ڪھاڻيون

تون منهنجي ساهه ۾ آهين

طارق جي ٻولي پختي آهي، کيس جملن جي جوڙجڪ (Construction)جو ڏانءُ آهي، هو ڳالهه کي شروع ڪري ۽ پوءِ ان کي وڏي مهارت سان پُورو ڪرڻ ڄاڻي ٿو. طارق جي هن ڪتاب ۾ شهدادڪوٽ ۽ ڀرپاسي ۾ ڪتب ايندڙ مخصوص لفظ ۽ اصطلاح پڙهندي، سچ ته هڪڙي مُرڪ منهنجي چپن تي تري پئي آئي آهي- ’پئسا چٽائڻ‘ (پئسا کارائڻ يا رشوت ڏيڻ)، ’اڦٽ ڪرڻ‘ (ٺُپ مارڻ يا اُڦٽ مارڻ) ’ٽيڪر ڏيڻ‘ (هُشي ڏيڻ) ’ٺِشي وڃڻ‘ (ڀڄي وڃڻ يا کِسڪي وڃڻ) – هي اُهي اصطلاح آهن، جيڪي جڏهن جڏهن به مون ڪنهن جي واتان ٻُڌا هوندا ته منهنجي ذهن ۾ شهدادڪوٽ جو شهر، ڪنهن خوشگوار خيال جيان اڀري آيو هوندو!
  • 4.5/5.0
  • 3486
  • 723
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • طارق خشڪ
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book تون منهنجي ساهه ۾ آهين

مان سڌرندس

مون کوڙ انٽرويو ڏنا هئا نوڪري لاءِ پر نوڪري نه ملڻي هئي سا نه ملي پر پوءِ به همٿ نه هاري اٿم ۽ بي_اي جي ڊگري کنيون ٿاٻا کائيندو وتندو آهيان. جيتوڻيڪ اها به خبر اٿم ته اڄ ڪلهه حڪومت نوڪري ڏيڻ بجاءِ نوڪري کسڻ ۾ مصروف آهي پر پوءِ به دل کان مجبور آهيان، ان ڪري ڪنهن به اخبار ۾ خالي جاين جو اشتهار پڙهندو آهيان ته ان اداري کي پنهنجي درخواست موڪلي ڏيندو آهيان. پر اوڏانهن موٽ تمام گهٽ ملندي آهي. هڪ ڀيري هڪ انٽرويو ڪال آئي هئي، جنهن ۾ مون کي ’ٽيليفون آپريٽر‘ جي عارضي پوسٽ لاءِ ڪراچي ۾ ٿيندڙ انٽرويو جي تاريخ ۽ ٽائيم بابت ٻڌايو ويو هو. پر منهنجي بدقسمتي اها هئي جو جنهن ڏينهن مون کي انٽريو ڪال صبح جو يارهين وڳي ملي، ان ئي ڏينهن تي صبح جو ڏهين وڳي ڪراچي ۾ انٽرويو ٿيڻو هو..!!!
جيڪڏهن مان ان وقت ئي ڪراچي لاءِ نڪري پوان ها ته پورن ڏهن ڪلاڪن جي سفر کانپوءِ ئي ڪراچي ۾ قدم رکان ها...! ان ڪري هڪ ٿڌو ساهه ڀري چُپ ڪري ويو هيم. ان تي مون واري يار ذوالفقار بس ئي نه ٿي ڪئي چيائين ٿي ته:
”مون توکي گهڻا ڀيرا سمجهايو آهي ته اجايو درخواستن تي خرچ نه ڪندو ڪر... پاڻ کي نوڪري ناهي ملڻي ته پوءِ روز روز ڪهڙيون ٿو درخواستون ڪرين، اڙي ٽيليفون آپريٽر واري درخواست تي گهڻو خرچ ڪيو هُئي...؟پنهنجي ڊگري جون نقل ڪاپيون، ٻه عدد پاسپورٽ سائيز تصويرون، لفافو پوسٽ ٽڪليون، ڊوميسائل ۽ پي آر سي جون نقل ۽ وقت...! موٽ ۾ ڇا مليئي...؟ هڪ اهڙي انٽريو ڪال جنهن توکي ڪجهه ڏيڻ بجاءِ تنهنجو مذاق اُڏايو آهي. جيڪڏهن تون اهي پيسا ايئن ضايع نه ڪرين ها ته گهٽ ۾ گهٽ هڪ ويلو ته ٽارين ها...!؟“
هو خبر ناهي ڇاڇا چوندو رهيو پر آئون ٻڌڻ کان سواءِ ڪجهه نه ڪري سگهيس. ڇو ته هو اهڙين درخواستن کي فضول خرچي ۾ ليکيندو هو. پر پوءِ به مان نه مڙندو هئس ڇو ته مون کي اميد هئي ته مان ڪنهن نه ڪنهن اداري ۾ ضرور ضم ٿي ويندس پر اڄ الاءِ جي ڇو محسوس ٿي رهيو هو ته ذوالفقار صحيح پيو چوي. انهن سکڻين درخواستن مان ڪجهه ڪين ورندو..!!
