چــي گــويــرا : سامراج دشمني جي خلاف جدوجهد ۽ آزاديءَ جو استعارو
چي گويرا جي اها تصوير ڪيوبا جي فوٽوگرافر ”البرٽوڪورڊا“ 5 مارچ 1960ع تي ڪيوبا جي گاديءَ جي هنڌ ”هوانا“ ۾ ڪڍي هئي. آمريڪا جي رياست ”ميري لينڊ“ ۾ قائم مشهور ”ميري لينڊ انسٽيٽيوٽ ڪالج آف آرٽ“ ان تصوير کي ويهين صديءَ جي سڀ کان مشهور تصوير ۽ ”ويهين صديءَ جي سڀ کان مشهور علامت“ قرار ڏنو آهي. فوٽوگرافيءَ جي تاريخ جي ناليري ماهر ’وڪي گولڊبرگ‘ پنهنجي ڪتاب ”پاور آف فوٽوگرافي“ ۾ لکيو آهي ته: ”چي جي ان تصوير ايترو ڪجهه ته حاصل ڪري ورتو آهي، جيترو ”چي“ پنهنجي زندگيءَ ۾ به حاصل ڪري نه سگهيو هو.“ اٽليءَ جي مشهور اديب گلي يان اسڪائيي 1988ع ۾ ان تصوير جي مونا ليزا جي تصوير سان ڀيٽ ڪندي لکيو هو: ”ان تصوير ۾ ”چي“ جي متلاشي اکين ۾ ان دؤر جا مثالي تصور جهلڪيون ڏيندا محسوس ٿين ٿا.“ ٻي پاسي آرٽ مسٽورين ۽ ”چي“ جي زندگيءَ تي مشهور ڪتاب ”چي گويرا: ديوتا: پيغام“ جي ليکڪ ”ڊيوڊ ڪنز“ ان تصوير جي تشهيري عمل جو تجزيو ڪندي لکيو آهي: ”دراصل ڪارپوريٽ ميڊيا پنهنجي کل جوڳي روايتن موجب هڪ انقلابيءَ کي کاٻي ڌر جي پاپ اسٽار ۾ بدلائي ڇڏڻ ٿي چاهي.“
چي گويرا جي شخصيت بابت شايد سڀني کان ڀرپور تجزيو هن دؤر جي عظيم دانشور زان پال سارتر پيش ڪيو هو. هن چيو هو: ”چي اسان جي دؤر جو مڪمل ماڻهو هو.“ عالمي شهرت يافته اديب گيبريل گارشيا مارڪيز چيو ته: ”هو ”چي“ جي باري ۾ هزار سالن تائين لکي سگهي ٿو ۽ لکين ڪروڙين لفظ لکي سگهي ٿو.“ چي گويرا کي 9 – آڪٽوبر 1967ع تي بوليويا جي فوجين، جن کي سي آءِ اي جي خصوصي تربيت سان گڏ جديد هٿيار به حاصل هئا، زخمي حالت ۾ گرفتار ڪري، پوءِ قتل ڪري ڇڏيو هو، ڇو ته بوليويا جي آمر حڪومت سان گڏ آمريڪا به هن جي وجود مان جند ڇڏائڻ ٿي چاهي. جيتوڻيڪ اڃا تائين ”چي“ جي باري ۾ ڪيترائي ڳجها دستاويز سامهون نه آيا آهن، پر آمريڪا جو ملندڙ ڊي ڪلاسيفائيڊ رڪارڊ ان سازشن مان پردو کڻڻ بابت چڱي خاصي ڄاڻ مهيا ٿو ڪري.
هيٺ جيڪي دستاويز پيش ڪيا پيا وڃن، اهي اصل عنوانن سان سن وار ۽ ان سڄي ڪارروائي تان پردو کڻن ٿا.
