مان تنهنجي لائق نه آهيان
’آئون ڇا آهيان...؟ڪيئن آهيان...؟ ۽ ڪنهن جي لاءِ آهيان...!؟‘
مون کي ڪا به خبر نه آهي، هڪ ٻي ڳالهه مون کي ڏاڍي حيرت ۾ وجهندي آهي ته آئون آخر هن صدي ۾ ڇو جنم ورتو...!؟ ڇا آئون صديون اڳ ۾ نه پئي پيدا ٿي سگهيس...!؟ ڇا ايندڙ وقت ۾ نه پئي اچي سگهيس...!؟ ان سوالن جا جواب مون ڳولهڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي هئي پر مون کي ڪجهه به سمجهه ۾ نه آيو هو.
”بابا...! هيءَ دنيا ۽ هن دنيا ۾ رهندڙ مخلوق ڪيئن آهي...!؟“
اهو سوال مون ڪجهه وقت اڳ بابا کان ڪيو هو، جنهن تي وراڻيو هئائين:
”پٽ هي دنيا مسافر بس جيان آهي...! ۽ هن دنيا ۾ رهندڙ مخلوق ان بس ۾ سوار ٿيل مسافر مثل آهي. پوءِ جڏهن به ڪنهن جي منزل آئي، ان کي ان مسافر بس مان خوشي، ڏک يا نفرت سان آخر لهڻو ئي پوندو آهي...!“
وري چيو هيم:
”بابا...! پوءِ يقينن ان بس جو ڊرائيور به هوندو...!؟“
”ها پُٽ ان بس جو ڊرائيور خود الله پاڪ آهي، جيڪو پوري ڪائنات جي قدرت جو مالڪ آهي ۽ هر شيءَ تي وس وارو پڻ...! پوءِ چاهي اهو ديوَ هيڪل جبل هجي يا هڪ ننڍڙي ڪِول...!“
”بابا آئون گهڻو اڳ يا پوءِ ان بس ۾ سوار ڇو نه ٿيس...!؟“وري چيو هيم: ”ڀلا هاڻ ئي مون کي ان بس ۾ ڇو سوار ٿيڻو پيو...؟“
”هر ڪنهن شيءَ جو ڪو نه ڪو وقت مقرر ٿيل هوندو آهي..!“بابا چيو هو: ”ڪا به شيءِ پنهنجي مقرر ٿيل وقت کان اڳ ڪڏهن به جنم نه ٿي وٺي سگهي، ۽ نه ئي فنا...! ان ڪري تون به پنهنجي مقرر ٿيل وقت تي هن مسافر بس ۾ سوار ٿيو آهين ۽ منزل يعني موت تي ان بس مان ايئن لهي هليو ويندين جو ڄڻ ڪڏهن هن بس جو مسافر هئين ئي ڪو نه...!“
”بابا ڀلا آئون هن ئي گهر...! ۽ هن ئي ملڪ ۾ آخر ڇو پيدا ٿيس...!؟“
پڇيم: ”ڇا آئون آمريڪا، فرانس، انگلينڊ، جاپان، برازيل، آسٽريليا يا سعودي عرب ۾ پيدا نه پئي ٿي سگهيس...!؟“
”صفا ڪو واحيات آهين...!“ ٿوري ڪاوڙ ۾ چيو هئائين:
”انسان اشرف المخلوقات آهي، هڪ انساني نظريو، هڪ انساني ايجاد، هڪ انساني عزم، هڪ انساني آواز، هڪ انساني سوچ، سڀني انسانن جي تڪليف دور ڪري سگهي ٿي ۽ سڀني انسانن جي خواهش کي عملي جامو پهرائي سگهي ٿي پر دنيا ۾ ڪجهه اهڙا مسئلا ۽ خواهشون به آهن، جو هن دنيا ۾ رهندڙ هر هڪ انسان جيڪڏهن هڪ ٻئي کان وڌيڪ سٺو سياستدان، سائنس دان، اٽل انسان، فلاسافر، دانشور ڇو نه بڻجي وڃي پر پوءِ به سڀئي گڏجي اهي مسئلا ۽ خواهشون ڪڏهن به پوريون ڪري نه ٿا سگهن، انهن مسئلن ۽ خواهشن مان پنهنجي پسند جي ملڪ ۽ گهر ۾ جنم وٺڻ به هڪ آهي...!“
وري بابا کي چيم:
”بابا توهان منهنجي پيدائش تي خوش ٿيا هوندا...!؟“
چيائين: ”ها...!“
پڇيم: ”ڇو...!؟“
”ان ڪري جو تون اسان جو اڪيلو اولاد آهين...!“وراڻيائين:
”اڳتي هلي توکي ئي پنهنجو گهر سنڀالڻو آهي ۽ تون اسان جي پوڙهائپ جو سهارو آهين...!“
”بابا ڀلا آئون پنهنجي پيدائش وقت ڇو رُنو هئس...!؟“
مون بابا کان پڇيو: ”جڏهن ته مون کي روئڻ بجاءِ خوش ٿي ٽهڪ ڏيڻ کپي ها...! ڇو ته اڳتي هلي آئون اڪيلو اوهان جي ملڪيت جو وارث ٿيندس...!“ ”صفا ڪو بد دماغ آهين...!“ هن دفعي بابا خفا ٿيندي چيو:
”اڙي ڀوڪ...! پيدائش وقت صرف تون ڪو نه رنو هئين پر سڀ ڪو روئيندي ئي پيدا ٿيندو آهي...!“
”پر ڇو بابا...!؟“
هن ڀيري بابا ٿڌو ساهه ڀريندي چيو: ”احمق...! توڙي جو آئون يونيورسٽي جو پروفيسر آهيان منهنجو ڪم ئي سوالن جوابن توڙي علم ۽ ادب سان آهي پر پوءِ به مون کي تنهنجي عجيب و غريب سوالن جا جواب سمجهه ۾ ڪو نه ٿا اچن...! خبر ناهي تون الاءِ جي ڪهڙي مٽيءَ جو ٺهيل آهين...!؟ مون کي ته ڪڏهن ڪڏهن ايئن محسوس ٿيندو آهي ته تون اسان جي پيريءَ جو سهارو بڻجڻ بجاءِ رهندو ئي اسان جي پريشاني جو سبب بڻجي ويندين...!“