ذوالفقار منهنجو گهاٽو دوست آهي، ٻئي گريجوئيٽ آهيون، فرق صرف اهو آهي جو هُن بي. ايس. سي پاس ڪئي آهي جڏهن ته مون وٽ بي. اي جي ڊگري آهي هو عجيب آهي، مان غريب آهيان، هو لکندو گهڻو آهي مان پڙهڻ ۾ تيز آهيان، هو ڪفايت شعار آهي جڏهن ته مان، فضول خرچي ڪجهه وڌيڪ ڪندو آهيان. شايد ان ئي سبب جي ڪري هن جي حالت مون کان ڪافي بهتر هئي.
اڄ به آءَ حسبِ عادت ’خدمت خلق‘ هوٽل تي پراڻيون توڙي تازيون اخبارون جاچي رهيو هئس ته اوچتو ذوالفقار آيو، منهن صفا لٿل هئس،ان ڪري ڪجهه پڇڻ وارو ئي هيومانس جو هن پاڻ ئي منهنجي سامهون رکيل ڪرسي تي ويهندي چيو:
”يار اڄ زندگي ۾ پهريون ڀيرو هار ملي آهي...!“ اهو ٻڌي ٽهڪ نڪري ويو ۽ کيس چيم:
”نيٺ ڦوٽي واري ڌيءَ راحيلا هٿان موچڙا کاڌئي...! ڪيترا ڀيرا سمجهايو هيومانءِ ته ٻيلي مڙي وڃ...! اها ڇوڪريءَ سرڪاري اسپتال ۾ نرس آهي هوءَ تو پاري بيروزگار کي کنگهندي به ڪو نه اجايو ڪا خطرناڪ سوئي هڻي ڪندئي پورو...! ته به نه پيو مڙين ته پادر ته جهليندين نه...!“
اهو ٻڌي همراهه هڪدم بلڪل ٺيڪ ٺاڪ ٿي ويو ۽ خوشگوار لهجي ۾ چيائين:
”مان ته راحيلا جي ڇڙٻن لاءِ ئي سڪان پيو چريا...! پر جيڪڏهن هن مون کي پادر هنيا ته ان ڏينهن مان خوشحال ٿي ويندس...!“
”ڇا مطلب...!“ حيران ٿيندي کانئس پڇيم.”راحيله جي پادرن سان تون خوشحال ويندين..؟“
”ها بلڪل...!“ چيائين. ”ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي...!“
”سو وري ڪيئن...؟“ واڇون ٽيڙي رازداري واري انداز ۾ پچيومانس.
”يار توکي ته خبر آهي...!“ وراڻيائين. ”عشق جي شروعات ۾ هُن هڪ دفعو مون کي ڪاوڙ ۽ حقارت ۾ ڏٺو هو ... ان ئي ڏينهن شام جو منهنجو پنجاهه هزار جو انعامي بانڊ نڪتو هو...!ان ڪري مون کي يقين آهي ته جيڪڏهن هن ڪڏهن مون کي مار ڏني ته ان ئي ڏينهن سمجهه ته منهنجو ڀاڳ کليو...! ۽ مان لکاپتي بڻجي ويندس...!“
”سچ ٿو چوين...!“
”ها...! هاڻي هڪ ڳالهه توکي راز جي ٿو ٻڌايان ته مون عشق جي آڙ ۾ راحيلا کي اجايو تنگ ڪرڻ شروع ڪري ڏنو آهي...! خبر اٿئي ڇو...؟“
” نه...!“
”ان ڪري...!“ وراڻيائين: ”جو هوءَ مون کي ڪُٽڪو ڪڍي ۽ مان امير ٿي وڃان...! اهو سڀ ڪجهه ذوالفقار اهڙي طرح چئي ويوجو ڄڻ کيس يقين هجي ته راحيلا جي موچڙن سان هن جا چڱا ڏينهن شروع ٿي ويندا.