[b]چي گويرا جو زوال ۽ ڪيوبا جي انقلاب جو بدلجندڙ چهرو
[/b](18- آڪٽوبر 1965ع)
هيءَ يادداشت، سي آءِ اي جي هڪ نوجوان تجزيي نگار ’برائٽن لنيٽل‘ لکيو هو. هن ان تجزيي ۾ لکيو هو: ”ڪيوبن انقلاب جي مشهور اڳواڻ جي حيثيت سان چي گويرا جي حيثيت ۾ فرق اچي چڪو آهي ۽ هن جون جوڙيل پاليسيون ختم ڪيون ويون آهن. هن جي تيز رفتار صنعت ڪاريءَ، معيشيت (فيڊل ڪاسترو جي اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ) ان کي سڀ کان هيٺين سطح تي پهچائي ڇڏيو هو. جيتريقدر پرڏيهي پاليسين جو تعلق آهي ته هو پنهنجي اٽل انقلابي مؤقف کان تر جيترو به پٺتي هٽڻ جي لاءِ تيار ڪونهي، جڏهن ته ڪيوبا جا ٻيا انقلابي اڳواڻ پنهنجو ڌيان داخلي مسئلن تي ڏيئي رهيا آهن.“ ڪيوبا مان چي گويرا جي روانگي جي باري ۾ ان تجزيي نگار لکيو: ”ان ۾ ڪوبه شڪ ڪونهي ته انقلاب برآمد ڪرڻ جي باري ۾ ڪاسترو جو محتاط رويو ۽ سندس مختلف اقتصادي پاليسيون ”چي“ جي زوال جو سبب بنيون.“
[b]بوليوين فوج جي تنظيم ۽ سکيا جي باري ۾ يادداشت
[/b](28- اپريل 1967ع)
هي يادداشت بوليويا ۾ مقرر ”آمريڪي ملٽري گروپ“ جي ڪمانڊر لکيو ۽ ان سان گڏ بوليويا جي ڪمانڊر انچيف به اُن تي صحيحون ڪيون. ان يادداشت مؤجب بوليويا ۾ ”سيڪنڊ رينجرز بٽالين“ جوڙي وئي آهي، جنهن جو مقصد چي گويرا ۽ سندس ساٿي گوريلن جو خاتمو ڪرڻ هو. ان ٺاهه ۾ وضاحت سان اهو چيو ويو آهي ته ”آمريڪي خصوصي فوج“ جي هٿ هيٺ ”گرين بيريٽ ٽيم“ تيزيءَ سان نتيجا حاصل ڪرڻ جي لاءِ مضبوط فوجي دستا ٺاهيندي، جيڪي تيزيءَ سان باغين جو خاتمو ڪندا.“ آڪٽوبر جي مهيني ۾ آمريڪي فوج ۽ سي آءِ اي جي سهڪار سان چي گويرا جي ڇاپي مار دستي سان جهڙپن جو سلسلو شروع ٿيو ۽ نيٺ ”چي“ کي گرفتار ڪيو ويو.
[b]وائٽ هائوس يادداشت
[/b](11- مئي 1967ع)
هن يادداشت جي ذريعي صدر ’لنڊن بي جانسن‘ کي چي گويرا جي ڇاپي مار دستن جي خلاف ٿيندڙ فوجي ڪارروائين کان واقف ڪيو ويو هو ۽ اهو ٻڌايو ويو ته هو هينئر ڪٿي ڪٿي سرگرم عمل آهي. اها يادداشت صدر جي صلاحڪار والٽر روسٽر لکي هئي.
