اسڪندريه جي قديم لائبريري
اسڪندريه جي لائبريري 295 قبل مسيح ۾ ٺاهي ويئي، سڪندر کان پوءِ مصر جي بنجندڙ بادشاهه بطليموس پهرينءَ، ارسطو جي هڪ شاگرد ڊيماطرس Demetrius کي لائبريري ۽ عجائب گهر جو انچارج مقرر ڪيو.
روايتن مان معلوم ٿئي ٿو ته ڊيماطرس وٽ وڏي بجيٽ هئي، جنهن سان هو بادشاهه جي خواهش موجب اُن وقت جي معلوم دنيا جا هڙئي ڪتاب حاصل ڪري ٿي سگهيو. هن پنج لک ڪتاب گڏ ڪرڻ جو حدف مقرر ڪري رکيو هو ۽ بطليموس خاندان انهي حدف کي ڪيئن پورو ڪيو، تنهن بابت ڪيتريون ئي غير معتبر ڪهاڻيون مشهور آهن، اسڪندريه ايندڙ جن به مسافرن وٽ ڪتاب هوندا هئا، اهي ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان حاصل ڪيا ويندا هئا. هڪ ٻي ڪهاڻي موجب بطليموس ئي، اٿينس جي عملدارن کي اها هدايت ڪئي هئي ته هو اسڪائي لس، سوفو ڪليز ۽ يورپيڊيز جي اصل مخطوطن کي چاندي جي گهڻي مقدار جي عيوض حاصل ڪن ۽ انهن مخطوطن جي هڪ هڪ ڪاپي لائبريري ۾ محفوظ ڪري اصل مخطوطا انهن جي مالڪن جي حوالي ڪيا وڃن ۽ پنهنجي چاندي واپس ورتي وڃي، پر ڪتاب عام طور تي اٿينس جي واپارين، عالمن ۽ رومي سمنڊ جي ڪناري وارن مشهور شهرن مان خريد ڪيا ويندا هئا. ائين اهو چئي سگهجي ٿو ته اسڪندريه لائبريري ۾ سڀئي يوناني ڪتابن جو ذخيرو موجود هو.
اسڪندريه لائبريري جي بنياد جو اصل مقصد سڀني قومن ۽ ملڪن جي ڪتابن کي گڏ ڪرڻ هو، تنهن ڪري اتي يونان کانسواءِ ٻين ملڪن جا ڪتاب به گڏ ڪيا ويا، مصر جي مشهور مذهبي اڳواڻ مان گهڻن جا لکيل مذهبي مقدس ڪتاب هتي موجود هئا. بابل جي مذهبي اسڪالر، مپيروساس جي تاريخ بابل، پڻ حاصل ڪئي ويئي، اهڙي طرح ڪالي ماچس Calli Machus جي هڪ شاگرد هرمپس Hermippus زرتشت مذهب تي In two Million Lines نالي جيڪو ڪتاب لکيو هو. اهو به اسڪندريه لائبريري جي لاءِ حاصل ڪيو ويو، جنهن مان ظاهر آهي ته هتي اهل فارس بابت مواد پڻ موجود هو. ٻڌ ڌرم بابت مواد جي نشاندهي ان ڳالهه مان ٿئي ٿي ته هندستان جي بادشاهه اشوڪ اعظم ۽ بطليموس ٽي جي وچ ۾ سفيرن جي ڏي وٺ ٿي هئي. اسڪندريه ۽ مصر جي يهودين توريت جو يوناني زبان ۾ ترجمو ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ عهد نامه عتيق Septua Gint سامهون آيو. جيڪو دنيا جي ترجمن جي تاريخ ۾ نهايت اهم ۽ ملهائتو ڪتاب آهي.
اڌ صدي گذرڻ کان پوءِ انهيءَ لائبريري جي عمارت ڪتابن جي لاءِ ننڍي ٿي پئي، تنهن ڪري بطليموس ٽي 221-246 قبل مسيح ۾ لائبريري جي نئين اڏيل برانچ Serapeumکي به انهيءَ ۾ شامل ڪري ڇڏيو.
هڪ انداز موجب لائبريريءَ ۾ ڪتابن جو ڪل تعداد پنج لک هو، ڪن روايتن موجب ڪتابن جو تعداد ست لک هو. ڪجهه عرصي کانپوءِ زماني جي حالتن جي ستم ظريفيءَ سبب اها لائبريري تباهه ٿي ويئي ۽ ثابتين مان اهو ظاهر ٿئي ٿو ته قيصر روم سان جنگ جي دوران سمنڊ جي ويجهو هئڻ سبب لائبريري مڪمل طور تي سڙي رک ٿي ويئي، انهيءَ کان پوءِ برانچ لائبريري لڳ ڀڳ چئن صدين تائين علم جي اُڃارن جي علمي اُڃ اُجهائڻ کان پوءِ 391 ق . ۾ شاهي زوال سان گڏ ختم ٿي ويئي.
قديم اسڪندريه لائبريري جو نالو اڄ انهيءَ ڪري جيئرو ۽ ياد آهي ته انهيءَ پهريون ڀيرو هڪ عظيم الشان سائنسي تحريڪ جو بنياد رکيو، جنهن جي ڪري اُن وقت جي سڀني علمن کي ايندڙ نسلن تائين منتقل ڪرڻ ۾ سولائي ٿي.
اسڪندريه لائبريري جي بي مثال خدمتن جي ڪري انهي دور جي عظيم محققن اهڙا ته نمايان ڪارناما سرانجام ڏنا، جيڪي انساني علمن جي ترقي ۾ پيڙهه جي پٿر جي حيثيت رکن ٿا. ڪالي ماچس ۽ ٽيوڪريٽس شاعريءَ ۾ ايلڊس Eliclid، رياضي ۾ هيروفلس ۽ گيلن، طب ۾ اسٽارڪس، ايراتسطين ۽ بطليموس جاگرافي ۽ فلڪيات ۾، پلونئنس، فلسفي ۾ ۽ ٻين ڪيترن ئي عالمن مختلف علمن ۾ نمايان ڪارناما سرانجام ڏنا، تنهن ڪري اهو چوڻ بلڪل درست آهي ته اسڪندريه لائبريري علمن کي علائقائي حدن مان ڪڍي بين الاقوامي حيثيت ڏني، ائين اها پهرين بين الاقوامي لائبريري هئي.