”چڱو ڀلا ڇڏ انهن ڳالهين کي...!“چيم ” تون اهو ٻڌاءِ ته پهريان ڇو منهن خراب ڪيون آيو هئين...؟“ اهو ٻڌي همراهه وري پريشان ٿي ويو ۽ چيائين: ”دراصل ڳالهه اها آهي جو ڪجهه ڏينهن پهريان جيڪي ماستري جي لاءِ انٽرويو ڏنا هئاسين نه...!“
”ها...!ته پوءِ انهن مان هاڻي ڪنهن کي به ڀرتي نه ڪندا...!“
سندس جملو اڌ ۾ ڪٽيندي چيم. ”ڇو ته هاڻ هر اداري مان ملازم ڇانٽي پيا ٿين ته پوءِ نون ماسترن کي ڀرتي ڌوڙ ڏانهن ڪندا...؟ ان ڪري تون پريشان نه ٿي، توسان گڏ مون به انٽرويو ڏنو هو، صرف مان نه پر ماستري جي يارنهن سيٽن لاءِ سوين ماڻهن انٽرويو ڏنا هئا...! هاڻ انهن سڀني آسرو لاهي ڇڏيو آهي ته پوءِ تون ڇالاءِ ٿو ڳڻتي ڪرين...؟“
”اڙي مان انهن آرڊرن جي رد ٿيڻ جي ڪري ٿورئي ٿو پٽيان...!“
پاڻ تي ضابطو رکندي چيائين: ”صرف اهي آرڊر رد ٿين ها ته خير هو...! پر انهن آرڊرن سان گڏ مون مسڪين جا ڏهه هزار به لڙهي ويا...!“
”ڏهه هزار...!!!“ حيرت مان پڇيم.
”ها مان صحيح پيو چوان، مون ماستري جي سيٽ وٺڻ لاءِ ’ماستر وزير‘ سان پنجٽيهن هزارن ۾ سودو طئه ڪيو هو. جنهن ڏهه هزار ايڊوانس طور ورتا هئا...! ۽ باقي پنجويهه هزار آرڊر وٺڻ کان پوءِ ڏيڻا ڪيا هيامانس...!“
”پر تو ته مون سان پهريان ان باري ۾ ذڪر نه ڪيو هو...!“ تعجب ۾ کانئس پڇيم.
”ها يار...!“ ٿڌو ساهه ڀريندي چيائين ”دراصل مون اوچتو آرڊر وٺي توکي حيرت ۾ وجهڻ ٿي گهريو... پر اڄ خبر پئي آهي ته پنهنجي قسمت ئي ٽُٽل ڦِٽل آهي. ان ڪري آرڊر وٺڻ بجاءِ ڀيلو منهن ڪري تو وٽ پهتو آهيان..! هاڻ تون ئي ٻڌاءِ مان ڇا ڪيان...؟“
”ان ۾ پريشان ٿيڻ جي ڪهڙي ڳالهه آهي...؟“ چيم.
”تون ماستر کان پنهنجا پيسا واپس وٺ...!“
”اڙي اهو ئي ته مسئلو آهي...!“چيائين.
”ماستر پيسا ئي واپس نه ٿو ڏئي...! چوي ٿو ڪجهه پيسا مون کپائي ڇڏيا آهن ته ڪجهه مٿين کي چٽايا اٿم، ان ڪري هاڻ پائي به نه ملندئي...! مون توکي زور ڪيو هو ڇا...؟ ڏهه هزار ڏيڻ لاءِ...! تو ته رضا خوشي سان منهنجي حوالي ڪيا هئا...! هاڻ اجايو دهمان نه ڪر... ها باقي اهي يارهن ماستريءَ جا آرڊر جاري ٿيا ته پڪ سمجهه ته انهن مان هڪ تنهنجو به هوندو.
پر يار هاڻ ڀانيان ٿو ته ماستريءَ جا آرڊر ڪڏهن به نه نڪرندا...! ان ڪري منهنجا ته ڏهه هزار ويا ئي ويا...!“
”ايئن وري ڪيئن ويا...!؟“ چيم.”وٺيس ڳچيءَ مان ڪڍيس ڏهه هزار.!“ ”اڙي چريا...! تون ڳچيءَ جي ٿو ڳالهه ڪرين...؟“ جڪ کائيندي چيائين.
اڄ ته ذري گهٽ پٽڪو لاٿو هيومانس...! وچ ۾ ماڻهو اچي ويا ته به چيائين ٿي ته: ”پيسن جو آسرو نه ڪجانءِ... جيڪي مو ن کي ڦٻيا انهن کان وڌيڪ تون منهنجي بيعزتي ڪئي آهي، ان ڪري حساب برابر ...!“
”يار...!“چيم. ”ماستر به صحيح پيو چوي...!“
”ها...!“ وراڻيائين. ”هو به ڪنهن حد تائين درست آهي، ان ڪري تون ٻڌاءِ ته هاڻ مان ڇا ڪيان...؟“
”پهرين ڳالهه تو غلط ڪم ڪيو آهي...!“ اعتماد سان کيس چيم.
