سوئيڪارنو جي خلاف بغاوت جي پهرين شام
اسٽيڊيم ۾ گهڙندي ئي صدر جو انتهائي جوشيلو آواز ٻڌڻ ۾ آيم مون ڊائس طرف ڏٺو، انڊونيشي قوم جو بهادر هيرو، فوج جي ڪمانڊر انچيف جي ورديءَ ۾، اکين تي ڪارو چشمون پاتل، مٿي تي جناح ڪيپ سان ملندڙ هڪ ٽوپي پائي (مقامي طور تي ان کي ٽپجي چيو وڃي ٿو) فني ماهرن کي مخاطب هو. هو چئي رهيو هو، ”اُٿو ۽ انڊونيشيا جي انقلاب جي ٻي منزل ڪاميابيءَ سان طئي ڪري وڃو. پنهنجي وسيلن کي ڪتب آڻي ملڪي خام مال کي پنهنجي قابليت جي ٻل تي استعمال جي شين ۾ تبديل ڪريو، جيئن اسين ڪنهن جا دست نگر نه رهون“. هو سڄي قوم کي پنهنجي پيرن تي بيهڻ جي تلقين اهڙي ته اثرائتي ۽ جوشيلي انداز ۾ ڪري رهيو هو، جو مان زبان کان اڻ ڄاڻ هوندي بس ڪن ڏيئي ٻڌي رهيو هئس، سندس زبان مان نڪرندڙ هر لفظ ڪنن وسيلي دل ۾ لهندي محسوس ڪيم. مان سوچڻ تي مجبور ٿي ويس ته هيءَ قوم پنهنجي هن مهان، بهادر ۽ بي باڪ اڳواڻ جي بي مثال اڳواڻيءَ ۾ ترقيءَ جون ڏکيون منزلون به سولائيءَ سان طئي ڪري ڏسندي ئي ڏسندي ناقابل شڪست قوت بنجي اُڀرندي، انهن ڏينهن جيتوڻيڪ انڊونيشي قوم اندروني طرح سخت انتشار جو شڪار هئي. ڪافي هنڌن تي ڦڏا فساد ٿي رهيا هئا ۽ شر پسند عناصر پوري سگهه سان سرگرم عمل هئا ۽ هو هر جائز ۽ ناجائز طريقي سان پنهنجي مقصد کي حاصل ڪرڻ لاءِ هر طريقو اختيار ڪري ملڪ جون پاڙون کوکليون ڪرڻ ۾ رڌل هئا، پر هي مرد مجاهد جنهن اعتماد ۽ سڪون سان تقرير ڪري رهيو هو، ان مان بلڪل اهو اندازو نه ٿي ٿيو ته ڪو هي ملڪ ڪنهن مرض ۾ متبلا آهي.
سوئيڪارنو لڳاتار هڪ ڪلاڪ ۽ ڏهن منٽن تائين جوش ۽ خروش سان ڳالهائيندو رهيو، پوءِ هڪدم سندس آواز ڄڻ ٻُڏي ويو، تقرير ڪندي ڪندي هو بيٺو ۽ ڊائس تان لهي ويو، ڪجهه آواز اُڀريا ”ڊاڪٽر کي گهرايو...... ڊاڪٽر کي گهرايو......“ ايتري ۾ چيني ڊاڪٽر ”وهو“ صدر ڏانهن وڌيو ۽ صدر کي هڪدم هڪ ڪمري ۾ نيو ويو، جتي ڊاڪٽر لڳاتار هڪ ڪلاڪ تائين صدر جي سنڀال ڪندا رهيا. اسٽيڊيم ۾ موجود هر شخص پريشان هو، ڪنهن کي به ڪجهه معلوم نه هو ته ٿيو ڇا؟ اهو ڄاڻڻ جي تجسس ۾ ٻين ماڻهن سان گڏ اسين به آهستي ڊائس طرف وڌڻ لڳاسين، ايتري ۾ هڪ مائي روئڻ ۽ پٽڻ لڳي ۽ زور زور سان چئي رهي هئي ته ”صدر انتقال ڪري ويو“، ان جملي چوڌاري عجيب بدحواسي جي چادر تاڻي ڇڏي. مون ڪيترين ئي عورتن کي ڳڙندڙ ڳوڙهن کي روڪڻ جي ڪوشش ڪندي ڏٺو، هُل ۽ گوڙ جو اهم عالم هو جو ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه پئي آئي. محافظ دستو بار بار ماڻهن کي پُرسڪون رهڻ جي اپيل ڪري رهيو هو، ماڻهو اسٽيڊيم کان ٻاهر وڃي رهيا هئا. صدر جي انتقال جي خبر جهنگ جي باهه جيان پکڙجڻ لڳي. مان ۽ منهنجو سنگتي به سوڳوار قدم کڻندا جلسي گاهه کان ٻاهر وڃي رهيا هئاسون، جو اوچتو صدر جو آواز ٻڌي ڇرڪي پياسين ۽ حيرت مان هڪٻئي ڏانهن ڏٺوسين ۽ ڊڪندي اچي پنهنجي ڪرسي سنڀاليسين. ميڙ جيتوڻيڪ منتشر ٿي چڪو هو، پر جنهن به شخص جي ڪن تي صدر جو آواز پيو اُهو اتان ئي موٽي آيو.
