تون سچ ته منهنجي ساهه ۾ ئي آهين!
طارق خشڪ نوجوان ناول نگار ۽ ڪهاڻيڪار آهي. کيس ناول سان گڏ ڪهاڻيءَ جي ٽيڪنڪ جي به ڀرپور ڄاڻ آهي. هو ڄاڻي ٿو ته ڪهاڻيءَ جي اُٿڪ (Intro) ڪيئن ڪجي. کيس خبر آهي ته ڪهاڻيءَ ۾ مونجهارو (Conflict) ڪيئن پيدا ڪبو آهي، هن کي پتو آهي ته مڪالمن (Dialogues)کي واڪ جي نشانين (Quotes) ۾ ڪيئن بند ڪجي. ڳالهه کي ڪيئن کڻجي ۽ ان جو اختتام (Climax) ڪيئن ڪجي- طارق کي هڪ معياري ڪهاڻيءَ جي خدوخال جي مڪمل ڄاڻ آهي، ان ڪري اها ڳالهه برملا چئي سگهجي ٿي ته طارق ’ڪهاڻيءَ‘ جي سڀ کان پهرئين اصول يعني ٽيڪنڪ جي حوالي سان تمام گهڻو Sound آهي. ان ڪري ئي جڏهن سندس ڪهاڻيون پڙهجن ٿيون ته هُو پنهنجن پڙهندڙ کي هڪ تسلسل ۾ پاڻ سان گڏ کڻي هلي ٿو، پاڻ سان گڏ کِلائي ٿو ۽ پاڻ سان گڏ روئاڙي به ٿو، اها ئي هڪ ڪامياب ڪهاڻيڪار جي ثابتي آهي ۽ طارق خشڪ موجوده ٽهيءَ جو هڪ ڪامياب ڪهاڻيڪار آهي.
سنڌ جو هڪ پورو ادبي نسل امر جليل کان متاثر آهي - ۽ نه رڳو متاثر آهي، پر امر جليل جو انداز (Style) اپنائڻ ۾ خوشي ۽ فخر محسوس ڪري ٿو. ڪنهن ليکڪ کان متاثر ٿيڻ ۽ ان جو اسٽائيل اپنائڻ سڀاويڪ ۽ فطري به آهي ته اها ڳالهه ماڻهوءَ کي خوشي به ڏئي ٿي، پر ڇا اُن صورت ۾ هڪ ليکڪ پنهنجي انفراديت قائم رکي سگهي ٿو؟ اهو سوال پنهنجي جاءِ تي نهايت اهميت وارو آهي. طارق خشڪ به امر جليل کان متاثر آهي- ۽ نه رڳو متاثر آهي پر ان جي رنگ ۾ ايترو ته رنگيل آهي جو سندس ڪهاڻين جا ڊگها ڊگها عنوان، ڪردارن جا منفرد نالا، مزاح مزاح ۾ تيز ۽ تِکا طنزيه مڪالما – بلڪل ائين ئي آهن جيئن امر جليل جون ڪهاڻيون! سچ ته طارق جون ڪهاڻيون پڙهندي، گهٽ ۾ گهٽ آءٌ ته هڪ سو هڪ ڀيرا وساري ويٺو هوندس ته آءٌ ڪو طارق جون ڪهاڻيون پيو پڙهان، هو بهو ڄڻ امر جليل کي پڙهي رهيو هجان! پر طارق جي انفراديت اها آهي جو سندس لهجو ڀل ته امرجليل جهڙو هجي، سندس ڪهاڻين جي ڪردارن جا نالا ڀل ته امرجليل جي ڪهاڻين جي ڪردارن وانگيان منفرد هجن، هُن جي ڊائلاگن ۾ ڀل ته امر جليل وانگيان تيز ۽ تکو طنز هجي، پر ڳالهه طارق جي هوندي آهي. ڳالهه طارق جي آسپاس جي هوندي آهي، ڳالهه طارق جي ان شرميلي ۽ ماٺيڻي مزاج جي هوندي آهي ۽ اها ئي طارق جي انفراديت آهي.