ايئن چئي بابا اٿي هليو ويو پر آئون سوچيندو رهيس ته بابا مون کي ان سوال جو جواب ڇو نه ڏئي سگهيو، بابا يونيورسٽيءَ جو هڪ ذهين ۽ اصول پسند پروفيسر آهي، بابا جي ذهانت ۽ اصول پرستيءَ جي ساراهه يونيورسٽيءَ جا سڀ پروفيسر، ليڪچرار ۽ شاگرد پڻ ڪندا آهن. بابا مونکي ڪافي سمجهايو هو ته تون ابتا سبتا ۽ عجيب و غريب سوال ڪرڻ بجاءِ محنت ڪري پڙهه ان ۾ ئي تنهنجي ڀلائي آهي. ٻيو نه ته گهٽ ۾ گهٽ منهنجي نالي جو ته ڀرم رک...! پر پوءِ به منهنجو پڙهڻ طرف گهڻو توجه نه ٿيو،آئون ته صرف پنهنجي ڪوري ذهن جي، ڪٽ چڙهيل ڪوڙڪي ۾ ڦاٿل سوالن جا جواب ڳولي کين آزاد ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هئس. (۽ هاڻ به ڪندو آهيان) جنهن تي بابا ڏاڍو پريشان رهندو هو ۽ اڪثر ڪري پنهنجي دوستن سان منهنجي شڪايت ڪندي چوندو هو ته ’منهنجو ڇوڪرو اصل ڪو نه سڌرندو...!‘ جنهن تي همدرديءَ خاطر بابا جي دوستن به مون کي ڏاڍو سمجهايو ته، ’بابا اهڙي مدي خارج ۽ بي ڍنگي سوالن جي ڄار ۾ پاڻ کي هرگز نه ڦاساءِ نه ته ان ڄار ۾ اهڙو ته جڪڙجي ويندين جو زندگي ڀر ان ڄار جي هڪ تند به نه ڪٽي سگهندين ۽ ان قيد ۾ ئي تنهنجو روح تنهنجي جسم کي بيوس بڻائي پاڻ اڪيلو آزاد ٿي ويندو.‘ پر انهن جي انهن ڳالهين مون تي ڪو به اثر ڪو نه ڇڏيو، الٽو مون کانئن اهڙا سوال پڇيا جو هو ويچارا ڏچي ۾ پئجي ويا.ان ڪري هاڻ بابا جي ڪنهن به دوست جي مون سان لڳي ئي ڪو نه...! هو مون کي ڏسندي ئي ڪجهه سمجهائڻ بدران منهن ڦيرائي ڇڏيندا آهن. بس منهنجو هڪ ئي دوست آهي، نالو اٿس مارنگ، آهي به صفا ٺٺينگ...!!
سندس گهر وارا ۽ هي ويلن جا ويلا بکون ڪاٽيندو آهي، پر پوءِ به شاباس هجيس جو هي به مون وانگر ابتن سبتن سوالن جي ڊسڙ ۾ سسي تائين دفن هجڻ جي باوجود به ڏک درد ۽ تڪليفون سهي خبر ناهي ڪيئن تمام گهڻي محنت ڪري بي_اي فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪئي هئائين. جنهن کان پوءِ هيءَ پنهنجي اهليت مطابق ڪنهن سٺي نوڪريءَ لاءِ ڏاڍو رليو پر پوءِ به نوڪري نه مليس، سندس پاڙي جي هڪ ڪاموري هڪ دفعي رحم کائي چيس:
”بابا ماڻهو آهين پاڙي جو سو به غريب...! ان ڪري توتي رحم ٿو اچي ڪراچي ۾ منهنجو هڪ دوست ڏاڍي هلندي پڄندي وارو آهي، مان ان سان تنهنجو ذڪر ڪندس اميد ته هو توکي ماستريءَ يا ٻي ڪا نوڪريءَ ضرور وٺرائي ڏيندو پر ڪراچي جي ڪرائي ڀاڙي لاءِ تون مون کي صرف پندرنهن هزار رپيا ڏي، ٻيا مان پاڻ ئي برداشت ڪندس...! ڏس نه بابا ڪراچي جو سفر انتهائي ڊگهو ۽ ڏکيو آهي ۽ پاڻ ته اي سي واري ڪمري کان ٻاهر نڪرون ئي ڪو نه جيڪڏهن ڪاڏي نڪرڻو به پوي ته اي سي واري ئي گاڏي ۾ سفر ڪيون ۽ آرام به ڪنهن هاءِ ليول جي هوٽل ۾ ڪيون، ان ڪري مڙئي ڪجهه خرچ ته ايندو نه...!؟“
اهو ٻڌي هن همراهه جون واڇون ٽڙي وڃي ڪنن سان لڳيون ۽ انتهائي ادب سان ان ڪاموري کي جواب ڏنائين:
”سائين سدائين سلامت هجو ...! پيسا ته کوڙ، جيڪڏهن مون پاڙي جون ٻه ٽي ڪڪڙيون به چورايون ته به پندرنهن ويهه هزار ٻاهر پر سائين ڪراچيءَ جو سفر واقعي تمام ڊگهو ۽ ڏکيو آهي...! ان ڪري ممڪن آهي اوهان کي ڪا تڪليف رسي، سو به منهنجي ڪري...! آئون اهو برداشت هرگز نه ڪندس، توهان صرف پنهنجي اي سي واري ڪمري تائين محدود رهو ۽ منهنجي لاءِ تڪليف نه ڏسو...!“
ايئن چئي مارنگ ڪاموري کان موڪلائي هليو ويو. ان ڏينهن کان پوءِ مارنگ کي يقين ٿي ويو هو ته مون کي نوڪري ملڻي ئي ناهي ۽ اڄ تائين بي_ اي پاس بيروزگارن جي لسٽ ۾ شمار آ.
