شخصيتون ۽ خاڪا

هاڙهي ڌڻي هوت : مولانا عبدالرحمان جمالي صاحب شخصيت ۽ ڪردار

مولانا عبدالرحمان جمالي جي ذات جي پرورش ۾ انهن گوهر ناياب شخصيتن جون ڪاوشون ڪارفرما رهيون آهن. هاڙهي جا جابلو پٽ ڇڏي نارو پٽ وسائيندڙ اسانجي ممدوح مولانا عبدالرحمان جمالي جي ذات شخصيت ۽ ڪردار سازي ۾ ناري پٽ جي شاهاڻي مزاج جو به بنيادي ڪردار رهيو آهي.
سندس سنڌي پٽڪي ، اجرڪ، شلوار، قميص ۽ سفيد سونهاري مبارڪ کي ڏسندي ئي علم، عقل، تهذيب، ثقافت ۽ روحانيت جون پالوٽون هڻندڙ سنڌ پنهنجي پوري تاريخ سان جلوه افروز ٿيندي نظر ايندي آهي. سنڌ اها بابرڪت ۽ ڀلاري ڀونء آهي جتي دراوڙن ۽ آرين جا تضاد ۽ عقيدن جا جهيڙا رهيا آهن، بحث مباحثا رهيا آهن.
  • 4.5/5.0
  • 3282
  • 653
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • جلال ڪوري
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book هاڙهي ڌڻي هوت : مولانا عبدالرحمان جمالي صاحب شخصيت ۽ ڪردار