هن جي همت ڏسو، جيئن ئي طبيعت بحال ٿيس، تيئن ٻيهر تقرير ڪرڻ جي لاءِ ڊائس تي هليو آيو. صدر تقرير ڪري رهيو هو. پر سندس موت جي خبر شهر ۾ پهچي چڪي هئي ۽ اهي عنصر جيڪي سندس موت جا خواهان هئا، سي حقيقت حال ڄاڻڻ کانسواءِ ئي اقتدار تي قبضو ڪرڻ لاءِ نڪري کڙا ٿيا. مثال طور انڊونيشيا جي ڪميونسٽ پارٽي جي اڳواڻ، ڊي اين ايڊٽ، صدر کي ڊائس تي ٿڙندي ڏٺو ته سندس موت جو يقين ڪري هڪدم جلسي گاهه مان هليو ويو ۽ ٻيهر نظر نه آيو، ٻي پاسي صدر جي محافظ دستي جا ڪمانڊر ان ڏينهن سري کان جلسي گاهه ۾ آيا ئي نه هئا، جيتوڻيڪ سندس جلسي گاهه ۾ موجودگي بيحد ضروري هئي، جڏهن صدر جي اوچتي علالت جي خبر پئي ته هو ان وقت قصر صدارت ۾ موجود هئا ۽ ان افواهه تي يقين ڪندي ته صدر گذاري ويو آهي، يا هوريان هوريان هو موت ڏانهن وڌي رهيو آهي، 30 سيپٽمبر جي هولناڪ تحريڪ کي عملي جامون پهرائڻ جو حڪم جاري ڪرڻ ۾ مصروف ٿي ويا، سندن حڪم سان صدر جي محافظ دستن کي ٽرڪن ۽ جيپن وسيلي روانو ڪيو ويو ته هو گهٽ ۾ گهٽ وقت ۾ انڊونيشي فوج جي اٺن جرنيلن کي اغوا ڪري ”حيلم“ جي هوائي اڏي تائين پهچائين ۽ ان کانپوءِ وڌيڪ احڪامن تائين کين اُتي رکن، پوءِ جڏهن، اونٿانگ، جيڪو صدر جي محافظ دستي جو ڪمانڊر هو. گرفتار ڪيو ويو ته هن ٻڌايو ته جرنيلن جي گرفتاري ۽ اغوا سندس حڪم تي عمل ۾ آندو ويو هو. هن وڌيڪ ٻڌايو ته گرفتار ٿيل جرنيلن جي قسمت جو فيصلو اڌ رات کانپوءِ ٿيڻون هو. کين قتل ڪرڻ لاءِ اڳواٽ رٿا رٿي ويئي هئي. پروگرام موجب انهن ۾ سرفهرست فوج جو ڪمانڊر ”جنرل ياني“ هو. تنهن کانپوءِ وزير دفاع جنرل سوشن ۽ جنرل سوهارتو جي لاءِ رات جو ٻين کان پوءِ جو وقت متعين ڪيو ويو هو ۽ باقي جنرلن کي ٽين کان پنجين وڳي جي وچ واري عرصي ۾ قتل ٿيڻون هو. فوج جي ڪمانڊر جنرل ياني ءَ سان جيڪي واقعا پيش آيا، تن جا تفصيل ٻن ڪلاڪن اندر سڄي ملڪ ۾ پکڙجي ويا. هن گهراڻي تي وهيل واپريل درد ناڪ داستان سان هر اک آلي ٿي ويئي، بيگم يانيءَ ٻڌايو ته اڌ رات جو سندن گهر جي ٻاهرين دروازي تي گولي ڇٽڻ جي گوڙ تي گهر جا هڙيئي ڀاتي جاڳي پيا، حملي آورن جي پستول جي گولي دروازي تي لڳل ڪلف کي اڏائي ڇڏيو ۽ هو بنا ڪنهن هٻڪ جي اندر گهڙي آيا، سندس مڙس سمهڻ وارن ڪپڙن ۾ هو ۽ سپاهين کان