حسبِ عادت اڄ به اسان شام جو ڀينگ پور هوٽل ۾ ويٺا سليماني چانهه جون سرڪيون ڀري رهيا هئاسون پر اڄ آئون مارنگ کي ڏاڍو وساميل وساميل محسوس ڪيو هو، ڪجهه گهڙيون اسان خاموش چانهه جون سرڪيون ڀريندا رهياسين، چانهه مان فارغ ٿيندي ئي مون مارنگ کان هڪ عجيب سوال پڇيو:
”يار مارنگ...! ڏي خبر ڀلا تو به ڄمڻ وقت مون وانگي رنو هئين...!؟“
”نه...! ”آئون رنو ئي نه هئس بلڪه گڏهه وانگر هينگون ڪيون هيم...!“
”سچ...!؟“
”ها...!“
”پر ڇو يار...!؟“
”مون کي ڪا به خبر ڪونهي...!“
”پر پوءِ به يار...! ڪجهه ته خبر هوندئي...!“
”مان ڪجهه نه ٿو ڄاڻان...!“چيائين:
”پر ايترو ضرور آهي، جو منهنجي ڄمڻ وقت هينگن مان منهنجي مائٽن اها اڳڪٿي ڪئي هئي ته، وڏو ٿي آئون يا ته گڏهه ٿيندس يا پنهنجو گهڻو وقت گڏهن سان گذاريندس...!“
”تنهنجو مطلب ته مان گڏهه آهيان...!؟“ حيرت مان پڇيم.
”اها توکي خبر...!“ وراڻيائين:
”پر يار آئون پنهنجي مائٽن جي ان اڳڪٿي کي غلط ثابت ڪرڻ خاطر گهڻن مسئلن جي باوجود بي_اي فقط ان اميد سان پاس ڪئي ته جيئن مون کي سٺي نوڪري ملي ۽ مائٽ مون کي گڏهه نه پر هڪ سٺو انسان سمجهن...! پر مون کي ته نوڪري ملي ئي ڪا نه ٿي. مان هاڻ پنهنجي گهر جي بُک ۽ بدحالي کان ڏاڍو تنگ ٿي پيو آهيان. منهنجي ابتن سبتن سوچن جي ڪري ماڻهو مون کان ڪڪ آهن. ان ڪري مون کي ڪو مزدور رکڻ لاءِ به تيار نه آهي، جتي به وڃان ٿو منهنجي لاءِ ناڪامي نروار ٿيو استقبال لاءِ بيٺي آهي. هاڻي تون ئي ٻڌاءِ ته آئون ڇا ڪريان...!؟“
مون کي مارنگ جون ڳالهيون ٻڌي ڏاڍو ڏک ٿيو ۽ ڪجهه سوچ ويچار کان پوءِ هلڪي رڙ ڪندي کيس چيم:
”يار تنهنجو مسئلو حل ٿي ويو...!“
”ڪيئن...!؟“
”اسان جي ئي شهر ۾ هڪ سخي دل ماڻهو بي_اي پاس بيروزگار نوجوانن کي گڏهه گاڏا هلائڻ لاءِ تمام گهٽ ڪميشن تي ڏيندو آهي...!“
”چريو ٿيو آهين ڇا...!؟“ ڪاوڙ ۾ چيائين:
”مون کي ته گڏهه لفظ کان ئي نفرت آهي...!“
”پر هاڻ توکي ان سان نڀاءُ ڪرڻو پوندو. پنهنجي گهر وارن جي بُک ۽ بدحالي دور ڪرڻ خاطر...!“
”هرگز نه...! آئون ايئن نه ڪندس...!“
”سوچي وٺ هيءُ سونهري موقعو اٿئي...!“
جنهن کان پوءِ مارنگ سوچن جي گهري سمنڊ ۾ غوطا کائي کائي بيحال ٿي پيو، ڪجهه دير کان پوءِ آهستي ۽ انتهائي بيوسي وچان چيائين:
”يار پوءِ ڇا آئون پنهنجي مائٽن جي اڳڪٿي کي صحيح ثابت ڪريان...!؟“
”توکي ايئن ڪرڻ گهرجي...!“چيم:
”ڇو ته تون اها اڳڪٿي صحيح ثابت نه ڪئي پر توکان اها اڳڪٿي هن ظالم ۽ بي حس سماج زور ۽ زبردستي صحيح ثابت ڪرائي آهي...!“
”آئون ڪڏهن به ايئن نه ڪريان ها...!“چيائين:
”جيڪڏهن مون کي پنهنجي گهر مان بک جو ٻک نه لڳي ها...!“
”زبردست...! تو صحيح فيصلو ڪيو آهي...!“
”ڀلا ٻڌاءِ ته ان سخيءَ مرد جو نالو ڇا آهي...!؟جيڪو گڏهه گاڏا پيو ڏي...!“
” نالو نورنگ اٿس...!“
”واهه...!“ چيائين: ”نالو ته منهنجو ڊپليڪيٽ اٿس، اٿ ته ڀلا هلونس گڏهه گاڏو وٺڻ...!“
”انٽرويو جي تياري ڪئي اٿئي...!؟“
”ڇا جو انٽرويو...!“ حيرت مان پڇيائين.