[b]سي آءِ اي جو تار- پيغام
[/b](17- آڪٽوبر 1967ع)
سي آءِ اي جي هن دستاويز ۾ سيپٽمبر 1966ع کان جون 1967ع تائين جي ڳجهن اطلاعن جو خلاصو پيش ڪندي اهو ٻڌايو ويو آهي ته بوليويا ۾ چي گويرا جي مشن جي باري ۾ ڪيوبا ۽ سوويت يونين جي صدر ليونڊ برزنيف جي وچ ۾ اتفاق راءِ نٿو ڏٺو وڃي ۽ ان لاءِ جون 1967ع ۾ برزنيف وزيراعظم اليوڪسئي ڪوسيجن کي ڪيوبا موڪليو هو ۽ ڪوسيجن، ڪاسترو سان ملاقات جي دؤرن اهو الزام هنيو هو ته گوريلا سرگرمين جي حمايت ڪري، ڪيوبا عالمي ڪميونسٽ تحريڪ کي نقصان رسائي رهيو آهي. جواب ۾ ڪاسترو، سوويت يونين تي الزام هنيو ته هو خود انقلابي روايتن کان منهن موڙي رهيو آهي ۽ اهڙي منزل تي پهچي چڪو آهي، جتي هو هر انهيءَ انقلابي تحريڪ جي حمايت ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيندا، جيڪا سوويت يونين جي پنهنجن مقصدن سان هم آواز نه هوندي.
[b]وائٽ هائوس يادداشت
[/b](9- آڪٽوبر 1967ع)
صدر جانسن جي نالي هيءَ يادداشت سندس صلاحڪار روسٽر لکي، جنهن ۾ لکيو ويو ته اڻ تصديق ٿيل اطلاعن موجب بوليوين بٽالين، جنهن کي اسان سکيا ڏني هئي، ”چي گويرا“ کي ماري ڇڏيو آهي.
[b]وائٽ هائوس يادداشت
[/b](10- آڪٽوبر 1967ع)
ٻئي ڏينهن ان يادداشت ۾ اهو چيو ويو آهي ته اڃا اها ڳالهه يقين سان چئي نٿي سگهجي ته 8 آڪٽوبر جي ڪارروائي جي دؤران مرندڙن ۾ چي گويرا شامل هو يا نه.
[b]وائٽ هائوس يادداشت
[/b](11- آڪٽوبر 1967ع)
روسٽر، صدر جانسن جي نالي ان يادداشت ۾ لکيو: ”اسين نوانوي سيڪڙو يقين سان چئي سگهون ٿا ته چي گويرا مارجي ويو آهي.“ اڳتي هو لکي ٿو: ”ان مان ثابت ٿئي ٿو ته اسين اهڙين بغاوتن مان گذرندڙ ملڪن کي جيڪي احتياطي دوائون ڏيون ٿا، اهي ڏاڍايون ڪارائتيون ۽ اثرائتيون آهن. کيس بوليويا جي سيڪنڊ رينجرز بٽالين بي وس ڪيو آهي، جنهن کي هن سال اسان جي گرين بيريٽس جون ۽ سيپٽمبر جي وچين عرصي ۾ سکيا ڏني هئي.“
[b]سي آءِ اي جي ايجنٽ فيلڪس روڊ رگر جي رپورٽ
[/b](3- جون 1976ع)
جڏهن چي گويرا کي ماريو ويو ته ڪيوبا ۾ مقرر سي آءِ اي جي ايجنٽ فيلڪس روڊ رگر موقعي واردات تي موجود هو. بوليويا ۾ هو هڪ بوليوين فوجي آفيسر جي روپ ۾ هو ۽ اتي فيلڪس راموس جي نالي سان سرگرم هو. ان جي رپورٽ جيڪا هڪ صحافي ڊيوڊ ڪورن ”ڊي ڪلاسيفائيڊ دستاويزن“ مان حاصل هئي. فيلڪس اعتراف ڪيو آهي ته سي آءِ اي کيس ۽ هڪ ٻي ايجنٽ ’گسٽا وولڊو‘ کي، ان لاءِ بوليويا موڪليو هو