ٽراٽسڪيءَ جو قتل ڪيئن ٿيو؟
مٿيان لفظ ويهين صدي جي مشهور ۽ پراسرار قاتل، ”ميڪس مونارڊ“ جا آهن، جيڪو روس جي مشهور انقلابي ۽ جلاوطن اڳواڻ ’ليون ٽراٽسڪيءَ‘ جي قتل جو بيان ٻڌائي رهيو هو، اهو خوني واقعو 20 آگسٽ 1940ع تي ميڪسيڪو شهر ڀرسان ٽراٽسڪيءَ جي فولادي ڀتين ۽ سخت پهري واري گهر تي ٿيو هو، انهي قتل جي ڏوهه ۾ ”ميڪس مونارڊ“ کي ويهه سال ٽيپ جي سزا ملي. مونارڊ کي آگسٽ 1960ع ۾ سزا پوري ٿيڻ کان پوءِ جيل مان آزاد ڪيو ويو، اهو سڄو عرصو هو پنهنجي سڃاڻپ، سياسي واسطن ۽ مقصدن بابت ڪابه خبر چار ظاهر ڪرڻ کان نهايت سختيءَ سان انڪار ڪندو رهيو، انهيءَ پردي پوشيءَ جي باوجود به وقت گذرڻ سان گڏ، هن جي سياسي سڃاڻپ چٽي ٿيندي ويئي. هن جو واسطو اسپيني قوم سان هو ۽ نالو ”ريمن مرسيڊر ڊيل“ هئس. قتل ڪرڻ جي طريقن بابت هن کي ماسڪو ۾ سکيا ڏني ويئي هئي. هن ٽراٽسڪيءَ جو قتل دنيا جي نهايت ڳجهي پوليس يعني ”سوويت اسٽيٽ سيڪيورٽي“ جي حڪم سان ڪيو هو، جيڪا اُن وقت ”اين ڪي وي ڊي“ سڏبي هئي. هن جي سڃاڻپ جي لڳاتار انڪار سبب قتل جي ڏوهه جا بانيڪار هن قتل ۾ ملوث هئڻ کان انڪار ڪندا رهئا.
جڏهن هن کي گرفتار ڪيو ويو ته پوليس کي هن وٽان ٽن صفحن جو هڪ فرانسيسي زبان ۾ ٽائپ ٿيل بيان مليو، جنهن تي آخري گهڙيءَ تي پينسل سان تاريخ ۽ صحيح وڌل هئي. بيان ۾ لکيل هو ته، ”هن جو واسطو بيجيلم جي هڪ گهراڻي سان آهي ۽ پئرس ۽ صحافت جي تعليم پرائيندي سندس لاڳاپو ٽراٽسڪيءَ جي تحريڪ سان ٿيو. اڳتي هلي ٽراٽسڪيءَ سان ملڻ کان پوءِ هن کي کائنس نفرت ٿي ويئي ۽ نيٺ هُن کي قتل ڪرڻ جو ارادو ڪيائين، ڇو ته هن پراڻي بالشويڪ کيس مجبور ڪيو هو ته هو وري روس وڃي اسٽالن کي ختم ڪرڻ جي رٿابندي ڪري“.