”گڏهه گاڏي لاءِ به انٽرويو ڪيو ويندو آهي...!؟“
”تون مذاق پيو ڪرين...!“
”نه نه...! آئون مذاق نه پيو ڪريان، اها حقيقت آهي...!“
”يار عجب ڳالهه آهي...!“ مارنگ چيو:
”جيڪو گڏهه گاڏا ڪميشن تي پيو هلائي اهو وري ڪيترو پڙهيل هوندو...!؟جو مون کان انٽرويو ڪندو...!“
”يار...! اهو ايم_اي پاس اٿئي...! ڏاڍو رليو هو نوڪري لاءِ پر تو وانگي وريس ڪجهه به نه...! اتفاق سان هن جو ڏهن لکن جو انعام هڪ ڪمپني طرفان نڪتو، جنهن مان هن نه صرف پنهنجي گهرو حالت سڌاري، بلڪه سوين گڏهه گاڏا خريد ڪري تمام گهٽ ڪميشن تي گهٽ ۾ گهٽ بي_اي پاس، اهل اميدوارن لاءِ وقف ڪيا آهن...!“
”خدا کيس خوش رکي...!“ مارنگ چيو:
”اٿ ته هلون، آئون کيس انٽرويو ضرور ڏيندس...!“
جنهن کان پوءِ اسان ٻن چانهين جا پيسا سيٺ گهنور خان عرف غريب نواز کي ڏئي سڌو سنئون نورنگ خان وٽ پهتاسين، جنهن کي مارنگ پنهنجو درد ڀرريو داستان ٻڌايو...! جنهن تي نورنگ سانڻس همدردي جو اظهار ڪيو ۽ پوءِ کانئس بي_اي ليول جا کوڙ سوال ڪيائينس، جن جا مارنگ کيس مطمئن ڪندڙ جواب ڏنا جنهن تي نورنگ ڏاڍو خوش ٿيو ۽ ان مهل ئي کيس هڪ تمام سٺو گڏهه ۽ گاڏو ڏنائين. مارنگ جي به خوشين جي ڪا حد نه رهي ۽ ان مهل ئي مون کان موڪلائي روزگار سان لڳي ويو...!
مان به خوش خوش گهر پهتس ته گهر جي ڊرائينگ روم ۾ تقريبن اٺاويهن ٽيهن سالن جي هڪ خوبصورت ۽ پُر وقار خاتون ويٺل نظر آئي. جنهن تي سوچيم ته: ’پڪ هي بابا جي مهمان آهي ۽ بابا سان ملڻ آئي هوندي...!‘
ان ڪري مان اتان ئي واپس ورڻ لڳس.
”ايڪس ڪيوزمي...!“
ان عورت ڳالهايو جنهن تي منهنجا وڌندڙ قدم رڪجي ويا ۽ پوئتي مڙي کيس سواليه نگاهن سان تڪڻ لڳس.
”ڇا توهان پروفيسر هدايت الله جا فرزند منصور هدايت الله خان آهيو؟“
”جي ها...!“وراڻيم:
”پر منهنجو نالو منصور هدايت الله خان نه آهي...!آئون صرف مولائي سان ئي مشهور آهيان...!“
”ڇٺيءَ جو نالو ته منصور هدايت الله خان اٿئي نه...!“
”ها...!“چيم:
”پر اوهان کي اها ڪيئن خبر پئي...!؟“
”مون کي اوهان جي والد صاحب سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيو آهي...!“
”پر ڇو...!؟“حيرت مان پڇيم.
”اصل ۾ آئون يونيورسٽي ۾ پڙهائيندي آهيان...!“جواب ڏنائين:
”۽ هاڻ روز شام جو اوهان کي به پڙهائينديس....!“
”يعني اوهان بابا جي چوڻ تي مون کي پڙهائڻ آيون آهيو...!؟“
”ها بلڪل...!“ مختصر جواب ڏنائين.
”محترمه...! بابا جي پهريان به ڪافي دوستن مون کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي پر مون کي ڪجهه به سمجهه ۾ نه آيو آهي. ان ڪري مان پڪ سان چوان ٿو ته توهان به مون کي ڪجهه سمجهائي نه سگهندؤ...!“
”مان ڪوشش ڪنديس...!“
”چڱو ڀلا ڇا توهان ٻڌائي سگهندو ته بابا جا دوست مون کي سمجهائي ڇو نه سگهيا...! ۽ مان سمجهي ڇو نه سگهيس...!؟“
آئون سامهون پيل صوفي تي ويهي رهيس، هن چهري تي بلڪل هلڪي پر انتهائي پُر ڪشش مرڪ نمودار ٿي ۽ پوءِ انتهائي وڻندڙ آواز ۾ چيائين:
”آئون توهان جي هر سوال جي جواب ڏيڻ جي ڪوشش ڪنديس...! مان هن وقت تائين صرف يونيورسٽي ۾ ئي پڙهايو آهي پر آئون اوهان جي والد صاحب کي جواب نه ٿي ڏئي سگهيس. ان ڪري توهان کي پڙهائڻ جي حامي ڀري ورتم. منهنجو هڪ اصول آهي ته آئون جيڪو به ڪم ڪندي آهيان ان کي پورو ڪري پوءِ ئي ڇڏيندي آهيان، پنهنجي ان ئي اصول تحت مون کي اميد آهي ته توهان کي به سڌو ڪري ڇڏينديس...!“
”نه نه هرگز نه...! توهان مون کي ڪڏهن به سڌو نه ٿا ڪري سگهو محترمه...!“ کلندي چيم:
”ڇو ته آئون ٽيڏو يا ڦڏو ٿورئي آهيان...! پر آئون پيدائشي سڌو آهيان، ته پوءِ توهان سڌي کي سڌو ڇا ڪندو...!؟“
”آئون توهان جي جسم کي نه پر، سوچن کي سڌو ڪنديس...!“ هلڪي مسڪراهٽ سان چيائين.