ته هو چي گويرا کي گرفتار ڪرڻ ۽ سندس گوريلا جٿن کي تباهه ڪرڻ ۾ بوليويا جي فوجي بٽالين جي مدد ڪن. (دراصل فيلڪس ۽ گسٽا، بوليويا ۾ مقرر سي آءِ اي جي ان ٽيم ۾ شامل هئا، جيڪا ڪيترن ئي ايجنٽن تي ٻڌل هئي) ان مشن جا تفصيل ٻڌائيندي فيلڪس چيو ته ”چي“ جي گوريلا جٿي جي هڪ رُڪن جي گرفتاريءَ کانپوءِ هو پڇاڳاڇا جي دؤران کانئس ڪيتريون ئي اهم ڳالهيون معلوم ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا ۽ اُن معلومات جي آڌار تي سيڪنڊ رينجرز بٽالين کي مشورو ڏنو ته هو پنهنجو ڌيان Vligranda جي علائقي تي ڏين، ڇو ته ان وقت ”چي“ جا گوريلا دستا ان علائقي ۾ منتقل ٿي ويا آهن. اهو فيلڪس ئي هو، جنهن بوليويا جي فوجي هاءِ ڪمان پاران Lao higuera ۾ مقرر بوليويا جي فوجي آفيسرن کي ٽرانسسٽر تي اهو پيغام موڪليو هو ته قيدي ”چي گويرا“ کي ماريو ويو آهي. هن کين اها هدايت ڏني ته چي جي منهن کي نشانو بنايو وڃي ته جيئن هن جا زخم ويڙهه جي دؤران لڳندڙ زخمن کان مختلف نظر نه اچن ۽ اهو فيلڪس ئي هو جنهن پاڻ ئي چي کي اهو اطلاع ڏنو هو ته کيس قتل ڪرڻ جو فيصلو ٿي چڪو آهي. چي جي قتل کانپوءِ فيلڪس چي جي روليڪس گهڙيءَ تي قبضو ڪري ورتو ۽ ايندڙ ڪيترن ئي سالن تائين هو اها گهڙي فخريا انداز ۾ اخباري خاطوئن کي ڏيکاريندو هو.
[b]چي گويرا جي موت جي تصديق بذريعه ڪيبل
[/b](18- آڪٽوبر 1967ع)
چي جي گرفتاريءَ جي ڏهن ڏينهن کانپوءِ بوليويا ۾ آمريڪا جي مقرر ٿيل سفير ’ڊيگس هينڊرسن‘ واشنگٽن کي اطلاع ڏنو ته چي گويرا کي قتل ڪيو ويو آهي. ان دستاويز ۾ چي جي پوسٽ مارٽم جي رپورٽ ۽ چي جي وڍيل هٿن جي آڱرين جي نشانن جو تجزيو شامل هو. چي جا ٻئي هٿ سي آءِ اي جي ايجنٽ گسٽا وولڊو جي نگرانيءَ ۾ ڪپيا ويا هئا ته جيئن اهو ثبوت فراهم ڪري سگهجي ته هو واقعي به مري چڪو آهي. سندس لاش کي ڳجهي نموني Vilagranda جي اُجاڙ قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو هو، جتان اهو 1967ع ۾ ڪڍيو ويو. ان ڪيبل ۾ سفير هينڊرسن لکيو: ”ڪنهن به دستاويز ۾ اهو نه ٻڌايو ويو ته موت ڪهڙي وقت ۽ ڪهڙي ڏينهن ٿيو، ڇاڪاڻ ته ان کان اڳ فوجي ذريعن کان جيڪي بيان جاري ٿي چڪا آهن، اهي هڪٻئي کان مختلف هئا. ڪنهن ۾ اهو ٻڌايو ويو ته هو لڙائي جي دؤران مارجي ويو، ڪڏهن اهو چيو ويو ته هو جنگ ختم ٿيڻ کان ڪجهه دير پوءِ مري ويو ۽ ڪڏهن وري اهو ٻڌايو ويو ته هو گهٽ ۾ گهٽ چوويهن ڪلاڪن تائين جيئرو رهيو.