سنڌ جو هڪ عالم، اديب ۽ مفڪر : حافظ اياز آريسر

سنڌ جي ڌرتي هر دور ۾ اهڙا ماڻهو ڄڻيندي رهي آهي جيڪي عالمي سطح تي علم ۽ عرفان جا مرڪز مڃيا ويا آهن. ٺٽي شهر ۾ واقع دبگير جي جھوني مسجد پڻ انهن جي علمي ڪاريگري جي اکين ڏٺي شاهد آهي. مڪلي جو ڀتل قبرستان پنهنجي ڇاتي ۾ الائي ڪيترا علم ۽ ادب جا پهاڙ لڪائي ويٺو آهي. ديني درسگاهن ۾ پڙهايا ويندڙ ڪيترن ئي ڪتابن تي علامه ابو الحسن سنڌي جو لکيل حاشيو “حاشيته السندي” جي نالي سان مشهور و معروف آهي. حضرت مولانا حسين احمد مدني رحه پنهنجي شهر آفاق ڪتاب “نقش حيات” ۾ لکن ٿا ته “علماءِ عرب اسان برصغير جي علماء جي عزت انهي ڪري به ڪندا هئا جو اهي علماءِ هند جي ڪجھ عالمن سميت علامه عابد سنڌي جي علمي صلاحيتن کا پڻ متاثر هئا”. شيخ الاسلام علامه محمد هاشم ٺٺوي صاحب رحه پنهنجي دور جا ايڏا ته وڏا عالم هئا جو سندس علمي سڪو عرب توڙي عجم تي اهڙو ته ويٺل هو جو اڄ به پوري دنيا ۾ ٺٺوي صاحب رحه جا ڪتاب ڪتب خانن جا زيور بڻيل آهن. علامه محمد هاشم ٺٺوي صاحب رحه جي شاگردن واري سلسلي جي ڪڙي هن وقت جي هڪ جھوني عالم، مفڪر ۽ اديب تائين اچي پهچي ٿي، جيڪو عمرڪوٽ جي هن تاريخي قلعي جي مک دروازي جي دامن ۾ اڏيل هڪ پراڻي مسجد ۾ سالن کان پيش امامت وارو فريضو سرانجام ڏيئي رهيو آهي، جنهن کي پوري سنڌ ۾ “جمالي صاحب” جي نالي سان ياد ڪيو ويندو آهي. سندس پورو نالو عبدالرحمن، سن 1934 ع ۾ ڄاوا ۽ ولهيٽ جي مدرسي ۾ تعليم پرايائون، پاڻ جمالي ذات جي “زوڙ” نالي نک سان واسطو رکن ٿا. انهي ڪري پنهنجي پاڻ کي عبدالرحمن زوڙ جمالي لکڻ پسند ڪندا آهن. پاڻ علم فقه، اصول فقه، علم فلسفو ۽ منطق سان گڏو گڏ حديث جي هڪ اهڙي منفرد سند رکن ٿا جيڪا کين واسطي در واسطي وڃي علامه محمد هاشم صاحب رحه سان جوڙي ٿي. انهي سند جي اعلي حيثيت هئڻ ڪري نه صرف پاڪستان بلڪه هندستان، بنگلاديش ۽ عرب ملڪن کان ايندڙ لڳ ڀڳ چار هزا، (4000) عالم ۽ طالب علم اها سند حاصل ڪري چڪا آهن. جمالي صاحب جو علم ادب سان چولي دامن وارو رشتو هئڻ ڪري “سنڌ جي سطح جو اسڪالر” وارو مرتبو پڻ رکن ٿا. پوري سنڌ ۾ بخاري جو آخري درس هجي يا حافظن جي دستار، صادق فقير جو سيمينار هجي يا منٺار فقير جو مشاعرو، پي ٽي الف جي گڏجاڻي هجي يا عمرڪوٽ ۾ هندو مسلم فساد جو نبيرو، هر موڙ تي ڪليدي ڪردار ادا ڪندا رهيا آهن. جمالي صاحب جو ڳاڻيٽو سنڏ جي انهن جھونن اديبن مان صف اول جي طور تي ٿيندو آهي. جيڪي تاريخ جا ماهر، زبان ۽ بيان جا بي تاج بادشاهه چئجن ته به مبالغو نه ٿيندو. هڪ دفعي اديبن ڪو ميڙاڪو ڪوٺرايو جنهن ۾ موضوع بحث حضرت انسان هو، انهي پروگرام ۾ جمالي صاحب کي به مدعو ڪيو ويو. (حالانڪه اڄ ڪلهه جي پروگرامن ۾ نوان اديب پنهنجو قد ڪاٺ گھٽجڻ جو خدشو محسوس ڪندي اهڙن ڏاهن جو اچڻ پسند ڪونه ڪندا آهن. ) جمالي صاحب ان موضوع تي ڳالهائڻ لاءِ اسٽيج تي ايندي ئي سامهون ويٺلن کان سوال ڪندي پڇو ته انسان جو ضد ڇا آهي؟ پوءِ جواب ۾ اتي ويٺلن منجھان ڪن لاعلمي اختيار ڪئي ته ڪن انسان جو ضد جانور ته ڪن حيوان چيو. جمالي صاحب نفي ۾ ڪنڌ هلائيندي وراڻيو ته ضد ان کي چئبو آهي جنهن ۾ سامهو واري جي ڪا به صفت نه لڌي وڃي. جڏهن ته انسان ۽ جانور کائڻ ، پيئڻ، اکيون، نڪ ،ڪن، ،ڏند ۽ ٻين ڪيترن ئي ڳالهين ۾ مشترڪ آهن. پوءِ پاڻ جواب ڏيندي فرمايو ته انسان جو ضد “شيطان” آهي. ان کان بعد ۾ جمالي صاحب انسان جي موضوع تي اهڙو ته شاندار بحث ڪيو جو وڃي ٿيا خير....!
حيدرآباد ۾ ايران جي سفيرن هڪ پروگرام ڪرايو جنهن ۾ جمالي صاحب کي به دعوت ڏني وئي، جمالي صاحب اُتي ويٺل فارسي زبان ڳالهائيندڙ سفيرن جو لحاظ ڪندي فارسي ۾ پڻ تقرير ڪئي جنهن ڪري اُتي ويٺلن کي سائين جن جي فارسي داني تي عبور هئڻ جو به پتو پيو.
هونئن به جمالي صاحب جي عام گفتگو ۾ فلسفو ۽ منطق ائين پيو ترندي نظر ايندو آهي جيئن مولانا آزاد رحه جي زبان تي بنا ڪنهن سوچڻ جي ادبي الفاظ جاري ٿي پوندا هئا. اڄ ڪلهه سائينجن بيماري سبب گھڻو هلڻ ڦرڻ کان وڌيڪ بستر کي پسند ڪندا آهن. الله تعالي کيس صحت عطا فرمائي ۽ تادير سائينجن جو سايو اسان جي مٿان قائم رکي. آمين.