اهڙيون دعوائون ۽ وضاحتي بيان جيڪي قيديءَ گرفتار ٿيڻ کان پوءِ ڏنا، سي سڀئي ڪوڙا ثابت ٿيا. هن جي بيان ۾ ذڪر ڪيل ماڻهو اسڪول ۽ پتا سڀ يا ته هئا ئي ڪونه يا وري سندس بيان کان بلڪل مختلف هئا، پر ڪوبه منطق کيس پنهنجي ڪهاڻيءَ ۾ ڦير گهير ڪرڻ تي راضي ڪري نه سگهيو. مونارڊ جي ڇهن مهينن تائين، نفسياتي چڪاس، ميڪسيڪو جي قومي يونيورسٽي ۾ علم حيوانيات جي شعبي جو سربراهه ”ڊاڪٽر جوس گوميز روبليڊا“ ۽ ڏوهن جي علم جو ماهر ”پروفيسر الفانسو ڪيروز ڪيارون“ ڪندا رهيا. شروع شروع ۾ ته هو ڊاڪٽر کان ڏاڍو ڇرڪيل هوندو هو، پر پوءِ هوريان هوريان هو ساڻن کليءَ دل سان ڳالهائيندو هو، ٻنهي ڊاڪٽرن قاتل کي هڪ نهايت غير معمولي قسم جو ماڻهو قرار ڏنو، هو ڪيترين ئي ٻولين ۾ روانيءَ سان ڳالهائي سگهيو ٿي، هن ۾ عورتن لاءِ وڏي ڪشش موجود هئي ۽ هر مرد ساڻس دوستيءَ جو خواهشمند هو. هو هر هنڌ هڪ معزز شخص واري زندگي گذاري سگهيو ٿي، هن کي پاڻ تي نهايت سٺي نموني ڀروسو ۽ عملي اداڪاريءَ جا گڻ عطا ٿيل هئا. جوا ۾ وڏي دلچسپي، جبلن تي چڙهڻ ۽ ننڍين ٻيڙين کي هلائڻ جو وڏو شوقين مڙس هو. هن جو اسٽالن جي خيالن ۽ ويچارن تي وڏو ڀروسو هو ۽ ڪيترن ئي موقعن تي هو پنهنجي ماسڪو واري سکيا بابت اُپٽار ڪري ويهندو هو، مثال طور: هڪ ڀيري هن ڪاموءَ نالي هڪ شخص جو حوالو ڏنو جنهن کان جيتوڻيڪ اولهه اڻ واقف هئي، پر روس جي ڳجهي پوليس ۾ کيس هيروءُ واري حيثيت حاصل هئي ۽ روس جي اسڪولن ۾ داخلي انتشار ۽ تخريبڪاري جي باري ۾ هن جي تواريخ پڙهائي ويندي هئي.مونارڊ جي اُچارن جي آزمائش ۾ جيتوڻيڪ هن جي فرينچ زبان عمدي هئي، پر لهجو اسپيني گاڏڙ هئس ۽ اسپين جي هر شئي بابت سندس واقفيت ٺيڪ ٺاڪ پئي لڳي. سڀني ثابتين هن جو پس منظر هڪ اسپيني ڪميونسٽ وارو پي ڄاڻايو. ”ڊاڪٽر ڪيروز ڪيارون“ سندس بابت شڪن جا دستاويز 1950ع ۾ مس وڃي هٿ ڪري سگهيو، جڏهن مئڊرڊ پوليس وٽ هن جو ريڪارڊ لڌو ويو، هڪ شخص ريمن مرسيڊز، جنهن کي بار سيلونا ۾، 1935ع ڌاري نوجوان ڪيمونسٽ اڳواڻ جي حيثيت سان گرفتار ڪيو ويو هو، تنهن جي آڱرين جا نشانن هن سان بلڪل ملي ٿي آيا. ساڳئي طرح ٻنهي جون تصويرون پڻ ملي ٿي آيون. ڊان پيلو مرسيڊر مرينا نالي هڪ وڏي ڄمار وارو ماڻهو، جيڪو بارسيلونا ۾ رهندو هو ،سو ٽراٽسڪيءَ جي قاتل جو فوٽو ڏسي چوڻ لڳو، ”هي ته منهنجو پٽ آهي“. کيس سندس پٽ جي ڏوهه جي خبر نه هئي انهيءَ ڏينهن کان وٺي اڳوڻن ڪميونسٽن جي اپٽارن، مونارڊ مرسيڊر جي زندگيءَ بابت ڪهاڻي هن ريت پيش ڪئي آهي:
