سلواڊور آلندي : مانائتي زندگي ـ شانائتو موت
سندس پيءُ جو نالو آلندي ڪاسٽرو هو، جيڪو چليءَ جي انقلابي پارٽيءَ سان لاڳاپيل هو. ڌنڌي جي لحاظ کان وڪيل هو. سندس امڙ جو نالو ”لارا گوسينز يوريب“ هو. اهو گهراڻو ملڪ جي مٿينءَ طبقي سان واسطو رکندڙ هو ۽ ڪيتري ئي عرصي کان ترقي پسند ۽ لبرل سياست سان لاڳاپيل هئڻ جي روايت رکندو هو.
نوجوان آلندي، پنهنجي علائقي جي اسڪول ۾ تعليم پرائي، جتي هو فڪري طور تي هڪ اطالوي نسل جي موچي ”جوآن ڊي مارشي“ جي اثر هيٺ آيو، جيڪو انارڪسٽ هو (اها ڏاڍي دلچسپ ڳالهه آهي ته لاطيني آمريڪا جي انقلابي تحريڪ ۾ موچڪو ڌنڌو ڪندڙ ماڻهن جو ڪردار رهنمائي وارو رهيو آهي). آلندي پنهنجي تعليم جاري رکي ۽ تعليم جو اهو سلسلو ميڊيڪل تائين پهتس. هن ”يونيورسٽي آف چليءَ“ مان ميڊيڪل جي ڊگري حاصل ڪئي، پر اتي بس نه ڪيائين؛ پر پنهنجي تعليم جاري رکندي هن 1933ع ۾ ڊاڪٽريٽ جي ڊگري حاصل ڪئي. اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ جي دوران هن شاگردن جو هڪ اهڙو گروهه جوڙيو، جيڪو مستقل طور تي مارڪسزم جي لٽريچر تي بحث مباحثو ڪندو رهيو هو. اهي شاگرد سياست ۾ به سرگرميءَ سان حصو وٺندا هئا. ايئن 1930ع ۾ چليءَ جي شاگردن جي فيڊريشن جو نائب صدر چونڊجي ويو ۽ 1935ع ۾ هو چليءَ جي ”ميڊيڪل ايسوسيئيشن“ جو اڳواڻ بڻيو ۽ ”سوشلسٽ پارٽي“ جي رڪنيت اختيار ڪيائين.
1938ع جي چونڊن ۾ جڏهن چلي جي سڀني جمهوري قوتن ۽ تنظيمن گڏجي ”پاپولر فرنٽ“ قائم ڪيو ته ”آلندي“ اليڪشن جو انچارج هو. پاپولر فرنٽ جو مشهور ۽ دل ڇهندڙ چونڊ نعرو هو ”ماني، گهر ۽ روزگار.“ فرنٽ کي سٺي موٽ ملي ۽ سولائي سان چونڊون کٽي، پنهنجي حڪومت جوڙيائين. فرنٽ جيئن ته هڪ گڏيل ماڻهن جو ميڙ هو، جنهن ۾ هر قسم جا ماڻهو شامل هئا، بوزروا به هئا ته جمهوريت پسند ۽ ريڊيڪل به، آلندي ان حڪومت ۾ صحت وارو وزير ٿيو.
1945ع ۾ آلندي سينيٽر چونڊجي ويو. چلي جي چونڊ نظام ۾ سينيٽ جو ميمبر ٿيڻ عوامي پذيرائي جو دليل سمجهيو ويندو هو. آلندي لڳاتار سينيٽر چونڊبو رهيو. هو 1953ع ۾، پوءِ 1961ع ۾ ۽ پوءِ 1969ع ۾ به سينيٽر چونڊيو. هو 1966ع ۾ چليءَ جي سينيٽ جو صدر چونڊيو ويو. البته آلندي ٽي ڀيرا صدارتي اميدوار ٿيو، پر لڳاتار ناڪام ٿيو.