طارق جي ٻولي پختي آهي، کيس جملن جي جوڙجڪ (Construction)جو ڏانءُ آهي، هو ڳالهه کي شروع ڪري ۽ پوءِ ان کي وڏي مهارت سان پُورو ڪرڻ ڄاڻي ٿو. طارق جي هن ڪتاب ۾ شهدادڪوٽ ۽ ڀرپاسي ۾ ڪتب ايندڙ مخصوص لفظ ۽ اصطلاح پڙهندي، سچ ته هڪڙي مُرڪ منهنجي چپن تي تري پئي آئي آهي- ’پئسا چٽائڻ‘ (پئسا کارائڻ يا رشوت ڏيڻ)، ’اڦٽ ڪرڻ‘ (ٺُپ مارڻ يا اُڦٽ مارڻ) ’ٽيڪر ڏيڻ‘ (هُشي ڏيڻ) ’ٺِشي وڃڻ‘ (ڀڄي وڃڻ يا کِسڪي وڃڻ) – هي اُهي اصطلاح آهن، جيڪي جڏهن جڏهن به مون ڪنهن جي واتان ٻُڌا هوندا ته منهنجي ذهن ۾ شهدادڪوٽ جو شهر، ڪنهن خوشگوار خيال جيان اڀري آيو هوندو! بجا طور تي چئي سگهجي ٿو ته اها به طارق جي هڪ واڌو خوبي آهي جو هو پنهنجي شهر ۽ آسپاس جي اصطلاحن ۽ لفظن کي به جياري ٿو، انهن ۾ ساهه وجهي ٿو، انهن ۾ رنگ ڀري ٿو- اهو رنگ، جيڪو هن شهر جو رنگ آهي، تيز، تِکو، پيار ڀريو، بي ڊپو ۽ متحرڪ!
طارق بنيادي طور تي رومانوي ليکڪ آهي. سندس گهڻي ڀاڱي ڪهاڻيون ’محبت‘ ۽ ’بي روزگاريءَ‘ جي آسپاس ڦِرن ٿيون. امر جليل وانگيان هن جي لهجي ۾ مزاح سان گڏ جيڪو طنز آهي، سو سندس لکڻين ۾ دلچسپي پيدا ڪري ٿو. سندس ڪهاڻين ۾ سندس ئي شخصيت ۽ مزاج پڻ جهلڪندو نظر ايندو آهي. هو جيئن نظر ايندو آهي- ماٺيڻو ماٺيڻو، ٿورو ٿوروشرميلو، گهٽ ڳالهائو... ائين سندس ڪهاڻين جا ڪردار آهن، جيڪي طارق جي اندر جو اولڙو آهن. طارق جي هن ڪهاڻي – ڪتاب جو نالو، سندس اڳ ڇپيل ناول جي نالي ’مون کي هوائن ۾ ڳولجان‘ وانگر ائين ئي خوبصورت آهي، جيئن ڪنهن شعر جي سِٽ هوندي آهي، جهيلار ۽ موسيقيءَ سان ڀرپور، زندگيءَ سان ڀرپور- تيئن طارق جي هن ڪتاب جو نالو ’تون منهنجي ساهه ۾ آهين‘ ڪيڏو نه خوبصورت وڻندڙ آهي.