”چيم نه، توهان ايئن به نه ٿا ڪري سگهو...!“
”ڇو...!؟“
منهنجون سوچون ڪڻڪ جي ڳوهيل اٽي وانگر نه آهن، جو انهن کي جيڏانهن ڇڪجي اوڏانهن ڇڪجيو اچن...! پر منهنجون سوچون هڪ اهڙي لوهه جيان مضبوط ۽ اٽل آهن جنهن تي ڪٽ به نه چڙهندي آهي...!“
”پوءِ ڇاهيس...!“ پُر اعتماد لهجي ۾ چيائين:
”لوهه کي به باهه جي ڀنڀٽ ۾ وجهي ان کي تپائي سنوت ۾ آڻي ڇڏبو آهي...!“
”پر توهان هڪ عورت آهيو...!“ چيم:
” لوهار نه، جو منهنجي سوچن جي سيخن کي تپائي سنوت ۾ آڻيو...!“
”آئون هڪ عورت ضرور آهيان...!“چيائين:
”پر مون وٽ اهڙا علمي هٿيار آهن جيڪي اڄ تائين دنيا جي ڪنهن لوهار کي نصيب ئي نه ٿي سگهيا آهن...!ان ڪري...!“
”محترمه..! ڳالهين ڳالهين ۾ مون توهان جو نالو ئي ڪو نه پڇيو..!“ ڳالهه جو رُخ بدلائيندي پڇيم:
”اوهان جو نالو ڇا آهي...!؟“
”نرگس منهنجو نالو آهي...!“
”نالو ته ڏاڍو سٺو آهي اوهان جو..!“
”جيئن ته اڄ پهريون ڏينهن آهي...!“ نرگس منهنجي تعريف تي ڪو به ڌيان نه ڏنو ۽ چيو:
”ان ڪري آئون اوهان کان ڪجهه پڇنديس جيئن مون کي خبر پئي ته اوهان جو ذهني لاڙو ڪهڙي طرف آهي...!؟“
جنهن کان پوءِ نرگس مون کان ڪافي سوال ڪيا، جن جا مون پنهنجي سمجهه آهر جواب ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي، ڪافي دير کان پوءِ نرگس سوال پڇڻ بند ڪيا ۽ چيائين:
”اڄ ايترو ڪافي آهي، انشاءَ الله سڀاڻي کان وٺي آئون توهان کي باقاعدگي سان پڙهائڻ ۽ سمجهائڻ جي ڪوشش ڪنديس...! باقي توهان جي ڳالهين مان مون کي محسوس ٿيو آهي ته توهان جو والد توهان جي اجايو شڪايت ڪندو آهي. توهان ته انتهائي درجي جا ذهين ۽ ٽيلينٽيڊ پيا لڳو..!!“
ايئن چئي هوءَ اٿي هلي وئي.آئون دل ئي دل ۾ کيس چيو:
”آئون ڪيترو ذهين ۽ ٽيلينٽيڊ آهيان اها شايد اوهان کي خبر نه آهي هفتي جي اندر اوهان منهنجي باري ۾ پنهنجي اها سوچ تبديل ڪري مون کي پٽينديون ويندؤ...!“
نرگس ٻي ڏينهن تي تقريبن شام جو ڇهين وڳي آئي ۽ رات جو اٺين تائين مسلسل مون کي پڙهائيندي ۽ سمجهائيندي رهي، هاڻ اهو هن جو معمول هو ته هوءَ روز ڇهين وڳي ايندي هئي ۽ ايستائين سمجهائيندي رهندي هئي، جيستائين آئون بور نه ٿيندو هئس. شروعات ۾ آئون هن کي اجنبي محسوس ڪندو هئس، پر آهستي آهستي اها اجنبيت ختم ٿي وئي. مون کي اهو ڏسي ڏاڍي حيرت ٿيندي هئي ته جيڪي سوال پڇڻ تي بابا ۽ ان جا دوست مون کي بد دماغ سڏيندا هئا، انهن ئي سوالن جا جواب نرگس مون کي مسڪراهٽ ۽ ڏاڍي اطمينان سان ڏئي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي هئي، حالانڪه آئون سندس هر جواب مان مطمئن هرگز نه ٿيندو هئس، پر پوءِ به مون کي الاءِ جي ڇو محسوس ٿيندو هو ته نرگس صحيح پئي چوي. ان ڪري کيس ڪجهه چوڻ جي باجود ڪجهه چئي نه سگهندو هئس. پهريان ڪجهه ڏينهن آئون ڏاڍو اداس رهندو هئس، ڇو ته مارنگ کي روزگار ملي وڃڻ جي ڪري کيس واندڪائي نه ٿيندي هئي، هو مون سان تمام گهٽ ملندو هو. پر آئون ان ڳالهه تي ڏاڍو خوش هئس جو مارنگ جا گهر وارا هاڻ ٽي وقت پيٽ ڀري ماني کائيندا هئا. پرتمام ٿورڙن ڏينهن ۾ نرگس مون کان اها اداسي کسي ورتي هئي. انهن ئي ڏينهن ۾ الائي جي ڇو مون کي شدت سان محسوس ٿيڻ لڳو ته نرگس مون ۾ تمام گهڻي دلچسپي وٺڻ چاهي ٿي. شايدان ڪري مان زندگي ۾ پهريون ڀيرو محسوس ڪرڻ لڳو هئس ته منهنجي به ڪا اهميت آهي. نرگس مون کي به ڏاڍي وڻندي هئي. هوءَ جڏهن به ايندي هئي ته آئون ايئن ئي محسوس ڪندو هئس ته وقت بيهجي ويو آهي پر اها منهنجي غلط فهمي هئي، وقت ڪنهن جي لاءِ ڪڏهن به نه بيهندو آهي .وقت جو وهڪرو هر شيءَ سيڪنڊن، منٽن، ڪلاڪن، ڏينهن، هفتن ۽ مهينن ۾ لوڙهي ڇڏيندو آهي. هاڻ مون کي پڙهائيندي نرگس کي هي پنجون مهينو هو پر انهن پنجن مهينن ۾ مون ايئن محسوس ٿيو هو جو ڄڻ نرگس کي آئون صدين کان سڃاڻيندو اچان. شايد ان ڪري ئي هفتو اڳ کانئس سوال پڇيو هيم:
”نرگس آئون ڇا آهيان...؟؟“ منهنجي ان عجيب سوال تي گهڙي کن مون کي گهورڻ کان پوءِ مسڪرائي چيائين:
”تون هڪ انساني وجود آهين...!“
مون کي حيرت ٿي، ڇو ته نرگس منهنجي لاءِ پهريون ڀيرو ’تون‘ لفظ استعمال ڪيو هو پر اهو لفظ مون کي پنهنجي لاءِ ڏاڍو پيارو لڳو.