”ريمن مرسيڊر“ بارسيلونا ۾ 1913ع ۾ ڄائو هو، هي ”ڊان پبلو“ ۽ ”ڪريڊاڊ ڊيل ريو هرننڊز“ جو ٻيو نمبر ٻار هو. پبلو پراڻن خيالن وارو هڪ معزز ماڻهو هو. سندس گهراڻو ايترو امير نه هو. ريمن جي امڙ تمام گهڻي خوبصورت ۽ چالاڪ عورت هئي ۽ ٽيهن سالن جي عمر ۾ ”مهم جوئي“ جو بيحد شوق ٿي پيس، هوءَ انقلابين سان لهه وچڙ رکڻ لڳي ۽ 1905ع ۾ فرانس ويئي، جتي هوءَ ڪميونسٽ پارٽيءَ ۾ شامل ٿي ۽ ڪيترن ئي فرينچ ڪميونسٽ اڳواڻن سان عشق جي معاملن ۾ خوب بهرو ورتائين. هوءَ زير زمين پيغام پهچائڻ جو ڪم ڪندي رهي، ريمن ڪڏهن ماءُ سان ته ڪڏهن وري پيءُ سان گڏ گذاريندو هو. هو ماءُ سان بي حد پيار ڪندو هو ۽ سندس اثر ۾ اچي ڪميونسٽ پارٽيءَ ڏانهن ڇڪجي ويو جڏهن 1936ع ۾ اسپين ۾ گهرو لڙائي شروع ٿي ته هي ۽ سندس ماءُ پهريان والنيٽئر هئا، جيڪي فرانڪو خلاف ويڙهه ۾ شامل ٿيا. انهيءَ ڏاڪي تي ”ڪريڊاڊ مرسيڊر“ هڪ نئون پيچ پاتو. هن جو نئون عاشق ”ليونڊ ايٽنگان“ هو، جيڪو روس جي ڳجهي پوليس ۾ جنرل جي عهدي تي مقرر هو ۽ تن ڏينهن جنرل ڪوٽاف جي نالي سان اسپين ۾ گوريلن جي اڳواڻي ڪري رهيو هو. ريمن مرسيڊر سندس شاگرد بنجي ويو، حقيقت ۾ ٻنهي ماءُ پٽن کي اهو پتو ڪونه هو ته ايٽگان ڳجهي پوليس جي انهي خاص ڊويزن جو سربراهه هو جنهن جو ڪم ڌارين ملڪن ۾ سوويت يونين جي دشمنن جو خاتمو ڪرڻ هو، سندن پهريون نمبر شڪار، ’ليون ٽراٽسڪي ليف ڊيوڊ وچ برانسٽين‘ هو، جيڪو ليون ٽراٽسڪي جي نالي سان دنيا ۾ مشهور هو. هن لينن جي تمام ويجهي ساٿيءَ جي حيثيت سان روس ۾ ڪميونسٽ انقلاب آڻڻ ۾ سرگرميءَ سان حصو ورتو هو، تن ڏينهن اسٽالن، لينن جو هڪ نيم گمنام ساٿي هو، پر لينن جي وفات کان پوءِ هن اهڙي ته چال ويڙهائي، جو ٽراٽسڪي مرڳي سياست کان ئي تڙجي ويو ۽ 1929ع ۾ کيس سوويت يونين مان جلاوطن ڪري ڇڏيائين، تنهن کان پوءِ ٽراٽسڪيءَ جي زندگي هڪ اهڙي شڪار مثل بنجي ويئي، جنهن کي مارڻ لاءِ اسٽالن جا شڪاري ڪتا هر هنڌ پيڇو ڪندا رهيا، هن جا سڀئي ساٿي هڪٻئي جي پويان اسٽالن جي ظلم جو نشانو بنجندا رهيا، سندس سيڪريٽريءَ کي اسپين ۾ قتل ڪيو ويو ۽ هن جو پُٽ پئرس ۾ اوچتو مري ويو، جنهن لاءِ چيو ٿي ويو ته کيس زهر ڏنو ويو هو.