طارق جون ڪهاڻيون- ’موٽي آ غزل‘، ’مان توکي چانهه پياريندس‘، ’دل جي ڳالهه‘، ’بيوروڪريڪ‘، ’تون منهنجي ساهه ۾ آهين‘، ’اسان بين الاقوامي بيوس آهيون‘، ’وکريل محبت‘، ’مان تنهنجي لائق نه آهيان‘– سڀ رومانوي ۽ سماجي حقيقت نگاريءَ (Social Realism) تي ٻڌل آهن. طارق پنهنجي وضع قطع موجب، پنهنجي مزاج موجب، پنهنجين ڪهاڻين ۾ برملا نظر ايندو. هر ڪهاڻيءَ ۾ هڪڙو ڪردار- هوبهو طارق جهڙو- اوهان کي نظر ايندو. اوهان جڏهن هن مجموعي ۾ شامل طارق جون ڪهاڻيون پڙهندؤ ته اوهان کي لڳندو ته اوهان امر جليل کي پڙهي رهيا آهيو، پر جڏهن اوهان طارق جي ڪهاڻي پڙهي پوري ڪندؤ ته اوهان کي هڪ خوشگوار حيرت جو احساس ٿيندو، جو اسٽائيل يا انداز ته بلاشڪ ’امر جليل‘ جهڙو آهي، پر ڳالهه ’طارق خشڪ‘ جي آهي ۽ اها ئي طارق جي انفراديت آهي.
طارق جون ڪي ڪهاڻيون گهڻيون طويل آهن. پڙهندي پڙهندي هڪ لمحي لاءِ، اوهان کان اُن ڪهاڻيءَ جو Theme وسري ويندو ۽ اوهان ڪنهن ٻي ڪهاڻيءَ ۾ گم ٿي ويندو- طارق ڪهاڻيءَ ۾ ٻيون ڪيئي ڪهاڻيون پيدا ڪري ٿو، پر تسلسل ۽ روانيءَ جو اهو ڪيڏو نه حَسين مثال آهي ته طارق جي ڪهاڻيءَ جو ڪلائيميڪس وري اُتي اچي، ان موضوع تي دنگ ڪندو، جتان کان اوهان ان ڪهاڻيءَ کي پڙهڻ شروع ڪيو هو. اها طارق جي هڪ ٻي خوبي آهي- ۽ اها خوبي مون ’فاروق سولنگيءَ‘ جي ڪهاڻين ۾ پڻ ڏٺي. خاص طور تي سندس شاهڪار ناول ’وکريل ماڻهوءَ‘ ۾ ڪيئي ناول ۽ ڪيئي ڪهاڻيون آهن، پر آخر ۾ هن جيڪو ڪلائيميڪس ۾ ناول سان نڀاءُ ڪيو آهي، سچ ته اهو ڪمال آهي.
طارق جي ڪهاڻي ’رهجي ويل رنگ‘ امر جليل جي ڪهاڻي ’اروڙ جو مست‘ جي هڪ ٻي شڪل آهي. موضوع به لڳ ڀڳ ساڳيو آهي ته theme به، رڳو مڪالما (Dialogues) تبديل آهن. شاعريءَ ۾ ته هڪ شاعر، ڪنهن ٻئي شاعر جي ’زمين‘ کڻندوآهي، پر ڪهاڻيءَ ۾ ائين ٿيندو آهي يا نه، اهو پاڻ ايندڙ دور جي نقاد تي ٿا ڇڏيون، پر هن ڪهاڻيءَ ۾ هڪ عورت جي احساسن جي جيڪا ترجماني طارق ڪئي آهي، تنهن کي پڙهي سچ ته طارق جي هن لاشعوري غلطيءَ کي درگذر ڪري سگهجي ٿو. ساڳيو مسئلو طارق جي هڪ ٻي ڪهاڻي ’اسان بين الاقوامي بيوس آهيون‘ سان پڻ آهي، جيڪا پڻ امر جليل جي شاهڪار ڪهاڻي ’دل جي دنيا‘ جهڙو هوبهو تاثر ڏئي ٿي. اهڙيءَ ريت طارق جي ڪهاڻي ’هڪ اديب جي خواب جي تڪميل‘ کي پڙهندي اوهان کي امر جليل جي ڪهاڻي ’قربان علي ڪنگلي جو روح‘ ياد اچي ويندي. جيتوڻيڪ ٽنهي ڪهاڻين ۾ ڳالهه وري به طارق جي ئي آهي، پر کيس انهن ڳالهين جو خيال رکڻ گهرجي. ساڳيو موضوع، ساڳيو ماحول، ساڳي منظر نگاري – ليکڪ جي انفراديت کي هاڃو پهچائي سگهي ٿي.