”آخر مون به ته ڪنهن سان ماستري جي سيٽ لاءِ ٽيهه هزارن ۾ سودو طئه ڪيو هو...!“
”ڇا...!؟“ تعجب ۾ چيائين ”پر تو پهريان ته مون کي ان باري ۾ نه ٻڌايو هو...!“
”واقعي مون توسان ان باري ۾ ذڪر نه ڪيو هو، فقط ان ڪري جو توکي حيرت ۾ وجهڻو هو...! پر مون سودو طئه ڪرڻ باوجود ان ڪم ڪندڙ ماڻهو کي صرف ٻه هزار چٽائي چيو هيو، باقي ’اٺاويهه هزار‘ تڏهن ملندئي جڏهن آرڊر وٺي ڏيندين...! هاڻ ٻڌاءِ عقل مند ڪير...! تون يا مان...؟“
”آهيون ته ٻئي بيوقوف...! “ ڪجهه سوچيندي چيائين.
”پر پوءِ به تون هن دفعي مون کي منجا هڻي وئين...! ان ڪري ئي پٽيان ٿو ته زندگي ۾ مون پهريون ڀيرو مار کاڌي آهي... هار کاڌي آهي... ان ڪري هاڻ توکي صحيح صلاح ڏيڻي پوندي...! نه ته اُڦٽ ڪندومانءِ، اصل ماستر واريون ڪسرون هڪ جون ٻيڻيون تو مان ڪڍندوسانءِ...!“ ايئن چئي هن ڀرسان پيل خالي ڪوپ کڻي ورتو، اهو سڀ ڪجهه ڏسي ڇرڪي ويم ۽ ڇرڪان به ڇو نه اصل ’ڀوتارن واريون ڪسرون يارن مان ڪڍڻ‘ وارو حساب لڳو پيو هو پر پوءِ به کيس ٽارڻ لاءِ چيم:
”تڪڙ نه ڪجانءِ ذلفي...! تڪڙ نه ڪجانءِ متان مارائي وجهين چريا..! ”تون ڪجهه ڏينهن صبر ڪر، متان آرڊر نڪري اچن ...!“
”آرڊر ڪڏهن به نه نڪرندا...!“ تارا ڦوٽاريندي چيائين.”ٻي ڳالهه ڪر...!“
”ٻي ڳالهه اها آهي جو ماستر وزير کي هلي مهذب طريقي سان سمجهائي پيسا واپس ڪرڻ جو چونداسين...!“
”پوءِ ڇا ٿيندو...؟“ پڇيائين.
بدستور ڪوپ هن جي هٿ ۾ هو.
”پوءِ ڳالهيون ٿينديون ٻه...!“ وراڻيم. ”يا ته هو سڀ پيسا واپس ڪندو يا ٺپ جواب ڏيندو بس معاملو ئي صاف...!“
”مزو نه ڪيُئي...!“
ايئن چئي هو تيز تيز قدم کڻندو هليو ويو. جنهن کان پوءِ مون ايئن محسوس ڪيو جو ڄڻ ڪنهن وڏي مصيبت مان جان آجي ٿي هجي. هونئن به جڏهن ذوالفقار جو بلڊ پريشر هاءِ هوندو آهي ته پوءِ ڪنهن آفت شافت کان گهٽ محسوس نه ٿيندو آهي.
ٻي ڏينهن مان پنهنجي زندگي سنوارڻ جي فارمولي تي عمل ڪرڻ لاءِ سرڪاري اسپتال جي مين دروازي وٽ راحيلا جو انتظار ڪري رهيو هئس. جو هوءَ مون کي پاڻ ڏانهن ايندي نظر آئي، ان ڪري هوشيار ٿي ويم، جيئن ئي منهنجي ڀرسان آئي ته کيس چيم:
”راحيلا...! مهرباني ڪري مون کي ٻه ٽي پادر ته هڻ...!“
جنهن تي حيران ٿي وئي ۽ اکين ۾ اکيون ملائيندي چيائين:
”قلندر بخش...! هي ڇا پيو چئين...!!!؟“
”مان صحيح پيو چوان....تنهنجي مار سان من ڪو ڀاڳ ڏي ڀيڙو ۽ مان ذوالفقارکان اڳ ۾ امير ٿي وڃان...!!!“
”ڇا مطلب...!!!؟“ انتهائي حيرت مان پڇيائين.