ان حرڪت جو ڪارڻ پڇيو، بيگم ۽ اٺ ٻار سندسن اها ڳالهه ٻولهه ٻڌي رهيا هئا سپاهي کيس صدارتي محل هلڻ تي مجبور ڪري رهيا هئا ۽ سندن چوڻ هو ته هو در تي بيٺل سپاهي کان پڇڻ بنا اندر ڇو آيا ۽ پوءِ جنرل ياني ساڻن هلڻ کان نابري واري، سپاهي کيس زبردستي جهلڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳا، پر هو سندن پڪڙ ۾ نه پئي آيو، ايتري ۾ هڪ سپاهيءَ جي گوليءَ جنرل جو سينو چيري ڇڏيو، گولي بلڪل دل وٽ لڳي هئي ۽ هو ٿڌو شوڪارو ڀري اتي ئي ڪري پيو، جنرل جي زال ۽ ٻار روئندا رڙندا اندر داخل ٿيا، پر انهن ڪٺور انسانن سندسن لاش کي اتي پيل غاليچي ۾ ويڙهي ڪلهي تي کڻي لاپرواهيءَ سان ٻاهربيٺل ٽرڪ ۾ وڃي ڦٽو ڪيو. ڄڻ بوسي سان ڀريل ڪا ٻوري هجي. اهو دل ڏاريندڙ منظر ڏسي سندس زال ۽ ٻارن جو هيٺيون هيٺ ۽ مٿيون مٿي رهجي ويو. سندن دنيا اونداهي ٿي ويئي ۽ ڳوڙها سندن مقدر بنجي ويا. جنرل ايس پرمن، جنرل يانيءَ جو اسسٽنٽ هو. ايترو خوشنصيب نه هو، جيترو جنرل ياني نڪتو، جڏهن کيس نيو ويو ته هو جيئرو هو. هڪ مقامي اخبار ۾ جنرل پرمن جي زال جو داستان غم ڇپيو. هن ٻڌايو ته 20 سيپٽمبر جو اڌ رات جو جنرل پرمن معمول مطابق سمهڻ جي لاءِ پنهنجي خوابگاهه ۾ ويو. صبح جو چئين وڳي ڌاري هو گوڙ ۽ شور جي ڪري ٻاهر نڪتو، هن سمجهيو چورن ۽ لوفرن حملو ڪري ڏنو آهي. پر ٻاهر نڪتو ته هن صدر جي محافظ دستي جي ويهن ميمبرن کي ڏٺو. جنرل جي پڇڻ تي هنن ٻڌايو ته کيس سپريم ڪمانڊر (صدر سوئيڪارنو) گهرايو آهي. جنرل پڇيو، ”ڇا حالتون وڌيڪ خراب ٿي ويون آهن؟“.
”هائو سائين، حالتون ڏاڍيون خراب آهن“. هنن نهايت عياريءَ سان وارڻي ڏني، جنرل ڪپڙا بدلائڻ جي لاءِ ڪمري ۾ ويو ته سپاهي به سندس پويان ڪمري ۾ هليا آيا. جنرل پنهنجي زال کي چيو ته تون جنرل يانيءَ کي فون وسيلي سڄي صورتحال کان واقف ڪري ڇڏ. جڏهن هو ٻاهر نڪتو ته سپاهي ڪمري مان ٽيليفون کڻي پي آيو. بيگم پر من کي تر جيترو به شڪ نه ٿيو، ڇو ته جنرل ياني به اڪثر ڪري حسب ضرورت جي گهرائي وٺندو هو. ان واقعي کي منو ڪلاڪ گذريو ته ”جنرل هارجونو“ جي زال روئندي پٽيندي جنرل پر من جو ڏس پُڇڻ پهتي، ڇو ته سندس مڙس کي به سپاهي وٺي ويا هئا، يارهين آڪٽوبر تي ”جنرل پنچتبن“ جو داستان هڪ اخبار ۾ شايع ٿيو.