”نرگس...!“ چيم: ”ڀلا آئون ڪيئن آهيان...!“
”منصور...!“چيائين:
”انسان ۾ ته ڪجهه ڳالهيون هڪ جهڙيون هونديون آهن پر هر انسان پنهنجي وجود ۾، پنهنجي سوچن ۽ خيالن جا مختلف رنگ ڀريندو آهي ۽ پوءِ اهو انسان پنهنجي ئي ان سوچن ۽ خيالن ذريعي ئي سڃاتو ويندو آهي، تون ڪيئن آهين...!؟ اهي تنهنجون سوچون ئي ٻڌائن ٿيون...!!“
”نرگس...! ڀلا آئون ڪنهن جي لاءِ آهيان...!؟“
”تون هر هڪ انسان لاءِ آهين...!“ وراڻيائين:
”توکي خدا پاڪ انسان ذات جي خدمت لاءِ موڪليو آهي...!“
”پوءِ ڇا آئون انسان نه آهيان...!؟“چيم:
”يا وري خدا تعالى صرف مون کي ئي چونڊيو آهي. انسان ذات جي خدمت لاءِ...!“
”تون به انسان آهين...! الله صرف توکي نه پر هن دنيا جي هر هڪ انسان کي هڪ ٻي جي خدمت ۽ خيال رکڻ جو حڪم ڪيو آهي.ايئن ئي سمجهه ته زندگي رب پاڪ اسان کي امتحان لاءِ ئي عطا ڪئي آهي. جيڪو به ان ۾ ڪامياب ٿيو الله تعالى ان کي تمام وڏو انعام ڏيندو...!“
”الله تعالى انعام ڪڏهن ڏيندو...!؟“
”قيامت ۾...!“
”قيامت ڪڏهن ايندي...!؟“
”پنهنجي مقرر وقت تي...!“
ايئن چئي نرگس اٿي هلي وئي.شايد ان ڏينهن کيس ڪجهه تڪڙ هئي ٻي ڏينهن تي به مون مولائي کانئس ڪافي بي ڍنگا سوال ڪيا، جن جا جواب هُوءَ حسبِ عادت هلڪي مسڪراهٽ سان ڏيندي رهي. ان جي اها عادت مون کي پاڻ وڌيڪ پياري لڳندي هئي پر ڪجهه ڏينهن کان وٺي آئون شدت سان محسوس ڪرڻ لڳس ته نرگس مون کان ڪجهه پڇڻ گهري ٿي، اهو محسوس ڪندي آئون ڏڪي ويندو هئس ته، خبر ناهي نرگس الائي جي ڇا مون کان پڇندي...؟ خبر ناهي آئون کيس صحيح جواب ڏئي سگهان به يا نه...! ان ڪري جڏهن به مان محسوس ڪندو هئس ته هاڻ نرگس مون کان ڪجهه پڇڻ واري آهي ته هڪ دم کانئس ابتا سبتا سوال ڪري کيس الجهائي ڇڏڻ جي ڪو شش ڪندو هئس. شايد ان ڪري ئي هوءَ اڃان تائين مون کان ڪجهه پڇي نه سگهي هئي. اڄ به آئون ڊرائينگ روم ۾ ويٺو هئس، انتظار ڪري رهيو هئس ته هوءَ ٺيڪ ڇهين وڳي ڊرائنيگ روم ۾ داخل ٿي. اڄ سائي لباس ۾ ڏاڍي سندر پئي لڳي. هوءَ منهنجي بلڪل سامهون رکيل صوفي تي ويهي رهي ۽ معمول خلاف عجيب عجيب نظرن سان مون کي گهورڻ لڳي. آئون سندس سان نظرون نه ملائي سگهيس ۽ ڪنڌ هيٺ جهڪائي ڇڏيم. ڪجهه گهڙين جي خاموشي کان پوءِ مون کيس چيو:
”نرگس...! ڇا اڄ ڪجهه پڙهائڻ جو ارادو نه آهي...!؟“
”نه...!“ چيائين:”اڄ توکان ڪجهه پڇڻو آهي...!“
اهو ٻڌي ڇرڪي ويو هيم، پر پوءِ پاڻ سنڀاليندي چيم:
”ڇا...!!“
”ڇا توکي دل آهي...!؟“
”ها...!“
”ڇا ان ۾ تو ڪنهن کي جاءِ ڏني آهي...!؟“
”ها...!“
”ڪنهن کي...!؟“
”پنهنجي دل جي ڌڙڪن کي...!“
”ڌڙڪن...!!!؟“
”ها...! ڇو جو، اها منهنجي زندگي جي علامت آهي ۽ منهنجي زندگي مسلسل موت سان مقدمو وڙهي رهي آهي...!“
”ڇا...!“ چيائين:
”تنهنجي دل ۾ ٻي ڪنهن جي لاءِ ڪا به جڳهه ڪونهي...!؟“
”نه...! بلڪل نه...!“وراڻيم: ”ڇو ته منهنجي دل منهنجي ئي وجود جو بار کڻي ڏڪي رهي آهي ته پوءِ ڪيئن ان ۾ ٻئي ڪنهن جي جڳهه برداشت ڪندي..!؟“
”تون ڪوڙ ٿو ڳالهائين...!“ نرگس چيو:
”تنهنجي دل ۾ منهنجي لاءِ جڳهه آهي...!!“
”ت... ت... تنهنجي لاءِ...!!!“ حيرت ۾ چيم:
”ها منهنجي لاءِ...!!“
”نه...! اها ٻي ڳالهه آهي ته مون کي تنهنجي گفتگو وڻندي آهي...! ۽ تنهنجي لفظن سان پيار ڪندو آهيان...!“
”تون ڪجهه به چوين منصور...! پر آئون ڄاڻان ٿي، تون مون سان محبت ڪرين ٿو...!!ڇو جو، پهريان تون منهنجي لاءِ ’توهان يا اوهان‘ جو لفظ استعمال ڪندو هئين، پر اڄ تون منهنجي لاءِ ’تنهنجي‘ استعمال ڪيو آهي. ۽ اهو لفظ جيڪو پنهنجو گهرو ۽ دل جي ويجهو هوندو آهي، ان لاءِ ئي استعمال ٿيندو آهي، ان ڪري تنهنجي چوري پڪڙجي پئي آهي...!“
مان خود حيران هئس خبر نه آهي ڪيئن مون کان نرگس لاءِ اهو لفظ نڪتو...!
