علم ۽ عرفان جي مجسم شڪل مولانا عبدالرحمان جمالي : عبدالحليم سومرو
عمرڪوٽ شهر جي هر هندو، مسلمان، سک، عيسائي ۽ ڪميونسٽ جون اکيون ساڳئي ۽ هڪجهڙي احترام سان سندس آڌر ڀاءُ رڳو انڪري ڪنديون آهن جو هو سڀني جو سڄڻ آهي.
آگم ڪيو اچن ، سڄڻ سانوڻ مينهن جيئن
پاسي تن وسن، جي سڀ ڄماندر سڪيا.
هو سنڌ جي انهن ديني عالم سڳورن جو تسلسل آهي جن جي دليلن ۾ ڪنهن جي لاءِ به ڪڏهن دوئي نه رهي آهي.
مولانا محمد هاشم ٺٽوي رح کان مولانا عبدالرحمان جمالي تائين سنڌ ۾ عالم سڳورن جي هڪ اهڙي تسبيح موجود رهي آهي جنهنجو هر مڻيون ڪنهن اهڙي موتي مثل آهي جنهنجي قيمت ڪنهن به دور جو ڪو به سڪو ڪَٿي ناهي سگهيو. فضول قسم جي فتوائن جون فيڪريٽريون کولڻ بدران هنن سنڌي عالمن ڪڏهن مولانا تاج محمود امروٽي ڪڏهن عبيدالله سنڌي ڪڏهن عبدالڪريم ٻير واري ڪڏهن محمد صادق کَڏي واري ڪڏهن عبدالڪريم مسڻ واري ڪڏهن محمد عثمان قراني ڪڏهن خالد محمود سومري ته ڪڏهن مولانا عبدالرحمان جمالي جي روپ ۾ هيڻن جي همراهي ڏاڍن کان بغاوت، وطن، دوستي، قومي ننگ ۽ ناموس جي حفاظت، غيرت ۽ مڙسي جا اهڙا ڪارناما سرانجام ڏنا آهن جو مٿن سنڌ صدين تائين ناز ڪندي رهندي.
سنڌي عالم سڳورن جي تسبيح جو هي امُلهه داڻو 1934ع ڌاري مرحوم عبدالله زوڙ جمالي جي گهر پيدا ٿيو سنڌ ۽ بلوچستان جي ثقافتي سنگم واري شهر لسٻيلي ۾ جنم وٺندڙ مولانا جمالي اڃا ٻالڪپڻ ۾ ئي هو ته سندس ڪٽنب تعلقي ٽنڊي الهيار جي ڳوٺ غلام حيدر لغاري ۾ اچي آباد ٿيو جتي هن پرائمري تعليم حاصل ڪرڻ شروع ڪئي.
ننڍپڻ کان ئي سندس ذهني لاڙو ديني تعليم ڏانهن وڌيڪ هو تنهنڪري کيس تعلقي عمرڪوٽ جي قديم ديني درسگاهه “ ولهيٽ” ۾ داخل ڪرايو ويو جتان 1957ع ۾ فارغ التحصيل جي سَند حاصل ڪندي دستاربندي ڪئي. جمالي صاحب کي علم جي تلاش مدرسي واري تعليم جي تڪميل تي به اڪتفا ڪرڻ نه ڏنو تنهنڪري پاڻ وڌيڪ عربي تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو مان 1959ع ۾ مولوي عربي، 1960ع ۾ عالم عربي ۽ 1961ع ۾ فاضل عربي جا امتحان امتيازي نمبرن سان پاس ڪيا.
1990ع کان جامع مسجد عمرڪوٽ جي خطيب ۽ ٻن ديني مدرسن جي مهتمم جي حيثيت ۾ سائين جمالي صاحب هر وقت شهر ۽ پسگردائي جي امن ۽ ڀائيچاري لاءِ رواجي ملن ۽ وڏيرن جون الزام بازيون سهندي به انسان دوستي وارو هر اهو عمل جاري رکندو آيو آهي جيڪو سندس سلسلي جي بزرگن کان هڪڙي مقدس امانت جي طور تي ڏانهس منتقل ٿيو آهي.
