دنيا جو ڇهون عجوبو : هيلوس جو ديو قامت بُت
پراچين سمي، رهوڊز اهم حيثيت جو حامل ٻيٽ هو، اهو اڃا به ايشياءِ ڪوچڪ جي ڏکڻ اولهه واري ڪنڊ وٽ موجود آهي، جتي ايجين سمنڊ ۽ رومي سمنڊ پاڻ ۾ ملن ٿا، ٻيٽ جي گاڌي جو هنڌ به رهوڊز ئي هو، جيڪو 408 قبل مسيح ۾ آباد ٿيو، شهر پنهنجي بيهڪ جي حساب سان جلد ئي اُترين ساحل جي هڪ مصروف بندرگاهه ۾ بدلجي ويو. 375 قبل مسيح ۾ اهو هيلي ڪارنيسس جي بادشاهه موسولس فتح ڪيو، جنهن جو مقبرو خود دنيا جي ستن عجائبن ۾ شامل آهي. 340 قبل مسيح ۾ رهوڊز ايراني سلطنت جو حصو بنيو ۽ نيٺ 332 قبل مسيح ۾ انهيءَ تي سڪندر اعظم قبضو، ڪيو جڏهن سڪندر اعظم، هڪ خطرناڪ بخار سبب ڦوهه جواني ۾ ئي دنيا مان موڪلايو ته سندس جرنيلن ۾ سندس عظيم ۽ عاليشان سلطنت تي قبضي جي لاءِ ڇڪتاڻ شروع ٿي ويئي، هن جي ٽن جنرلن پٽوليمي، سيلوڪيسي ۽ انٽي گوس، اها ٽن حصن ۾ ورهائي کنئي ۽ انهي جا حڪمران بنجي ويٺا. رهوڊز جا رهواسي پٽوليمي جا حمايتي هئا، جيڪو پوءِ مصر جو حڪمران بنيو، انٽي گوس رهوڊز جي رهواسين جي انهيءَ بغاوت تي گهڻو ڏمريو ۽ هن پنهنجي پٽ دمترس کي هڪ زبردست فوج ڏيئي رهوڊس وارن کي سزا ڏيڻ جي لاءِ موڪليو، روايت آهي ته دمترس جي فوج ۾ چاليهه هزار سپاهي هئا ۽ اهو تعداد رهوڊس جي آباديءَ کان وڌيڪ هو.
دمترس ڳرين توپن ۾ وڏن وڏن جنگي اوزارن سان گڏ آيو هو. پر رهوڊس وارن شهر جي ڀت جي ٻاهر هڪ کاهي کوٽي ڇڏي. دمترس جون اهي توپون ۽ ڳرو جنگي سامان کاهيون اُڪري نه سگهيو ۽ سڀ ڪجهه گپ ۽ چڪَ ۾ ڦاسي بيڪار ٿي ويو، تنهن ڪري هن شهر جو گهيرو ڪري ورتو، رهوڊز جي شهرين ڄمي مقابلو ڪيو ۽ دمترس جي سپاهين کي شهر ۾ گهڙڻ کان روڪي رکيو، چون ٿا ته دمترس جو اهو گهيرو هڪ سال جاري رهيو، پر هو شهر جي هڪ به ڀت ڪيرائي نه سگهيو.
نيٺ هڪ سال کانپوءِ مصر کان بحري جهازن جو هڪ ٻيڙو رهوڊين ماڻهن جي مدد لاءِ اچي پهتو ۽ دمترس فوجن کي وٺي اهڙو ته واپس ڀڳو جو پنهنجون ڳريون توپون هٿيار ۽ ٻيو جنگي سامان به اُتي ڇڏي ڏنائين رهوڊز جي رهاڪن پنهنجي سوڀ ۽ آزاديءَ جي خوشيءَ ۾ پنهنجي سرپرست هليوس (سج) ديوتا جي ياد ۾ هڪ عظيم عاليشان مجسمو اڏڻ جو فيصلو ڪيو، هنن دمترس جي ڇڏيل توپن ۽ ٻين هٿيارن کي وگهرائي انهيءَ مجسمي جي اڏاوت شروع ڪئي. پليني ڊي ايلڊر موجب اهو عظيم عاليشان بت ٺهڻ ۾ ٻارنهن سال لڳا، پر انهي جي تاريخ ۾ اختلاف پاتو وڃي ٿو. ڪن مورخن جو خيال آهي ته ڪم جي شروعات 304 ق م ۾ ٿي، پر اڪثر مورخن 282 ق م تي سمهتي ڏيکاري آهي.