هن مجموعي ۾ شامل طارق جون ڪهاڻيون: ’جنهن چيو‘، ’سنڌو سُڪندو‘، ’محافظ‘، ’ڳوٺ جا ڏينهن ۽ شهر جون راتيون‘ ۽ ’هڪ اديب جي خواب جي تڪميل‘- اسان جي سماج ۾ گهر ڪري ويل بِدعتن- بُراين، مسئلن ۽ مُونجهارن جون ڪهاڻيون آهن. بي روزگاري ۽ غربت جي چڪيءَ ۾ پيسجندڙ باصلاحيت پر غيرسفارشي نوجوانن جي احساسن، ڪاروڪاريءَ جي نالي تي گهر ۾ غيرت ۽ شهر ۾ بي غيرتي ڪندڙ ڪاٽن پوش ڪامريڊن، سياسي دڪانداريءَ جهڙي گورک ڌنڌي کان تنگ ٿي مورڳو سياست کي خراب سمجهندڙ سنڌي سٻاجهن جي سوچ جهڙن موضوعن تي طارق پنهنجن هنن ڪهاڻين ۾ زبردست طبع آزمائي ڪئي آهي. سماج جي نبض شناسي هر ليکڪ جي لکڻين جو بنيادي جز هوندو آهي، جنهن ۾ طارق گهڻي ڀاڱي ڪامياب ويو آهي، البته ڪِن ڪهاڻين ۾ طارق حقيقت کان ٿورو هٽي، جذباتيت جي وهڪري ۾ لڙهي ويو آهي. مثال طور طارق جي ڪهاڻي ’محافظ‘، سنڌ اندر پوليس گردي، ڏاڍ ۽ ظلم جي عڪاسي ته ڪري ٿي_ ۽ اها ڪنهن حد تائين حقيقت به آهي، پر بلڪل اهڙو ظلم به نه آهي، جيڪو ڪهاڻيءَ ۾ ڏيکاريو ويو آهي. وقت بدلجي ويو آهي، ميڊيا جي ذريعن، سماجي سجاڳيءَ جي تحريڪن، سياسي ۽ سماجي تنظيمن، انساني حقن جي بلند ٿيندڙ آوازن _ ملي ڪري هاڻي غريب کان غريب ۽ بي پهچ ماڻهوءَ کي ڪجهه نه ڪجهه همت ڏئي ڇڏي آهي، جو هُو ماٺ ڪري منڪر ٿي ويهڻ بجاءِ ڪُڇي ڪافر ٿيڻ کي ترجيح ڏيئي ٿو!
طارق جون ٻه ڪهاڻيون ’مان توکي چانهه پياريندس‘ ۽ ’بيوروڪريڪ‘- هن مجموعي جون شاهڪار ڪهاڻيون آهن. ٻئي ڪمال جون احساساتي ڪهاڻيون آهن. ٻنهيءَ جا ڇا ته موضوع آهن، ڇا ته ڊائلاگ آهن ۽ طارق ڇا ته انهن سان نڀاءُ ڪيو آهي جو ڪهاڻين جي شروعات کان وٺي آخر تائين هڪڙو بيحد حسين تاثر پڙهندڙ جي من ۾ لهي وڃي ٿو. سچ ته اهڙيون شاهڪار ڪهاڻيون پڙهي، اسان کي طارق جي دوستيءَ تي فخر به ٿئي ٿو ته سندس ڪمال جي ڪاريگريءَ تي رِيس به!
سنڌ جو نوجوان ڏاڍو زبردست لکي پيو، ان ڪري سنڌ جي سينيئر اديبن کي دنيا جهان ۽ اولهه- اوڀر جا حوالا ڏيڻ بجاءِ، ٿورو وقت ڪڍي، سنڌ جي نوجوان کي پڙهڻ گهرجي – اهو اسان جو حق به آهي ۽ اوهان جو فرض به!!
[b] خالد آزاد
[/b] حيدر آباد
¬¬¬¬