چار پنج سال اڳ هولي جي موقعي تي شهر ۾ مذهبي تفرقي بازي جي ڀڙڪيل باهه سڀ ڪجهه رک جي ڍير ۾ تبديل ڪري ڇڏي ها. جيڪڏهن مولانا جمالي صاحب اڳواڻي وارو ڪردار ادا نه ڪري ها .هن جي عمرڪوٽ ۾ مذهبي ڀائيچارو قائم ڪرائڻ جا ڪيترائي مثال آهن ان ۾ هڪڙو بي مثال ڪارنامون هي به آهي ته هن هڪ پروگرام ۾ هڪ ڀيل سان گڏ اڌ اوبر پاڻي پي مذهبي رواداري جو ثبوت ڏنو. جيڪو هڪ مذهبي عالم هئڻ ناتي غير روايتي عمل آهي. مولانا جمالي صاحب کي وطن دوستي به ڇاڪاڻ ته ورثي ۾ ملي آهي تنهنڪري ملڪ جي حڪمرانن جڏهن سنڌ ڌرتي جي ساهه پساهه جهڙي درياء تي بند ٻڌڻ جو نا پاڪ اعلان ڪيو تڏهن سنڌ جي وطن دوست باغي شهيد ڊاڪٽر خالد محمود سومري ٽن عالم سڳورن تي هڪڙي ڪميٽي تشڪيل ڏني جن شرعي طرح ڪالاباغ ڊئم کي ناجائز قرار ڏيندي عالما نه فتوا جاري ڪئي انهن ٽن عالمن مان هڪڙو عالم سڳورو اسانجو هي ڇپر ڇانو مولانا عبدالرحمان جمالي صاحب آهي.
جکرا ! جيئين شال، تنهنجو مَدو ڪنين مَ سُڻان
ڪيترن ئي تحقيقي مضمونن ۽ مقالن سان گڏ فارسي جي خوبصورت شاعره زيب النساء مخفي جي ديوان جو سنڌي ۾ ترجمون ڪندڙ سڄي دنيا جي سوين طالبعلمن کي سنڌي عالمن جي سَند سان نوازيندڙ، مذهبي تعصب جي هر طوفان اڳيان کير ٿر جبل وانگر کڙو ٿي بيهي ڏاڍ ۽ جبر جي قوتن لاءِ للڪار بڻجندڙ عالم محقق مترجم اديب ۽ اسڪالر مولانا عبدالرحمان جمالي کي اهو به اعزاز حاصل آهي ته سنڌ جي عظيم باغي ۽ انقلابي مولانا عبيدالله سنڌي سان گڏ ڪابل کان ماسڪو تائين اڙانگا پنڌ ڪندڙ ۽ سر گشت ڪابل جهڙو ڪتاب لکندڙ سنڌ جي محبوب انقلابي مولاناعبدالله لغاري رح جي جنازي نماز به مولانا عبدالرحمان جمالي صاحب پڙهائي هئي .
مون سي ڏٺا ماءِ، جنين ڏٺو پرين کي
تنين سنڌي ڪاءِ، ڪري نه سگهان ڳالهڙي
سائين عبدالرحمان جمالي صاحب پنهنجي ڪردار جدوجهد ۽ ايپروچ سان پنهنجي عظمت ۽ مقام کي بلندين تائين پهچايو آهي جيڪا صوبي سنڌ سميت پاڪستان ۾ آڱرين تي ڳڻڻ جيتري مولوين جي حصي ۾ آئي آهي. سائين هڪ غير معمولي ۽ غير راويتي مولوي آهي. جنهن ديني ڪتابن سان گڏوگڏ دنيوي ڪتابن کي ڦلهوريو آهي ۽ پنهنجي اجتماعي سوچ ۽ علم وسيلي هن خطي جي ماڻهن سميت دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ويٺل ماڻهن کي روشناس ڪيو آهي. هن شخص عمرڪوٽ جي متنازعه ماحول ۾ رهندي محبت امن ۽ ڀائيچاري جو درس ڏنو آهي ۽ انهي جو ئي پانڌئيڙو رهيوآهي. جيڪا پڻ سندس هڪ سڃاڻپ آهي. سائين پنهنجي علم ۽ عمل ۽ ڪردار وسيلي پنهنجا مختلف فڪر سان تعلق رکندڙ ڪيترائي مداح پيدا ڪيا آهن ۽ آئون سندس مداح هجڻ کي پنهنجي خوشنصيبي به سمجهان ٿو ۽ دعويدار پڻ آهيان.
اسان کي گهرجي ته اهڙي املهه ڪردار ۽ عظمت جي مالڪ هن شخص جي پيغام کي عام ڪيون ته جيئن بهترين مثال قائم ٿئي ۽ سماج ۾ اجتماعيت کي فروغ ملي. يقينن اهو پيغام اسان عام ڪنداسين ته باهه ۾ ڀڙڪندڙ سماج کي سڪون جون چند گهڙيون ميسر ٿي سگهن ٿيون..