بت جي مڪمل ٿيڻ جي سنن کانسواءِ هڪ ٻي غلط فهمي به تاريخ جو حصو بني، ڊگهي عرصي تائين ماڻهو اهو سمجهندا رهيا ته بت رهوڊز شهر جي بندرگاهه مندراڪي هاربر جي مهڙين دروازي تي اڏيو ويو هو، انهيءَ جا ٻئي پير ٻن ڪنارن تي هئا ۽ وڏا وڏا جهاز انهي جي ٻنهي ٽنگن جي وچ مان لنگهي بندرگاهه ۾ ايندا هئا. بُت جي اوچائي ۽ بندرگاهه جي داخلي رستي جي ويڪرائيءَ جي حساب سان اها ڳالهه يقين جوڳي نظر نه پئي اچي، ڇو ته جيڪڏهن ايئن هجي ها ته ڪر بُت جي ڪرڻ سان بندرگاهه جو رستو بند ٿي وڃي ها. پر ائين نه ٿيو، حقيقت هيءَ آهي ته بت مندراڪي هاربر جي اوڀر پاسي ٺاهيو ويو هو، بلڪ اهو ڪنڌيءَ کان به ڪافي دور هو، بهرحال انهيءَ جي جڳهه ڪهڙي به رهي هجي، اهو طئي آهي ته اهو بندرگاهه جي داخلي رستي تي نه اڏيو ويو هو، بت نج يوناني انداز ۾ يعني اگهاڙو ٺاهيو ويو هو، انهي جي اوچائي هڪ سو ڏهه فوٽ هئي، جنهن ۾ هن جي بنياد جي طور تي 50 فوٽ اوچو چبوترو به شامل هو، اها رٿا رهوڊز جي رهاڪو هڪ مورتي ساز ’ڪيرس آف لنڊوسٽ‘ جي حوالي ڪئي وئي، اهو هڪ محب وطن شخص هو ۽ هن دمترس جي خلاف ويڙهه ۾ حصو پڻ ورتو هو. ڪيرس انهي کان اڳ به ڪيترائي شاهوڙ وڏا بُت ٺاهي چڪو هو. جڏهن ته سندس استاد ليسي پس به زيوس ديوتا جو هڪ 60 فوٽ اوچو بت ٺاهي چڪو هو.
ڪيرس جي ڪارڪنن پهرين بت جا عضوا تراشيا. بت جو بنياد سنگ مرمر سان ٺاهيو ويو ۽ سڀ کان پهرين انهي جا پير ۽ گوڏا جوڙيا ويا. ٽامي سان ٺهيل ڍانچي کي هوريان هوريان لوهه ۽ پٿر جي جاليءَ سان سگهارو بنايو ويو. بُت جي بلند حصن تائين پهچڻ جي لاءِ انهي جي چئني پاسن مٽيءَ جو هڪ لاهيارو چبوترو ٺاهيو ويو، جنهن کي پوءِ ڊاٺو ويو، چيو وڃي ٿو اهو بت ايترو ته وڏو هو جو اهو جڏهن ڪريو ته انهي جي هٿ جي هڪ آڱر به مشڪل سان انسان جي هٿ ۾ آئي ٿي.
اهو عظيم عاليشان بت 56 سالن تائين بندرگاهه جي مهڙ وٽ بيٺو رهيو ۽ روز صبح جو سج جا ڪرڻا ان جي بدن سان ٽڪرائجي پري پري تائين ٿي ويا. 225 ق م ۾ (ڪن مورخن جي خيالن موجب 226 قبل مسيح) رهوڊز ۾ سخت زلزلو آيو، جنهن سان نه رڳو شهر ۾ گهڻو نقصان ٿيو، پر اهو بت به گوڏن ڀر اچي پٽ پيو. مصر جي حڪمران پٽوليمي ٽي يورگيش انهيءَ جي ٻيهر اڏاوت تي ايندڙ سمورو خرچ ڀرڻ جي آڇ ڪئي، چون ٿا ته غيب مان ايندڙ هڪ آواز ٻيهر اڏاوت کان منع ڪئي، ٻي روايت اها آهي ته هڪ مذهبي اڳواڻ سان مشورو ڪيو ويو، جنهن انهيءَ جي ٻيهر اڏاوت جي حوصلي شڪني ڪئي، تنهن ڪري پٽوليمي جي ٻيهر آڇ رد ڪئي ويئي.
879 سالن تائين اهو بُت وڏن وڏن ٽڪرن جي صورت ۾ زمين تي پيو رهيو، 653ع (ڪن موجب 654) ۾ جڏهن مسلمانن رهوڊر تي قبضو ڪيو ته بت جا وڏاوڏا ٽڪرا ٽوڙي انهن کي شام جي هڪ يهودي وٽ ڪٻاڙ خاني طوروڪرو ڪيو ويو، روايت آهي ته انهي جو ملبو اُٺن تي لڏي شام پهچايو ويو، ٻين عجائبات جيان هيلوس جو اهو بت به اڄ روءِ زمين تان غائب ٿي چڪو آهي، پر چيو وڃي ٿو ته فرانسيسي مجسمي ساز بار ٿولڊي جو جوڙيل آزادي جو بت (جيڪو آمريڪا جي ساحل تي کتل آهي) انهي بت کان متاثر ٿي ٺاهيو ويو هو.