آلندي سوشلسٽ خيال رکندڙ هو، تنهنڪري اهو پاڻمرادو سمجهي ڇڏڻ گهرجي ته هو ڪيوبا ۽ ان جي انقلابي اڳواڻ فيڊل ڪاسترو کان متاثر ۽ فيڊل ڪاسترو جو ذاتي دوست هو. ريجس ڊيبري کي ڏنل هڪ انٽرويو ۾ آلندي چيو هو ته ”هو ٻيئي پهرين ملاقات جي پهرين گهڙي ۾ ئي دوست بنجي ويا. آئون سندس بي انتها عقلمنديءَ کان گهڻو متاثر ٿيس.“ (1)
هي اهو دور هو، جڏهن آمريڪا ڪميونسٽ دشمنيءَ ۾ ڇتو ٿي چڪو هو. اولهائين دنيا جو اهو وڏيرو، جتي به قومي آزادي يا ماني ۽ روزگار جي تحريڪ اُڀرندي هئي، لٺ کڻي پهچي ويندو هو. آلندي ته وري به اهڙن انسانن مان هو، جن چلي جي سياسي ۽ معاشي آزادي چاهي ٿي ۽ هن حقيقي آزادي جي لاءِ سوشلزم لاڳو ڪرڻ ٿي چاهيو، تنهنڪري اولهائين دنيا هن جي دشمن بنجي ويئي. اها ڳالهه به پڌري هجي ته چليءَ ۾ آمريڪي ڪمپنيون وڏي ملڪيت جون مالڪ هيون ۽ اتي جي معدنيات تي قابض هيون. اهو نڪسن جو دور هو ۽ انهن ڪمپنين کي قومي ملڪيت ۾ وڃڻ جو ڊپ هو.
1970ع جي چونڊن ۾ چلي جي ڪميونسٽ، سوشلسٽ ۽ پاپولر ايڪشن پارٽين گڏجي چونڊ اتحاد ٺاهيو، ان جو نالو ”پاپولر يونٽي“ رکيو ويو. ان اتحاد گڏيل طور تي سلواڊور آلندي کي پنهنجو صدارتي اميدوار نامزد ڪيو.
چلي جي عوام جو هڪ وڏو حصو ان مشهور مارڪسٽ اڳواڻ جو حامي هو. کاٻي ڌر جي سياسي پارٽين، ٽريڊ يونينن، شاگردن ۽ جوانن جي سڀائن ۽ محب وطن فوجي آفيسرن به آلندي جي طرفداري ڪئي ۽ ساٿ ڏنو. جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو سلواڊور 1970ع جون صدارتي چونڊون ”پاپولر يونٽي“ جي اميدوار جي حيثيت سان کٽي ويو.
ڪيوبا جي اڳواڻ فيڊل ڪاسترو سوڀ جي خبر ٻڌي ڪيوبا جي ڪميونسٽ پارٽي جي اخبار ”گرانما“ جي ڪاپي ”آلندي“ کي ڏياري موڪلي، جنهن جي پهرين صفحي تي ان فتح جي وڏي خبر هئي. ”هو (ڪاسترو) چلي جي خبر جي اوسيئڙي ۾ اخبار جي آفيس ۾ موجود رهيو ۽ ان جي پهرين صفحي تي پنهنجي مبارڪباد لکي موڪلي. هن ان فتح کي سامراج جي خلاف فتح قرار ڏنو ۽ ان جي هيٺان پنهنجي صحيح وڌي ۽ ڀر پاسي جيڪي به ماڻهو موجود هئا، انهن کان به صحيحون ڪرايون. آئون اها اخبار هڪ سوکڙي طور پاڻ سان رکندو آهيان.“ (2)
ان صدارت جو مدو ڇهه سال هوندو هو. اقتدار سنڀاليندي ئي آلندي چلي ۾ سوشلسٽ پروگرام لاڳو ڪرڻ شروع ڪيو. هن ٽامي جي کاڻين، بئنڪن ۽ ٻين وڏين صنعتن کي قومي ملڪيت ۾ وٺي لاڻو، تعليم ۽ صحت کي سرڪار جي ذميداري قرار ڏنو. هن ٻارڙن کي مفت کير ڏيڻ جو پروگرام شروع ڪيو ۽ وڏن جاگيردارن کان زمينون کسي بي زمين هارين ۾ ورهائي ڇڏيون.
سندس عوامي مقبوليت رکندڙ حڪومت جيڪي چاليهه نقاطي ڪم ڪيا، انهن ۾ ٻارڙن جي لاءِ مفت کير، مفت تعليم، قيدين ۽ پوڙهن جي ضرورتن جو خيال رکڻ، ملڪ جي بنيادي معدني وسيلن ٽامي، لوهه ڪوئلي ۽ تيل وغيره کي قومي ملڪيت ۾ وٺڻ ۽ زرعي سڌارا شامل هئا. انهن قدمن چليءَ جي غريبن جون زندگيون بدلائي ڇڏيون. ٽيهه لک ڪتاب ڇپرائي عوام ۾ ورهايا ويا ۽ اهڙا ادارا جوڙيا ويا، جتي مزدور پيشه ماڻهو تعليم حاصل ڪري سگهن. آلندي جي حڪومت جا ٽي سال غريبن جا لاءِ اميدن جا ٽي سال هئا. لاطيني آمريڪا ۾ آلندي کي Companero President (ڪامريڊ پريزيڊنٽ) چيو ويندو هو.