”پرهه ڦٽي کي ڪجهه اڳڀرو گسٽايو دستن جا ڪجهه سپاهي تيزيءَ سان جنرل جي گهر ۾ گهڙي آيا جنرل جو ڀاڻيج جيڪو سندس ذاتي محافظ دستي ۾ شامل هو. تنهن ايندڙن کي روڪيو، پر بيڪار، کيس بنا دير جي گولي هڻي ماريو ويو ۽ جنرل پنهنجي فل يونيفارم ۾ هٿ مٿي کڻندي ڏٺو ويو ۽ جيئن ئي هن گهر کان ٻاهر قدم رکيو، کيس گولي هنئي ويئي ۽ گهٽيءَ ۾ بيٺل هڪ ٽرڪ ۾ بي درديءَ سان سندس لاش ڦٽو ڪيو ويو.
ان رات صدر جي محافظ دستي ۽ ڪميونسٽ رضاڪارن، جن ڇهن جرنيلن کي رات جو وڳڙي ۾ قتل يا اغوا ڪيو، تن جا نالا آهن ليفيننٽ جنرل احمد ياني، ميجر جنرل ايس پر من، برگيڊيئر جنرل پنچبتن، ميجر جنل سپارٽو، ميجر جنرل هارجونو، ميجر جنرل سوٽوجو، جنرل هارجوئو. ميجر جنرل سوٽوجو، جنرل ياني ۽ هار جونو کي. جنهن وقت ٽرڪن ۾ ڦٽو ڪيو ويو، اُن وقت سندن ڪم لهي چڪا هئا. البت جنرل پنچبتن سخت زخمي هو ۽ حليم جي هوائي اڏي پهچڻ تائين جيئرو هو. جڏهن ٻين کي موت جي ڪٺن مرحلن کي منهن ڏيڻو پيو. انهيءَ ڏينهن صبح جو ٽين وڳي جنرل يانيءَ جو لاش هوائي اڏي تي پهتو ته عجيب جوش ۽ خروش هو. رضاڪار جن ۾ ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون شامل هيون ۽ جن کي سندن اڳواڻ ڪيترن هفتن کان اهو ٻڌائي رهيا هئا ته جيڪڏهن تفريح چاهيو ٿا ته حليم پهچو ۽ جڏهن هنن صدر جي انتقال جي خبر ٻڌي ته ٽولن جا ٽولا ٿي هوائي اڏي تي گڏ ٿيڻ لڳا. انهيءَ ۾ ڪميونسٽ نواز جماعت جا فرد به شامل هئا، جن کي ڪافي مهينا اڳ ان رت ۽ باهه جي هولي کيڏڻ جي تربيت ڏني ويئي هئي ۽ اڄ جي ڊرامي جي لاءِ مڪمل طرح تيار هئا، بعد ۾ اهي ثبوت به مليا ته انهن نوجوان ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين کان باقائدي قسم ورتا ويا هئا ۽ انهن عهدنامن تي رت سان صحيحون ڪرايون ويو هيون. ان عهدنامي ۾ لکيل هو ته، جيڪڏهن مونکي مائٽن جي رت سان به هٿ رڱڻا پيا ته به نه ڪيٻائيندس. ان سلسلي ۾ اڻ ڳڻيون ڪوڙيون سچيون ڳالهيون مشهور ٿينديون رهيون، نيٺ ان سفاڪي ۽ انوکي ظلم ۽ ستم جي ڪري فوج ۽ عوام ۾ انهن جي خلاف اهڙي ته نفرت جي لهر اٿي، جنهن نيٺ باغين کي پنهنجي وڪڙ ۾ وٺي، ساڙي خاڪ ڪري ڇڏيو ۽ اها ئي نفرت جي لهر سوئيڪارنو جي ڪمن تي پاڻي ڦيري ويئي ۽ زوال جو سبب بنيس، انهن ظلمن جي روئيداد ٻڌائيندي، پندرهن ورهين جي جميلا بيگم، جڪارتا ”ڊيلي ميل“ جي خاطوءَ کي ٻڌايو ته، اسان ۾ ننڍا تيز چاقو ۽ بليڊ ورهايا