”آئون گذريل ڪيتري ئي عرصي کان توکي ڳوليندي رهي آهيان...! مس وڃي مليو آهين... ڇا هاڻ تون منهنجو هٿ پنهنجي هٿن ۾ وٺندين...!!!؟“
اهو ٻڌي مون کي شديد جهٽڪو لڳو پاڻ سنڀاليندي کيس چيم:
”هي تون ڇا پئي چوين نرگس...!؟“
”ها مان صحيح پئي چوان مان تنهنجي ڳولا ۾ آهيان...! ڇا تون موسان شادي ڪندين...!؟“
”منهنجي ڳولا...! جيڪو پروفيسر جو پُٽ هوندي به بددماغن جي لسٽ ۾ شامل آهي...!“
”تون ٻين کي ڇڏ مون کي منهنجين ڳالهين جو جواب ڏي...!“
”مان هن وقت تائين پنهنجو پاڻ کي صحيح نموني سان سمجهي نه سگهيو آهيان ته پوءِ ٻي ڪنهن جي لاءِ ڇا سوچيندس، توڙي جو آئون ڪنهن کي دل وجان سان چاهيان به...! ته به منهنجو ضمير منهنجي افعالن بدولت مون کي هرگز اها اجازت نه ڏيندو ته ان کي هميشه لاءِ پنهنجو بڻائي سندس خوشگوار زندگي زهر ڪري ڇڏيان...!“
”تو سان شادي کان پوءِ منهنجي زندگي زهر نه ماکيءَ کان وڌيڪ مٺي ٿي پوندي...!!“ نرگس چيو:
”بس تون مون کي صرف ايترو ٻڌاءِ ته ڇا تون مون سان محبت نه ٿو ڪرين...؟؟“
”ڪ... ڪ... ڪيان ٿو...!“ اهي لفظ ادا ڪندي آئون سڄو ڏڪي ويو هئس.“
”پوءِ شاديءَ کان انڪار ڇو ٿو ڪرين...!؟“
”محبت جي منزل رڳو شادي نه هوندي آهي...!!“چيم.
”پوءِ محبت جي منزل ڪهڙي هوندي آهي...؟“ نرگس پڇيو.
”محبت جي ڪا به منزل نه هوندي آهي نرگس...!“
”پر اسان جي محبت جي منزل آهي...!!“چيائين:
”شايد تون ان ڪري شاديءَ کان انڪار ٿو ڪرين ته، آئون توکان عمر ۾ سڄا سارا ڇهه سال وڏي آهيان ...!! پر ٻڌائي ٿي ڇڏيانءِ توکان ڇهه سال اڳ ۾ ان ڪري پيدا ٿيس جو مون کي ڊپ هو ته تون ڪٿي مون کان اڳ ۾ نڪري نه وڃين ۽ آئون تو تائين ڪڏهن به نه پهچي سگهان...! ان ڪري ڇهه سال پهرين کان تنهنجو اڳ جهليون بيٺي آهيان...! هاڻ توکي هٿان وڃڻ نه ڏينديس...!“
”نرگس...!آئون توکي چاهڻ جي باوجود به پنهنجو نه ڪندس...!“چيم: ”ڇو ته تون مون کان ڪافي مٿي بيٺي آهين. آئون تنهنجي ڀيٽ ۾ ڪجهه به نه آهيان...!“
”نه منصور...! تون ئي منهنجو سڀ ڪجهه آهين...! تو بن آئون ڪجهه به نه آهيان...!“
”نرگس مان ڪجهه به نه آهيان..! تون ته مون کي ويجهي کان پرکي ڏٺو آهي، پوءِ به غلط فهميءَ جو شڪار ٿي وئي آهين...! تنهنجي منزل مان نه آهيان. سچ پڇين ته آئون ڪنهن جي به منزل نه آهيان...!“
”منهنجي منزل تون آهين...!“ اکين سان اکيون ملائيندي چيائين.
”نه نه...! تون غلطي پئي ڪرين...! “
”ٺيڪ آهي جيڪڏهن تون مون کي پنهنجو ڪرڻ نه ٿو چاهين ته ڀل نه ڪر...پر ڇا تون مون کي هميشه ياد رکندين...؟؟“
”نه...!“
”ڇو...؟؟“
”مان صرف پنهنجي سوالن کي ئي ياد رکندو آهيان ۽ انهن سوالن جي جوابن جي ئي ڳولا هوندي اٿم. ان ڪري جنهن کي جنهن جي ڳولا هوندي آهي اهو صرف ان کي ئي ياد رکندو آهي...!“
”پر آئون توکي زندگي جي آخري لمحي تائين نه وساري سگهنديس...! ڇو ته تون منهنجي ڳولا آهين...!“
”تنهنجي ڳولا سئو فيصد غلط آهي...!“چيم:
”مان تنهنجي لائق نه آهيان...!!“
”آئون زندگي ۾ فقط هڪ ڀيرو ڪنهن جي ڳولا ڪئي آهي منصور..!“ نرگس چيو: ” ان ڪري مون کي يقين آهي ته ’ڪولمبس‘ جيان غلط جڳهه کي پنهنجي منزل مقصود هر گز نه سمجهنديس...! تون مون کي صرف اهو ٻڌاءِ ته تون منهنجو ساٿ ڇو ڏيڻ نه ٿو چاهين...؟؟“
”ان جو سبب آئون توکي پهريان ٻڌائي چڪو آهيان نرگس...!“چيم: ”آئون ڪنهن به طرح سان تنهنجي لائق نه آهيان...! تون مون کان تمام گهڻو اڳتي آهين...! ايترو جيترو آسمان ۽ زمين...!!“
”اسان ۾ ايترو فاصلو نه آهي...!“ نرگس چيو:
”پر اسان جي وچ ۾ سائيڪل جي ٻن ڦيٿن جيترو مفاصلو آهي...!“
”پوءِ ڇا اهي گهٽ مفاصلو هوندي ڪڏهن پاڻ ۾ ملي سگهيا آهن...!؟“ ان تي هوءَ خاموش رهي، ڪافي دير تائين لفظ به ڪو نه ڪڇيائين.