آلنديءَ، ڪاسترو جي ڪيوبا سان سفارتي لاڳاپا بحال ڪيا ۽ آمريڪي ناڪا بندي جي مخالفت ڪندي، ان ملڪ سان واپار شروع ڪيو. هن اهڙا ته قدم کنيا جو هر گذرندڙ سال انهن جي مثالي هئڻ جي گُڻن ۾ واڌارو ڪندو ويو.
پر آمريڪا پنهنجي پاڙي ۾ اهڙن دشمنن کي ڪيئن ٿي ڇڏي سگهيو. هن آلندي جي حڪومت جي خلاف وڏي پروپيگنڊهه شروع ڪري ڏني. چلي جي معيشيت تي خطرناڪ حملا ڪرڻ شروع ڪيا. سندس مقامي ڇاڙتن دڪانن مان چانور، اٽو ۽ کنڊ غائب ڪرائي ڇڏي ۽ سرڪاري ملازمن، واپارين، ٽرانسپورٽن ۽ وچينءَ طبقي سان لاڳاپيل پيشي وراڻين تنظيمن ساڄي ڌر سان گڏجي سامراجي سازش کي ڪامياب ڪيو. ٻاهريون گهڻ قومي ڪمپنيون ان تحريڪ ۾ پاڻي وانگر پئسو وهائينديون رهيون.
سچي ڳالهه ته اها آهي ته آلندي تي هڪ وڏو باب لکڻ کان سواءِ سهيوڳي چلي ۽ ڏکڻ آمريڪا کنڊ جي تاريخ لکي ئي نٿي سگهجي. ڇاڪاڻ ته هن ويڙهه جي اڳينءَ مورچي ۾ رهي حصو ورتو، عمل ۾ به ته نظريي ۾ به... آلندي پنهنجي ملڪ ۽ سڄي دنيا جي پورهيت انسانن جو زندگيءَ جي آخري گهڙيءَ تائين وفادار رهيو، ۽ سڄي دنيا جون اکيون ان ويڙهه تي کتل هيون، جنهن ۾ آمريڪا سامراج ۽ اندريان عوام دشمن طبقا، تبديلي جي لاءِ ان سگهه جي خلاف وڙهي رهيا هئا، جنهن جي هر جيت تي دنيا خوش ٿي رهي هئي.
آلندي سدائين اڳتي رهيو ۽ جيئن وقت کان اڳ جنم وٺندڙ سڀني ماڻهن سان ٿيندو آيو آهي، آلنديءَ به ڪيترين ئي تڪليفن کي منهن ڏنو، پر آلندي جي اٽل ارادن ۽ ڪمٽ منٽ سڀني نقادن، مخالفن ۽ دشمنن کي غلط ثابت ڪيو.
آلندي ڪو يوٽوپيائي (خيالي) ماڻهو نه هو ۽ نه ئي وري ڪو جاڳندي سپنا ڏسندو هو. هو ته هڪ اهڙو انقلابي هو، جيڪو مڪمل طور تي چليءَ جي مزدور طبقي جي ڪاز سان لاڳاپيل هو، جنهن جي لاءِ هن پنهنجي خوبصورت زندگي ارپي ڇڏي ۽ وقت اچڻ تي اها قربان به ڪري ڇڏي.
آمريڪا باقاعدهه لڙائي شروع ڪري ڏني. هن سڌو سنئون صدارتي محل تي هوائي حملو شروع ڪيو. سلواڊور آلنديءَ، چليءَ جي آئيني چونڊيل صدر جي حيثيت سان پنهنجا فرض ادا ڪندي، صدارتي محل ۾ ئي جان قربان ڪري ڇڏي. هن دشمنن کي نه ڪنهن ٺاهه جي لاءِ چيو ۽ نه ئي وري ڪنهن ٻي رعايت جي لاءِ هٿ پير هنيا، هو پنهنجي وچن موجب زندگيءَ جي آخري ساهه تائين هڪ شينهن جيان وڙهندي، هڪ هيري جيان پنهنجي مورچي ۾ شهادت ماڻي.
