظر نه ٿا اچن، جن ۾ هڪ گهرڙيائي (Unicellular) آهن. انسان ۽ ٻيا ساهوارا انڪري نظر اچن ٿا ته اهي گهڻ گهرڙيائي (Multicelluar) آهن. جيڪڏهن انسان، جانور يا وڻ جو ڪٽيل حصو (Tissue) هڪ ڪيميائي عمل کانپوءِ خوردبيني ۾ ڏسجي ته ان ۾ گهڻا جيوگهرڙا نظر ايندا. جڏهن ته ايموبا ۽ جراثيم جيڪي هڪ گهرڙيائي آهن، اهي خوردبينيءَ کانسواءِ ڏسي نه ٿا سگهجن.
انسان جيئن ڏسڻ کي فني وسعت ڏئي اڻ ڏٺل شين کي ڏسڻ جي قابل ٿيو آهي، ائين عقل ۽ شعور کي وسعت ڏئي ان ڳجهارت کي ڀڃڻ جي جستجو ڪري رهيو آهي ته آخر ڪائنات جي ابتدا ڪيئن ٿي؟ دنيا ۾ ساهوارن ڪيئن وجود ورتو؟ انهن جي ايڪائي جيڪا جيوگهرڙو آهي تنهن جي ابتدا ڪيئن ٿي؟ اهڙو راز ڄاڻڻ جي جستجوءَ ۾ هو ڪنهن حد تائين ڪامياب به ويو آهي پر اڃان گهڻيون ڳالهيون اهڙيون آهن جيڪي حل طلب آهن، انهن کي عقل ۽ شعور ۾ آڻڻ لاءِ ڪيترو وقت لڳندو، اهو اندازو لڳائڻ ڏکيو آهي.
جيڪڏهن جيوگهرڙي جي تخليق جو راز پروڙي وجهون ته اها وڏي ڪاميابي ٿيندي ۽ انسان انهن توهمات، خدشن ۽ نادانين مان نڪري پوندو جيڪي عقيدي جيان سندس ڳچيءَ ۾ پيل آهن.
مفروضاتي (Hypothetical) تصورن کي انڪري اهميت هوندي آهي جو اهي تحقيق لاءِ ڪچو مال فراهم ڪندا آهن. مفروضاتي تصور انهن وٽ هوندا آهن جيڪي لاشعوري ڪائنات جي تجسس ۾ هڪ اهڙي جستجوءَ ۾ مبتلا هوندا آهن جيڪا انهن جي عقل جي آخري حدن کي ڇهي مفروضياتي نظرين کي جنم ڏينديون آهن. اهڙا نظريا تحقيق جا در کوليندا آهن. مفروضاتي نظريا ڪڏهن سائنسي بنيادن تي ڪاميابي ماڻي حقيقت جو روپ وٺندا آهن.
جيوگهرڙي جو مرڪز (Nucleus) زندگيءَ جو مرڪز آهي. مرڪز جون اڏاوتي سرون (Building Blocks) امائينو ايسڊس (Amino Acids) آهن. ڊي اين اي (DNA) امائينو ايسڊس جو ٺهيل آهي جيڪي ڪروموسومز (Chromosomes) کي وجود ڏين ٿيون. امائينو ايسڊس لحميات (Proteins) جي ايڪائي (Unit) آهي.
ڌرتيءَ تي جيوگهرڙي جو ظهور امائينو ايسڊس جي ڪري ٿيو، جن ملي مرڪز (Nucleus) ٺاهيو ۽ پوءِ جيو گهرڙو وجود ۾ آيو. هڪ نظريي موجب پاڻي ۽ امائينو ايسڊس ڌرتيءَ تي پڇڙ تارن (Comets) ذريعي پهتا. ڌرتيءَ تي ڪرندڙ ستاري ڊس (Stardust) ۾ امائينو ايسڊس جا آثار مليا آهن. سائنسدان ان جدوجهد ۾ مصروف آهن ته مدار ۾ گردش ڪندڙ ڪنهن پڇڙ تاري تي پهچي پون، ائين هو امائينو ايسڊس جو اندازو لڳائڻ ۾ ڪامياب ٿي سگهندا. تازو هڪ اهڙي ڪوشش ۾ سائنسدانن کي ڪاميابي نصيب ٿي آهي. اهي خلائي مشين هڪ پڇڙ تاري تي لاهڻ ۾ ڪامياب ويا آهن. پر پڇڙ تاري جي گردش سج کان پري هجڻ ڪري ان جي سولر (Solar energy) توانائيءَ سان هلندڙ بيٽريءَ ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏنو آهي. اهو پڇڙ تارو وري جڏهن گردش ڪندو سج کي ويجهو ٿيندو ته ان جي سولر بيٽري ڪم شروع ڪندي ۽ اهڙا پيغام موڪلي سگهندي، جنهن سان زندگي ۽ ڪائنات جي ابتدا جي خبر پئجي سگهي.