ٽراٽسڪي هڪ هنڌان ٻي هنڌ لڪندي، نيٺ 1937ع ۾ ميڪسيڪو ۾ اچي سياسي پناهه ورتي. ڪريڊاڊ ۽ ريمن، هينئر ايٽنگان سان گڏ ماسڪو ۾ هئا، جتي ريمن دهشت انگيزيءَ جي سکيا وٺي رهيو هو. ٽراٽسڪي کي ختم ڪرڻ جي لاءِ ڪهڙي قسم جي ماڻهوءَ جي ضرورت هئي؟ نيٺ نظرون وڃي ”ريمن مرسيڊر“ تي کُتيون هونديون، جيڪو اسپيني زبان ڳالهائي سگهندو هو. روسي ڳجهي پوليس نيٺ اهو فيصلو ڪيو ته ” مرسيڊر“ ٽراٽسڪي جي گهرو عملي مان ڪنهن سان دوستي رکي، انهي مقصد جي لاءِ هڪ نوجوان آمريڪي ڇوڪري ”سلويا ايگلاف“ کي چونڊيو ويو، جيڪا سياسي ڪارڪن هئي ۽ سندس ٽراٽسڪي جي وفاداري آمريڪي گروهه سان لاڳاپيل هئي. هو ڳجهي پوليس اهڙو بندوبست ڪيو جيئن ريمن جي سلويا سان 1938ع ۾ پئرس ۾ اتفاقي ملاقات ٿي وڃي. هڪ ننڍي عمر واري عورت جي خواهش جي پورائي لاءِ ريمن جهڙو ٺاهوڪو ۽ دولتمند نوجوان کوڙ هو، ريمن جلد ئي هن جو گهريلو فرد بنجي ويو، ريمن ”فرائنڪ جيڪسن“ جي نالي سان ڪوڙي پاسپورٽ تي سفر ڪندو سلويا جي پويان نيويارڪ وڃي پهتو، ٻنهي ڄڻن ”گرين وچ“ ڳوٺ ۾ عارضي رهائش اختيار ڪئي، ڪجهه وقت کان پوءِ جيڪسن ظاهر ڪيو ته کيس ”ميڪسيڪو شهر“ ۾ نوڪريءَ جي آڇ ٿي آهي، جنوري 1940ع سلويا به هن سان گڏ ميڪسيڪو آئي. رٿيل قتل جي ذاتي نگرانيءَ جي لاءِ ايٽنگان اڳ ۾ ئي ميڪسيڪو ۾ موجود هو ۽ ڪريسيڊاڊ مرسيڊر به ساڻس گڏ هئي، جيئن ڪريڊاڊ اڳتي هلي پنهنجي هڪ دوست کي ٻڌايو ته انهي ڏاڪي تي ريمن جو في الحال فقط اهو ڪم هو ته هو اهو چڪاسي ته ٽراٽسڪي جي رهائشگاهه تي سلامتيءَ جو ڪهڙو بندوبست ٿيل هو. سلويا جي معرفت هن کي جلد ئي اچڻ وڃڻ جي موڪل ملي ويئي، جيتوڻيڪ شروعاتي ملاقاتن ۾ هن جو ٽراٽسڪيءَ سان ملڻ نه ٿيو، پر هن سڄي گهر ۾ گهمي ڦري، لڪل ڪئميرا وسيلي فوٽا ڪڍيا ۽ ٻين گهڻن تفصيلن کي پنهنجي ذهن ۾ رکيائين. اهڙيءَ ريت گڏ ڪيل سمورو مواد ماسڪو موڪليو ويو، جتي ڳجهي پوليس اُن جو اڀياس ڪرڻ لڳي.
24 مئي 1940ع تي صبح جو سوير ”ميڪسيڪو شهر“ ۾ روسي دهشتگردن، ٽراٽسڪيءَ جي گهر کليو کلايو حملو ڪري ڏنو. ويهن ڄڻن جو جٿو جنهن کي ميڪسيڪو پوليس ۽ فوج جون ورديون پاتل هيون، سي گهر تي ڪاهي ويا ۽ دروازي مان زوري اندر ڌوڪڻ بعد ننڍي مشين گن سان ٽراٽسڪيءَ جي سمهڻ واري ڪمري تي گوليبازي شروع ڪري ڏنائون، انهن ڪمرن ۾ ٽراٽسڪي، سندس زال ۽ يارهن سالن جو پوٽو ستل هئا، پر هو سڀ معجزانه طور تي بچي ويا، ڇاڪاڻ ته هنن هڪدم پاڻ کي پلنگن هيٺان کڻي اڇليو، مهيني کن جي جاچ بعد ميڪسيڪو پوليس ٻه ڊزن شخص گرفتار ڪيا، جن تي اڳتي هلي ڪيس هلايو ويو.
پر مرسيڊر ڪنهن به شڪ ۽ شبهي کان مٿاهون هو. مٿئين حملي کان چار ڏينهن پوءِ مرسيڊر مسز ٽراٽسڪي کي ڪن دوستن سان گڏ ڪار تي ”ويرا ڪروز“ طرف کڻي وڃڻ جي آڇ ڪئي. انهي ئي موقعي تي مرسيڊر جي پنهنجي مستقل جي شڪار سان پهرين ملاقات ٿي ۽ هن گهر جي اڱڻ ۾ ٽراٽسڪيءَ جي پوٽي کي هڪ ننڍڙو جهاز سوکڙي طور ڏنائين. پهرينءَ قتل واري ناڪام ڪوشش ۾ حصو وٺڻ کان پوءِ فقط هڪ مضبوط اعصابن وارو شخص ئي ستت ٻي جو کم واري ڪوشش ڪري سگهيو ٿي.
