علامه عبدالرحمان جمالي : پروفيسر قلندر شاهه لڪياري
ڪنهن زماني ۾ فيس بڪ تي هڪ ڪلپ ڏٺوهئم ڪنهن محفل ۾ علامه کي تقرير لاءِسڏ ڪيو هئائون علامه پاڻيءَجو گلاس گھريو ۽ ڪنهن شودر کي سڏ ڪيوپوءِ ان جو اوبارو پاڻي پي ڏيکاريو اهو ٻڌائڻ لاءِ ته اسلام ۾ ذات پات جو ڪو به تصور ڪونهي. علامه جمالي عمرڪوٽ ۾مذهبي رواداريءَ جو هڪ آدرش آهي.
هڪ دفعي خانهءِ فرهنگ ايران وارن حيدر آباد ۾ روميءَ جو ڏينهن ٿي ملهايو سومونکي به ڪجھه ڪورا دعوتناما ڏنائون. مون هڪ دعوتنا مو علامه کي به ڏياري موڪليو. مڄاڻ علا مه پاڻ اتي اچي سهڙيو کيس جو سڏيائون ته پاڻ نهايت شائسته ۽ فصيح فارسيءَ ۾ اهڙي تقرير ڪيائون جو سڀ دنگ رهجي ويا. اتي ڪو سنڌ يونيورسٽيءَ جو وائيس چانسلر به موجود هئو سو ان به کڻي کيس تصوف جي موضوع تي تقرير ڪرڻ لاءِ سڏيو اتي به فصاحت جا واهڙ وهائي ڇڏيا ئين.
علامه هڪ دفعي ٻڌايو هو ته ڪيئن نه فقر پني استاد ۽ شاگرد گڏجي پيٽ پوڄا ڪندا هئا. ۽ ڊڀ وڍي مدرسي جي فرش ۽ ڇت کي راڳو ڏيندا هئا. تڌهن ته چوندا هئا ته “پڙهڻ رڪ جا چڻا چٻڻا آهن.” هاڻي ته موجون لڳيون پيون آهن. علامه کي ان ڳالهه جو ڏ ک آهي ته مدرسن مان فارسي ٻولي جي تعليم ڪڍي ڇڏي اٿن. هڪ دفعي هڪ عالم سڳوري سان ملاقات ڪرايائين ته ان کي پنهنجن فرزندن کي فارسي سيکارڻ لاءِ گھرايو هئائون. علامه صاحب زيب النساءَ جو ديوان مخفي ۽ صادق فقير جو دردنامو سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو آهي. خبر ناهي ته سائين وٽ انهن ۽ ٻين لکڻين جا نقل به محفوظ آهن يا نه
علامه جمالي مدرسن جي تعليم يافته ماڻهن جي باقيات الصالحات مان آهن. مولوي نيڪ محمد نهڙيو به مدرسن جي پيداوار آهي. گھر جو ڀيدي آهي سو چوي ٿو ته مدرسن وارا بم ٿا ڦاڙين. ڦاڙيندا هوندا. خبر ناهي ته نيڪ محمد نهڙئي گھڻا بم ڦاڙيا آهن، پر مونکي پڪ آهي ته علامه عبدالرحمان جمالي ڪو به بم ڪونه ڦاڙيو هوندو، نڪا ڪنهنکي ترغيب ڏني هوندائين .
انگريز صاحبلوڪن سنڌ تي وڏا وڙ ڪيا.هن ملڪ کي، پنهنجي نفعي خاطر ئي سهي، کوڙ سارا ڀلا نظام ڏنا پر گھڻين ڀلين شين ۾ ڪي ڀڏ يون شيون به اچيو وڃن. سندن بقاءَ لاءِ اهو ضروري به هو. هن ملڪ ۾ انگريزي طرز زندگي جي مخالفت ڪئي ته مولوين ئي ڪئي.انهيءَ عمل جي کين اهڙي سزا ملي جو نسلن تائين ياد ڪندا. ملڪ ۾ مولوي ۽ مسٽر جو فرق ٺهيو جيڪو اڄ تائين هليو اچي. عوام جيڪي اقتدار جي پويان هوندا آهن انهن فوري نفعي خاطر پنهنجو وزن مسٽر جي خاني ۾ وڌو.اهو تعليمي نظام هو. جنهنکي اڄ به قبوليت جي سند مليل آهي. مولوين رکيو زور مسجدن ۽ مرڻي پرڻي تي سو انهنکان کسجي ڪونه سگهيو.اسانجي علامه به پنهنجي بقاءَ لاءِ وڃي مسجد جو پاسو کنيو سو اڄ به قابو ڪيو اچي . جمعي جمعي تي وعظ به ڪري پر انجو اثر اهڙو جهڙو سان تي ٻگئي سو دنيا جو گاڏو پيو گڙڪي. پر ملڪ ۾ جيڪو مانڌاڻ متل آهي ان جا ذميوار مولوي هر گز ڪونهن.
علامه جھڙو تقرير جو شهسوار آهي تهڙو تحرير جو به هوندوپر تحرير کي پڙهي ڪير؟ تقرير ته ٻڌي، انگوشو در تي ڇنڊي چڏبو سو اهو آهي حال. پڙهڻ کان قوم جواب ڏيئي ڇڏيو آهي باقي هنن مولوين جيڪي پڙهيو سو پڙهيو.باقي اسڪولن، ڪاليجن ۽ يونيورسٽين جو ڪم پورو آهي. ڪن ماڻهن کي عرض ڪيو هوم ته ڀلا علامه جون جمعي واريون تقريرون ئي کڻي ٽيپ ڪري وجھوته اهو ئي ڍڳ ٿي پوندو الله جواڻ مڙسن کي سگھ ڏي. “تانسين ساڻن اور جان آهن اوطاقن ۾” جواڻ مڙسن کي اها به جس جو هي ڪتاب پيا آڻين. باقي پاڻ پڳاسين ته به شڪر، نه ته به گھوري جان جتن تان.