ڪائنات جو عنصر ڪاربان (Carbon) آهي جيڪو هر جاندار ۽ بي جان شيءِ جي بناوٽ ۾ بنيادي حيثيت رکي ٿو. ان ۾ ڪو شڪ نه آهي ته ڪائنات باهه جي پيداوار آهي، پهرين چڻنگ ڪنهن دکائي ان جو ڪنهن وٽ ڪو جواب نه آهي. سائنسدانن جي ڪوشش آهي ته جيڪر اهو ثابت ڪري سگهن ته چڻنگ جو ٻرڻ ڪهڙي تجربي جو نتيجو آهي. جيڪڏهن اسان عظيم ڌماڪي (Big bang) جي نظريي کي سامهون رکون ته پوءِ اها حقيقت آهي ته ڪائنات رک جو ڍير آهي جنهن اندر ڌرتيءَ ۾ باهه جو سمنڊ (Ocean of fire) پنهنجون لهرون ڌرتيءَ جي بند خول سان ٽڪرائي ٿو.
سائنسي تجربو اهو واضح ڪري ٿو ته هر شيءِ جي بناوٽ ۾ ڪاربان مک عنصر (Element) آهي، جيڪو ٿڙ جيان آهي، ٻيا عنصر سون جي تعداد ۾ ان ٿڙ جون شاخون آهن. ساهواري جي ايڪائي جيوگهرڙي اندر ڊي اين اي جو بنيادي حصو ڪاربان آهي. ڊي اين اي هڪ ڏاڪڻ جي صورت ۾ وريل آهي ۽ ان ڏاڪڻ جي پاسن کان ٻيا عنصر موجود ٿين ٿا. ائين انسان جيڪو گوشت، هڏن، رڳن ۽ نسن جو مجموعو آهي، ان جي ماس اندر گلوڪوس، لحميات ۽ چرٻي سڀ ڪاربان عنصرن جا ٺهيل آهن.
دماغ (Brain) ترقي يافته خاص جيوگهرڙن جو ٺهيل آهي. جنهن جو وجود ۾ اچڻ شعور جا در کولڻ آهي. دماغ جا جيوگهرڙا ارتقا جي نظريي “جيئڻ جي جدوجهد” تحت وجود وٺندڙ اهڙا ٽشوز (Tissues) آهن جيڪي جسم جي هر حصي کي ضابطي هيٺ آڻين ٿا. جسم جو هر سرشتو (System) جن ۾ دل جو سرشتو، ساهه جو، هاضمي جو، رت صاف ڪندڙ گڙدن جو سرشتو ۽ ٻيا فطري بچاءَ جا سرشتا ان ڪم ۾ رڌل هوندا آهن ته ڪنهن به صورت ۾ دماغ کي جيئرو رکڻو آهي. دماغ جو جيئڻ، ساهواري جو جيئڻ آهي. دماغ جو موت ساهواري ۽ هر سرشتي جو موت آهي.
انسان جي مرڻ کانپوءِ جسم جا ڪجهه حصا ٿوري وقت لاءِ جيئرا رهن ٿا، جيڪي ڪنهن ٻئي انسان لاءِ ڪتب اچي سگهن ٿا. دماغ جو وجود ساهواري جو وجود آهي. دماغ جو ٺهڻ ڪائنات جي وجود جي گواهي آهي. وجود جو سرچشمو دماغ آهي. دماغ جون تنتون جسم جي هر جيوگهرڙي سان ڳنڍيل ٿين ٿيون. هر جيوگهرڙو دماغ جي تابع آهي. جيوگهرڙي جي بغاوت ڪينسر جي صورت ۾ ظاهر ٿئي ٿي.
جيڪڏهن اسان مٿي ڏنل جيوگهرڙي جي ظهور جي مختصر وصف کي وضاحت سان بيان ڪنداسين ته اهو وڏو بحث آهي. هيءُ ننڍڙو ڪتاب اهڙن بحثن لاءِ ڪافي نه آهي. مقصد خدا کي سائنسي طرح انسان اندر ڳولهڻو آهي، جيڪو نظر نه ايندڙ مادي جيان جين (Gene) جي صورت ۾ موجود آهي. جين منجهيل ڌاڳي جيان جيوگهرڙي جي مرڪز (Nucleus) ۾ ڊي اين اي اندر موجود آهي. هاڻي ان منجهيل ڌاڳي کي سلجهائي سڌو ڪري ويڙهي محفوظ ڪيو ويو آهي. انسان ڊي اين اي تي لکيل ڳجها لفظ (Codes) پروڙي وڌا آهن. ڊي اين اي انساني مقدر جو لکيل قديم ڪتاب آهي. اهو فطرت جو اهڙو ڪمپيوٽرائيزڊ (Computerized) ڪتاب آهي. جيڪو تڏهن لکيو ويو جڏهن ڪاغذ ناياب هيا ۽ ان کي لکڻ لاءِ انسان جي وجود جي ضرورت پئي.
•