هاڻي ماسڪو فيصلو ڪيو ته ٽراٽسڪي جو قتل فقط اڪيلي شخص جي هٿان ڪرائجي ۽ انهي ڪم جي لاءِ مرسيڊر کان وڌيڪ ٻيو ڪو مناسب ماڻهو ڪونه هو، ڪريڊاڊ پنهنجي پٽ جي صحيح سلامت ڀڄي وڃڻ لاءِ روس جي ڳجهي پوليس سان بندوبست ڪيو هو. جولاءِ جي پوين ٽن هفتن ۾ مرسيڊر يا مئڪسن پنج ڀيرا ٽراٽسڪي سان ملي چڪو هو ۽ هر ڀيري مسز ٽراٽسڪي جي لاءِ سوکڙيون آڻڻ نه وساريائين.
17 آگسٽ 1940ع تي مرسيڊير ٽراٽسڪيءَ کي هڪ مقالي جو خاڪو آڻي ڏنو، جيڪو هو لکي رهيو هو. ٻنهي ڄڻن مطالعي واري ڪمري ۾ يارهن منٽ گڏ گذاريا. بعد ۾ ٽراٽسڪيءَ پنهنجي زال سان مرسيڊر جي عجيب چال چلت بابت ذڪيو ڪيو. 20 آگسٽ تي شام جو 5 لڳي 20 منٽن تي پنهنجو مقالو مڪمل ڪري ٽراٽسڪيءَ کي ڏيکارڻ جي لاءِ کڻي آيو، هن کي هڪ خاڪي برساتي ڪوٽ پاتل هو، جنهن ۾ هڪ ڊگهو خنجر سبيل هو، کيسي ۾ برف ڪاٽڻ واري ڪهاڙي پيل هئي، جنهن کي لڪائڻ جي لاءِ نهايت ڇوٽو ڳن پيل هئس، هن کي اميد هئي ته ڪهاڙي جي هڪ ئي سنڌائتي ڌڪ سان هو پنهنجو موتمار خوني مشن پورو ڪري وٺندو ۽ انهيءَ مان ڪو آواز نه پيدا ٿيڻ سبب هو مان مٺيءَ ۾ ٻاهر نڪري هليو ويندو. پر جي ڀلا ڪا گڙٻڙ به ٿي پئي ته پوءِ هو پستول جي وسيلي پنهنجو رستو بنائي وٺندو، پهريدارن هن کي سڃاڻي بنا ڪنهن رنڊڪ جي قلعي نما گهر جي بجلي وارا ڊبل دروازا کولي ڇڏيا، هڪڙو پهريدار هن سان گڏجي ٽراٽسڪيءَ وٽ هليو، جيڪو انهي مهل پنهنجي پاليل سهن کي هٿ سان کاڌو کارائي رهيو هو. ٽراٽسڪيءَ هن جو آڌر ڀاءُ ڪيو ۽ برساتي ڪوٽ بابت پڇائينس ته اڄ جهڙي صاف ڏينهن تي اهو پائڻ مناسب نه هو، مرسيڊير پنهنجي ڳري ڪوٽ کي بدن مان لڳائيندي چيو، ”هائو، اهو صحيح آهي، پر ڪهڙي خبر........ مينهن ته ڪنهن به وقت وسي سگهي ٿو“.
هن جي اچڻ تي پهرين ته ٽراٽسڪي پنهنجي سهن کي ڇڏڻ نه پيو گهري، پر هن جي زور ڀرڻ تي هٿن تي دستانا پائي مطالعي واري ڪمري طرف هلڻ لڳو، مرسيڊر به ٽراٽسڪي جي پويان لڳو. مطالعي واري ڪمري ۾ گهڙڻ کان پوءِ ٽراٽسڪي دروازو بند ڪري ڪم واري ميز تي ويهي رهيو، گولين سان ڀريل هڪ پستول ڪجهه انچن جي فاصلي تي پيو هو. مرسيڊر هن جي کاٻي طرف اهڙي نموني ٿي ويٺو، جيئن ٽراٽسڪيءَ جي پهچ گهر ۾ لڳايل الارم واري بٽڻ تائين ٿي نه سگهي.