ويا، منهنجي حصي ۾ بليڊ آيو. اسان پري کان هڪ شخص ڏٺو جيڪو سمهڻ وارن ڪپڙن ۾ هو، هٿ ۽ اکيون ڳاڙهي رومال سان ٻڌل هيس، ان جي ويجهو پهتاسين ته اسانجي پلاٽون ڪمانڊر اسانکي حڪم ڏنو ته هن شخص جي خوب مرمت ڪرڻي آهي ۽ تنهن کانپوءِ هن جي مخصوص عضون کي وڍڻ جو حڪم مليو، ساوتر ۽ سندس زال جيڪي پنهنجي علائقي جا ڪمانڊر هئا، حڪم ملندي ئي اڳيان وڌيا ۽ ٻئي انتهائي بي درديءَ سان اُن کي ڪُٽڻ لڳا ۽ ڏسندي ئي ڏسندي هڙئي ڪامريڊ مٿس ٽٽي پيا ۽ مان به انهن ۾ شامل هئس سؤ جي لڳ ڀڳ ڇوڪرين اڳيان وڌي کيس چهڪ ڏيڻ شروع ڪيا، ڪنهن هن جي هٿ ۾ چاقو ٿي هنيو ته ڪنهن ڪنڌ تي وار ٿي ڪيس ،سندس ٻڌل هٿ کُلي چڪا هئا، جسم مان رت ٺينديون ڪري وهي رهيو هئس. هڪ جواڻ جماڻ ڇوڪريءَ وڌي سندس رانن ۾ چاقو جا وار ڪري رهي هئي، پوءِ نوجوان جو هڪ ريلو آيو، انهن مان ڪنهن فائر ڪيو، جيڪو سندس ڪلهي کي زخمي ڪري ويو، گوليءَ جو گهاءُ سهي هو ٿڙيو، پر ڪريو ڪونه، ٻيو فائر ٽنگن تي هئس، ٽيو شايد پيٽ ۾، اهو شخص زخمن سبب چور ٿي ڪري پيو، سندن جسم ڪُٺل ڪڪڙ وانگر تڙپڻ لڳو ۽ پوءِ هڪ سبز وردي پاتل ڪمانڊر خاص ڪاروائيءَ جو حڪم ڏنو. اهو حڪم فقط ڇوڪرين کي پورو ڪرڻو هو. هن جي مخصوص عضوو تي چاقو هڻڻ ۽ پوءِ انهن حصن کي ڪٽي وٺڻو هو. ايستائين جو اهو شخص مري نه وڃي‘.
اپريل 1965ع، انڊونيشيا جي لاءِ هڪ خوني دور کڻي نمودار ٿيو ۽ اُتي جي عوام جو هيرو، احمد سوئيڪارنو جيڪو ويهن سالن کان لڳاتار عوام جي دلين تي حڪمراني ڪري رهيو هو، انتهائي غير متوقع طور تي زوال جو شڪار ٿي ويو. صدر سوئيڪارنو جي شخصيت ڇا هئي؟ تنهن جو سڌو سادو جواب هيءُ آهي ته هو مجسم پيار هو. هو پنهنجي ملڪ سان پيار ڪندو هو، کيس پنهنجي هم وطنن سان پيار هو، هو پنهنجي تهذيب جو عاشق ۽ آرٽ جو پروانو هو ۽ هن صحتمند اصولن تي قوم جي تعمير ٿي چاهي، هو اتحاد جو علمبردار هو. سندس شخصيت اها هئي ته هڪ ڀيري ڪنهن اخباري خاطوءَ جي سوال تي ”ته تو انڊونيشيا کي غربت، بک ۽ افلاس کانسواءِ ٻيو ڇا ڏنو“؟ جتي جواب ۾ چيائين ”ٻڌ آئون ٻڌايان ٿو ته اسان انڊونيشيا کي ڇا ڏنو آهي، اسان ننڍن ننڍن ٻيٽن کي هڪ قوم جي شڪل ۾ متحد ڪيو آهي، جتي هندو، مسلم، سک پنهنجي الڳ معاشرتي، مذهبي، اقتصادي، عقيدن جا پيروڪار هئا، سي هاڻي فقط انڊونيشي عوام آهن، ڇا اها اسانجي ترقيءَ جو دليل ڪونهي.“
(ٽارچي وٽاچي جي ڪتاب ”سوئيڪارنو جو زوال“ جو هڪ باب)