جين (Gene)
جيوگهرڙي جو مرڪز، ڪروموسومز سان سٿيل ٿئي ٿو. ڪروموسومز کي ڊي اين اي چيو وڃي ٿو. اهو ڊي اين اي ئي آهي جنهن جي ڪوڊنگ (Coding) ۾ جين موجود ٿئي ٿي. انساني جيوگهرڙي اندر مرڪز ۾ ڏهن هزارن جي لڳ ڀڳ جين جون ٻٽائيون (Pairs) ڳولهي لڌيون ويون آهن، جين ۾ وراثت (Heredity) سمايل ٿئي ٿي، جيڪا وڏڙن کان ننڍڙن ۾ منتقل ٿئي ٿي. جين انساني نسلن تي اثرانداز ٿئي ٿي. جين جيوگهرڙي اندر ڪيميائي تبديلين کي ضرورت پٽاندڙ پنهنجي گرفت ۾ رکي ٿي. جين کي سمجهڻ لاءِ ڊي اين اي ۽ آر اين اي جي وضاحت ضروري آهي.
ڊي اين اي ڏاڪڻ جيان آهي، ان جي پاسن کان ٻانهون ۽ وچ ۾ ڏاڪا ٿين ٿا. ان جون ٻانهون ڊي آڪسي رائبوز (Deoxyribose) جون ٺهيل آهن. ڊي آڪسي رائبوز شگر جو قسم آهي جنهن ۾ آڪسيجن جو هڪ ايٽم گهٽ ٿئي ٿو. ٻانهن فاسفورڪ ايسڊ سان ڳنڍيل آهن.
لحميات(Proteins) جا ٺهيل آهن جن کي پيورينز (Purines) ۽ پئراميڊينز (Pyramidines) چيو وڃي ٿو. انهن ڏاڪن تي لمحيات (Proteins) جي ترتيب ۾ سمايل ڪوڊنگز (Codings) کي جين چيو وڃي ٿو. ڊي اين اي ۾ پيورينز ۽ پائراميڊينز جي ترتيب کي اهميت حاصل آهن ڇو جو ساهواري جون سڀ خصلتون انهن جي ڪوڊنگز ۾ سمايل ٿين ٿيون.
ڊي اين اي ۾ پيورينز ۽ پئراميڊنز ۾ هيٺيون لحميات (Proteins) شامل ٿيون ٿيون.
پئراميڊنز (Pyramidines) :
ٿائمين Thymine
سائٽوسين Cytocine
پيورينز (Purines) :
ايڊنين Adnine
گونين Gunine
آر اين اي (RNA) رائبوز نيو ڪلڪ ايسڊ (Ribose Nucleic Acid) ۽ ڊي اين اي ۾ گهڻيون خصلتون هڪ جهڙيون ۽ ڪجهه فرق ٿين ٿا. آر اين اي هڪ ٻانهون (Single Stranded) ٿئي ٿو. ان ۾ ڊي رائبوز جي جاءِ تي رائبوز (Ribose) شگر ٿئي ٿي ۽ ٿائمين جي جاءِ يوريسل (Uracil) والاري ٿو.
آر اين اي جيوگهرڙي اندر مرڪز ۾ نه، پر مرڪز کان ٻاهران جي پاڻياٺ (Cytoplasm) ۾ ٿئي ٿو.
آر اين اي جو ڪم ٽيپ رڪارڊر جيان آهي، جنهن تي ڊي اين اي جي ٽيپ گسي ٿي ۽ ان تي موجود جين (Gene) جون ڪوڊنگز ترجمو ٿي ظاهر ٿي پون ٿيون. آر اين اي (RNA) ، ڊي اين اي (DNA) جي حڪم مطابق جيوگهرڙي اندر ضرورت جو سامان ٺاهي ٿو جيڪو جيوگهرڙي جي بقا ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿو. جيڪڏهن ان نظام ۾ ڪو خلل پئجي وڃي، ڪنهن پيورين يا پائرامڊين جي ترتيب بدلجي پوي ته اها ڪوڊنگز جي معنيٰ بدلائي وجهندي ۽ خراب مان تيار ٿيندو جيڪو هاڃيڪار هوندو. اهڙي بي ترتيبي پيدائشي بيماريءَ جي صورت ۾ نسلن کي متاثر ڪندي يا ڪنهن ناسور ۾ تبديل ٿي ويندي.