[b]ڏکڻ ڪمان، سيڪنڊ رينجرز بٽالين ۽ چي جو موت
[/b]
هيءَ دستاويز ”يو ايس اسپيشل فورسز گروپ“ ۽ بوليويا جي سيڪنڊ رينجرز بٽالين جي آفيسرن جي وچ ۾ ٿيندڙ ”ڊي بريفنگ“ بابت آهي ۽ بوليويا ۾ مقرر يو ايس موبائل سکيا ٽيم جي هڪ رڪن جي ان ڳالهه ٻولهه تي ٻڌل آهي، جيڪا هن بوليويا جي اعليٰ ڪمانڊرن سان ڪئي هئي. ان ۾ چي گويرا جي گوريلا جٿي سان ٿيندڙ لڙائين جو ذڪر شامل آهي. ان کانسواءِ چي جي گرفتاري ۽ کانئس ڪيل پُڇاڳاڇا ۽ مارڻ جي واقعي جو تفصيلي ذڪر شامل آهي. البته ان ۾ سي آءِ اي جي ايجنٽ فيلڪس جو ذڪر ڪونهي، جيڪو قتل وقت اتي موجود هو. رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته چي ان فوجي کي، جنهن کيس شوٽ ڪيو، مخاطب ٿي آخري لفظ چيا: ”خبر اٿئي ته تون هڪ مڙس ماڻهو کي پيو مارين.“
[b]اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ- گويرا جو موت لاطيني آمريڪا جي نظر ۾
[/b](12- آڪٽوبر 1967ع)
هيءَ رپورٽ اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ جي ”بيورو آف انٽيليجنس اينڊ ريسرچ“ جي هڪ اهم رڪن ٿامس ميوز جي ان تجزيي تي ٻڌل آهي ته ”ڪيوبا جي انقلابي حڪمت عمليءَ جي سڀ کان اهم اڏيندڙ (چي) جي شڪست ڪهڙي اهميت ٿي رکي.“ رپورٽ ۾ ٿامس اها اڳ ڪٿي ڪئي آهي ته ”لاطيني آمريڪا ۾ چي گويرا کي هڪ اهڙي مثالي انقلابيءَ جي حيثيت سان خراج عقيدت پيش ڪيو ويندو، جنهن ڪنهن سورمي جيان موت کي ڳلي سان لڳايو.“ پر بوليويا ۾ هن جي ناڪامي هن خطي ۾ پُرامن رستي تي هلندڙ ڪميونسٽ گروپن کي مضبوط ڪندي. ميوز اها به راءِ پيش ڪئي ته: ”ڪاسترو کي کاٻي ڌر جي پراڻين پارٽين پاران تنقيد کي منهن ڏيڻو پوندو پر هن خطي جي نوجوانن تي سندس سحر نه ٽٽندو.“
[b]فارن براڊ انفارميشن سروس
[/b](19-آڪٽوبر 1967ع)
سوڳ جي ٽين ڏينهن 18- آڪٽوبر 1967ع تي فيڊل ڪاسترو”هوانا“ ۾ ڏهه لک ماڻهن جي ميڙ کي خطاب ڪندي چي گويرا کي خراج عقيدت پيش ڪيو. ٻي ڏينهن سي آءِ اي جي ٽرانسڪرپشن ايجنسي، جيڪا سڄي دنيا جون خبرون رڪارڊ ڪندي آهي، ان تقرير جو متن حڪومتي عهديدارن کي روانو ڪيو. ان تقرير ۾ ڪاسترو چيو هو: ”چي انقلابي جنگ جو باڪمال ماهر هو، جيڪي ماڻهو سندس موت تي کڳيون هڻي رهيا آهن (آمريڪا)، اهي خام خياليءَ ۾ ٿا رهن، جيڪي ماڻهو اهو سمجهن ٿا ته چي جو موت سندس نظرين، سندس گوريلا جنگ جي حڪمت عمليءَ جو موت آهي، اهي خيالي جنت ۾ رهن ٿا.“ ان تقرير جي پُڄاڻي ڪاسترو هنن لفظن سان ڪئي: ”اسين پنهنجن ٻارن جي باري ۾ ڪهڙي خواهش ٿا رکون؟ اسان کي پنهنجي انقلابي شعور جي شدت سان اهو چوڻ گهرجي ته اسين ٻارن جي دلين ۾ چي کي ڏسڻ ٿا چاهيون.“