ٽراٽسڪيءَ مقالو کڻي پڙهڻ شروع ڪيو، ٺيڪ انهيءَ مهل مرسيڊر ڪهاڙي ٻاهر ڪڍي، اکيون پوري پنهنجي شڪار جي مٿي تي اهڙي ته زور سان واهي ڪڍي جو ڪهاڙي جو ڦر ٽن انچن تائين مغز اندر گهڙي ويس، هڪ دل ڏاريندڙ رڙ سان ٽراٽسڪي پاڻ کي خوني جي مٿان کڻي ڪيرايو ۽ هن سان ٻکين پئجي ويو. رڙ ٻڌي مسز ٽراٽسڪي اندر ڌوڪي آئي، مڙس کي سڄو رت ۾ ٻڏل ڏٺائين. ”ڏس! هن مون سان ڇا ڪيو آهي.“ ايئن چئي هو فرش تي ڪري پيو، ايتري ۾ ٽراٽسڪيءَ جا پهريدار به ڪمري اندر پهچي چڪا هئا. مرسيڊر جي هٿ ۾ پستول هو ۽ هڪ وحشي جانور وانگر سهڪي رهيو هو . پهريدار هن کي ڏسي نشانو بنائڻ وارا هئا، ته هن ڏانهن آڱر کڻندي مسز ٽراٽسڪيءَ پنهنجي مڙس کان پُڇيو، جيڪو اڃا هوش ۾ هو، ”هن لاءِ ڇا ڪجي .... پهريدار هن کي ماري وجهندا“.
”نه! مارڻ جي بلڪل موڪل ڪونهي.“ ٽراٽسڪي آهستي چئي رهيو هو، ”هن کي سازش تان پردي کڻڻ تي مجبور ڪيو وڃي.“
ٽراٽسڪي کي هڪدم اسپتال پهچايو ويو هو، جلد ئي بي هوش ٿي ويو. هن جي آپريشن ڪئي ويئي، پر چوويهن ڪلاڪن گذرڻ بعد هو گذاري ويو.
بلاڪ کن پريان مرسيڊر جي ماءُ ڪريڊاڊ هڪ ڪار ۾ اهڙي فڪر مند ماءُ وارو ڍونگ رچايو ويٺي هئي، جيڪا سندس پٽ جو ڪم تان لهي اچڻ جو اوسيئڙو ڪندي هجي. ڀرسان ئي هڪ ٻي ڪار ۾ جنرل ايٽنگان سوار هو. جڏهن پوليس طرفان خطري واري گهنٽي جو آواز شروع ٿيو ۽ ايمبولينس گاڏي تيزيءَ سان اچڻ لڳي ته هن محسوس ڪيو ته مرسيڊر جهلجي پيو. ڪرِيڊاڊ هڪدم هوائي اڏي ڏانهن رواني ٿي ويئي ۽ هڪ هٿرادو پاسپورٽ وسيلي سفر ڪيو. ايٽنگان سڄي رات اڪاپاڪو وڃڻ ۾ گذاري ۽ اُتي پهچڻ شرط هڪ روسي جهاز ۾ سوار ٿي ويو، جو خاص هن جي لاءِ بندر وٽ سيڙيو بيٺو هو. ڪجهه هفتن کان پوءِ ڪريڊاڊ به ايٽنگان سان ماسڪو ۾ وڃي ملي، جتي ڳجهي پوليس جي سربراهه”بيريا“ هن کي اسٽالن سان ملايو. هن کي ڪيمونسٽ روس جو وڏي ۾ وڏو تمغو يعني ”آرڊر آف لينن“ مليو ۽ هن جي پُٽ کي سوويت روس جو هيرو بنايو ويو. ڪريڊاڊ وڏي فخر سان انهن عزت افزاين جو ذڪر ڪيو. هن ٻي مهاڀاري وارا سال روس ۾ گذاريا ۽ کيس وقت بوقت سندس عاشق ايٽنگان ۽ ڪريملن عملدارن کان خاطريون ملنديون رهيون ته مرسيڊر کي آزاد ڪرائڻ لاءِ ڪارروائي ڪئي ويندي، ڏسڻ ۾ ايئن پئي آيو ته اسٽالن پنهنجي وعدي کي نبائڻ کان نٽائي رهيو هو.