”ٺيڪ آهي منصور مان مڃيو ته تون منهنجو نه ٿو ٿيڻ چاهين...!“ نرگس جي آواز ۾ عجيب لرزش هئي، جيڪا مون پهريون ڀيرو محسوس ڪئي هئي:
”تنهن هوندي به مون کي ڪو به ڏک نه آهي...! ڀلا اها مون کي ڪهڙي خبر ته منهنجي مقدر ۾ لکيل منزل اهڙي هوندي جنهن تائين پهچندي پهچندي مون کي سال لڳي ويندا ۽ اهي سفر جا سال مون ڪيئن گذاريا ان جو احساس صرف مون کي ئي آهي پر پوءِ به منهنجي لاءِ منزل راحت نه پر نٽهڻ اُس ثابت ٿيندي، جنهن جي تيز تپش منهنجي رهيل اميدن، حسرتن، خوابن ۽ آسن کي ساڙي هميشه لاءِ ڀسم ڪري ڇڏيندي، خير زندگي کي پنهنجو اهو رنگ به مون کي ڏيکارڻو هو سو مون ڏسي ورتو ...!“
ايئن چئي هو خاموش ٿي وئي. سندس اکين لڙڪ ڳاڙڻ پئي چاهيا. جن کي هوءَ روڪڻ جي ناڪام ڪوشش ڪري رهي هئي.
”زندگي جو رنگ ...!“ مون پڇيو:
”ڇا زندگي کي به رنگ هوندا آهن...!؟“
”ها...!“
”ڪيئن...!؟“
جنهن تي گهڙي پل جي خاموشي کان پوءِ چيائين:
”انساني زندگي ۾ به ڪجهه اهڙا واقعا رونما ٿيندا آهن، جن کي وسارڻ ۾ ئي ان جي بهتري هوندي آهي. پر پوءِ باوجود ڪوششن جي انهن واقعن کي ڪڏهن به پنهنجي زندگي مان نه ڪڍي سگهبو آهي. اهڙن ئي واقعن کي زندگي جو رنگ چئبو آهي. ۽ زندگي به اهڙن رنگن کان سواءِ بلڪل ٻاڙي، ڦڪي، ٻسي ۽ بي رنگ هوندي آهي...!“
ايئن چئي هوءَ خاموش ٿي وئي.اکيون ڳاڙهيون ٿي ويون هيس ۽ هن ڀيري ان ڳاڙهين اکين مان ٻه لُڙڪ ڳڙي پيا هيس. دل پئي گهريو ته اهي گرم لُڙڪ پِي پنهنجي دل جي بنجر ٿيل زمين کي آباد ڪريان...! پر ايئن به ڪري نه سگهيس. ڪجهه گهڙيون اسان ٻئي خاموش رهياسين. منهنجي ذهن ۾ هر وقت طوفان جيان اٿندڙ سوال ماٺ ۾ هئا. شايد نرگس جي لُڙڪن منهنجي ذهن جي ڊُسڙ ۾ کين ڄمائي ڇڏيو هو.
”منصور...!!“ نرگس سسڪندي ڳالهايو:
”منهنجي اميد ۽ دعا آهي ته تنهنجي منزل محبت جي اهڙي واديءَ هجي جتي سور ۽ صدمي کان ڪير واقف ئي نه هجي...! اتي پهچي مون کي ڪڏهن به ياد نه ڪجانءِ...! پر خدا نه ڪري جيڪڏهن تنهنجي منزل به مون جيان دردن جو درياءَ هجي ته پوءِ خدارا ان ۾ ٽُٻي نه هڻجانءِ ۽ مون ڏانهن موٽ ڪجانءِ...! مان تنهنجي انتظار ۾ هونديس...!!“
ايئن چئي هوءَ اٿي وڃڻ لڳي ته پڇيومانس:
”نرگس...! ڪيڏانهن... اڄ نه پڙهائيندو ڇا...!؟“
”ڊگهي سفر کان بعد انسان جڏهن پنهنجي منزل تي پهچندو آهي ته پوءِ هو ڪم ڪرڻ کان وڌيڪ آرام ڪرڻ پسند ڪندو آهي...!“ نرگس چيو:
”پر جڏهن ڪنهن انسان کي منزل ملندي به نه ملي ته پوءِ اهو ڪنهن کي سمجهائڻ يا پڙهائڻ لائق نه پر خود پڙهڻ ۽ سمجهڻ لائق هوندو آهي. هاڻ تون مون کي ڪڏهن به نه ڏسي سگهندين...! سواءِ خوابن جي...!!“
ايئن چئي هوءَ هلي وئي. آئون سوچيندو رهيس ته ’آخر آئون نرگس جي لائق ڇو نه ٿي سگهيس..!؟‘ پر ان جو جواب مون وٽ ڪو نه هو.بس پنهنجي خشڪ اکين مان ٻه ڏٻرا ۽ مصيبت جا ماريل لُڙڪ ڪريا هئا...! جن مون کي ٻين ڳالهين جو جواب ته نه ڏنو پر هڪ سوال جو جواب ضرور ڏنو. جنهن جو جواب اڃان تائين مون ڪو به نه ڏئي سگهيو هو ته ’مان ڄمڻ وقت ڇو رُنو هئس...!!‘
***