اهڙا مانجهي مرڻا ناهن،
ويس مٽائي ورڻا آهن.
چوڻ تي ته اهو چئي سگهجي ٿو ته چلي جي پنهنجي انقلاب دشمنن سان ويڙهه هئي، پر سڄي دنيا کي خبر آهي ته آلندي کي فقط جنرل پنوشي قتل نه ڪيو، پر ان قتل ۾ نڪسن، هينري ڪسنجر، سڄي سي آءِ اي ۽ گهڻ قومي ڪمپنيون شامل هيون. هن سڀني گڏجي يارهن سيپٽمبر 1973ع تي صدر کي شهيد ڪري سندس حڪومت ختم ڪري ملڪ تي فاشزم لاڳو ڪري ڇڏيو. آمريڪا جي لاءِ سڄي خطي جي لاءِ اها خوني ڪارروائي ڪرڻ لازمي هئي، جيڪڏهن آمريڪا ايئن نه ڪري ها ته سڄي خطي ۾ آمريڪا جي پڇ لٽڪائو حڪمرانن جي خلاف انقلاب اچي وڃي ها، ڇاڪاڻ ته سڄي لاطيني آمريڪا جي اندر سامراج جا دلال فوجي حڪمران موجود هئا.
يارهن سيپٽمبر 1973ع تي چلي بگهڙن جي حوالي ٿي ويو. يارهن سيپٽمبر فقط آمريڪين جي لاءِ نائين اليون ڪونهي، پر اهو ته چلي، لاطيني آمريڪا ۽ سڄي دنيا جي جمهوريت پسند ماڻهن جي لاءِ ”نائن اليون“ به آهي. يارهن سيپٽمبر تي آمريڪا اها ئي قيامت چلي جي عوام جي مٿان آندي هئي. يارهن سيپٽمبر تي چليءَ جي عوام کان سندن جمهوريت ۽ سندن بنيادي انساني حق کسي ورتا ويا، تنهنڪري سڄي دنيا ۾ نائن اليون ٻن ڏينهن طور ملهايو ويندو آهي.
آمريڪي ڇاڙتي ۽ سندس نائب جنرل پنوشي، هڪ سڄي تهذيب کي تباهه ڪري ڇڏيا. هن چلي ۾ سياست تي پابندي وجهي ڇڏي. ٽريڊ يونينون غير قانوني قرار ڏنيون ويون. شاگرد سياست بند ڪئي ويئي ۽ اخبارن جي وات ۾ سينسرشپ جو ڪپڙو ڦسيو ويو.
آمريڪا هونئن ته تاريخ جي سڀني جنمن جو گناهگار آهي، پر جيڪڏهن فقط هڪ ويهين صديءَ ۾ سندس انسانيت دشمن ڏوهن جو ليکو ڪيو وڃي ته هن جا ڏوهه هزارين شيطانن کان به وڌي ويندا.
آلنديءَ کي دنيا رڳو ان ڪري ياد نه رکندي ته هن صدر بنجي چليءَ جي عوام کي عزت ڀري زندگي گذارڻ جي لاءِ ترقي جا موقعا فراهم ڪيا، پر کيس ان ڪري به ياد رکيو ويندو ته هن ملڪ جي صدر هوندي به ڪنڌ نه جهڪايو ۽ فاشزم جي خلاف اڏول رهيو. آلندي سامراجين جي خلاف اٽل رهيو. ظلم ۽ پرماريت جي نظام جي خلاف سينو ساهيائين، ۽ بلوچن جي خان محراب خان شهيد جيان پنهنجي صدارتي محل ۾ پُراڻ پسندن، فاشزم ۽ سامراج جي خلاف وڙهندي شهيد ٿيو. آلندي سڄي تاريخ ۾ عام طور تي ۽ اڄ ته خاص طور تي آئيڊيل آهي، ڇاڪاڻ ته هن جو اسان جو، سڀني جو، ساڳيو ئي دشمن، شڪستن کائڻ کان سواءِ، هٺ ڌرمي سان، سڄي دنيا جو حاڪم آهي.
حوالا
ريجس ڊيبري، 1971، آلندي سان ڳالهه ٻولهه، نيو ليفٽ بُڪس.
ريجس ڊيبري، 1971، آلندي سان ڳالهه ٻولهه، نيو ليفٽ بُڪس.
ليکڪ: ڊاڪٽر شاهه محمد مري