ڪجهه وقت کان پوءِ نيٺ هن ڪريڊاڊ کي سندس پٽ کي ڀڄائي آڻڻ واري رٿا ۾ مدد ڏيڻ جي لاءِ هائوڪار ڪئي، پنهنجي مقصد کي حاصل ڪرڻ جي لاءِ هو مارچ 1945ع ۾ ميڪسيڪو شهر به آئي. پر پنهنجي مقصد حاصل ڪري نه سگهي، نه رڳو اهو پر هوءَ پنهنجي پٽ سان ملاقات ڪري به نه سگهي.
ٽراٽسڪيءَ جي قاتل جي صحيح سڃاڻپ کي راز ۾ رکڻ خاطر روس جي ڳجهي پوليس ڪريڊاڊ جي مٿان لوهي پردو چاڙهي ڇڏيو هو. اڳتي هلي ڪريڊاڊ پئرس هلي آئي، ڇاڪاڻ ته هوءَ ڪميونسٽن کان بددل ٿي چڪي هئي. روس ۾ گذاريل سالن هن جي ڪميونزم بابت عقيدن ۾ وڏو ڦيرو آڻي ڇڏيو. هڪ ڀيري ماسڪو ۾ پنهنجي هڪ ويجهي دوست سان جيڪو لبرل خيالن وارو هو، ڳالهائيندي هن چيو، ”تون صحيح آهين، اسان سان دوکو ڪيو ويو آهي. هي ڪو بهشت ڪونهي، پر جنسي دوزخ آهي“.
جڏهن سلويا ايگلاف کي خبر پئي ته سندس عاشق مرسيڊر ٽراٽسڪيءَ کي قتل ڪيو آهي ته هن جو ذهني توازن بگڙي ويو ۽ ڪن ورهين پڄاڻان وڃي ٺيڪ ٿي. مرسيڊر کي جڏهن اها خبر پئي ته جيل ۾ ڏاڍو رنو هئائين، پر پوءِ سندس ايگلاف ۾ ڪابه دلچسپي نه رهي.
ٽراٽسڪيءَ جي بيواهه جنوري 1962ع ۾ پئرس ۾ گذاري ويئي ، اسٽالن جي مرڻ کان پوءِ 1953ع واري ڪارروائي ۾ ايٽنگان، سندس مالڪ ’بيريا‘ سان گڏ معتوب ٿي مري ويو.
مرسيڊر ميڪسيڪو جي جيل ۾ هڪ مثالي قيدي بنجي چڪو هو. هو جيل جي اندر ريڊيو مرمت جو هڪ ننڍو پر نفعي بخش دڪان هلائي رهيو هو، جيلن بابت ميڪسيڪو جي قانون مان فائدو وٺندي مرسيڊر هڪ آرام واري زندگي گذارڻ لڳو. هن کي خاص کاڌو، ڪتاب ۽ ٻيون سهولتون مليل هيون، جن ۾ هڪ سهولت اها به هئي ته هو ميڪسيڪو شهر جي نائيٽ ڪلب جي ناچڻي روڪيلا مينڊوز سان باقاعده ملندو رهندو هو، ڇاڪاڻ ته قانون موجب قيدي پنهنجي زالن يا ٻين عورتن سان هم بستر ٿي سگهيا ٿي. زير زمين ذريعن معرفت هن جو رابطو ٻاهر ڪميونسٽ نظام سان قائم رهندو پي آيو.
مرسيڊر مئي 1960ع ۾ سزا پوري ڪري جيل مان آزاد ٿيو ۽ هو پهرينءَ ئي جهاز ۾ چڙهي چيڪو سلويڪيا هليو ويو ۽ تنهن کان پوءِ ايئن گم ٿي ويو، جو اڄ ڏينهن سوڌي هن جو ڪوبه پتو يا هن بابت ڪابه خبر چار ڪونهي.
(آئزڪ دان ليون جي ڪتاب ”هڪڙي قاتل جو ذهن“ جو اختصار ۽ ترجمو)