”مطلب توکي نه ٻڌائيندس...!“ چيم. ”بس تون منهنجي اها خواهش پوري ڪر...!“
”ڪٿي تنهنجو دماغ ته خراب نه ٿيو آهي...؟“ منهن ڦيريندي چيائين. ”مون کي ته تون ڏاڍو وڻندو آهين، ٻيهر ايئن نه چئجانءِ...!“
”ڇا...! مان توکي وڻندو آهيان...؟“ڪجهه وڌيڪ ئي پريشان ٿيندي کيس چيم.
”ها سچي...!“ وراڻيائين. ”باقي تو وارو اهو بي سُرو دوست ذوالفقار، مون کي ڏاڍي ٿو ڪاوڙ ڏياري...! صرف ايترو نه پر هو مون کي هاڻ خواهه مخواهه تنگ ۽ اجايو پريشان ڪري رهيو آهي...!“
ان تي دل ئي دل ۾ کيس چيم: ’محترمه...! هو اجايو اوهان کي تنگ ۽ پريشان نه ٿو ڪري پر ان ۾ به ڪو راز رکيل آهي...!‘
راحيلا ڳالهه جاري رکندي چيو:
”يقين ڄاڻ قلندر بخش جيڪڏهن مون کي تنهنجو خيال نه هجي ها ته مان يقينن ڪڏوهڪو بابا هٿان ذوالفقار جي اهڙي ته سنوارت ڪرائي ڇڏيان ها جو هو وري ڀلجي به منهنجي منهن نه چڙهي ها...!“
”توهان ذوالفقار جي ڪنهن کان به سنوارت ڪرايو...!“چيم.
”اهو اوهان جو مسئلو آهي پر مون تي اوهان پاڻ اها مهرباني ڪيو...!“ ”تون اهي ڪهڙيون احمقن واريون ڳالهيون پيو ڪرين...!؟“ هن ڀيري صفا پريشان ٿيندي چيائين.
”مان توسان محبت ڪيان ٿي ۽ تون منهنجو مذاق ٿو اڏائين...!“
راحيلا جي واتان اهو ٻڌي سوچيم: ’جيڪڏهن راحيلا ڪا ڇڙٻ ڏئي ها يا کڻي گهٽ وڌ ڳالهائي ها ته ممڪن هو ڪجهه ترقي ٿي وڃي ها...! پر هن ته رهندو ئي اظهار محبت ڪيو آهي. يعني ته منهنجي ترقي جو فارمولو ۽ حساب ڪتاب ئي ابتو... رهندو ئي تباهي... جيڪو آهي سو به هليو ويندو... ان ڪري ڦٽ هتان...!‘ جنهن ڪري اتان کسڪي آيس.گهر پهتس ئي مس جو ٽپاليءَ آيو ۽ ايندي ئي چيائين:
”قلندر...! هيءَ تنهنجي انٽريو ڪال آئي آهي، الله ڪندو نوڪريءَ به ملي ويندئي، خرچي ته ڏيار نه...!“
”اهو ٻڌي ڏاڍي ڪاوڙ آئي، سوچيم: ’اڄڪلهه زمانو اهڙو آهي جو دل گهرڻ تي ڪو موچڙا به نه ٿو هڻي ۽ هي همراهه هليو آهي خرچي وٺڻ...!‘
ان ڪري کيس چيم:
”منهنجو نالو قلندر ضرور آهي پر مان قلندر وانگر سخي مرد نه آهيان... نه ئي في الحال ان جو ارادو آهي...! ان ڪري مون وٽ توکي ڏيڻ لاءِ ڪي فالتو پيسا ڪونهن... ٻيو ته نوڪريون ملن ئي ڪو نه ٿيون زور آهي رڳو انٽرويو ڪال پهچائڻ تي...!“
منهنجو اهڙو جواب ٻڌي ٽپاليءَ ويچارو سوچ ۾ پئجي ويو پر چئي ڪجهه به نه سگهيو بس پنهنجين ڳاڙهين ڳاڙهين اکين سان مون کي ڪاوڙ مان ڏسي هليو ويو. هن جي وڃڻ کان پوءِ الاءِ جي ڇو مونکي يقين ٿي ويو هو ته:
’جيڪڏهن منهنجي ٻيهر ڪا انٽرويو ڪال آئي ته اهو ٽپالي ان کي اتي جو اتي ڦاڙڻ ۾ دير نه ڪندو...!‘
مون انٽرويو ڪال کولي پڙهي جنهن ۾ مون کي ڪنهن نوڪريءَ جي سيٽ لاءِ حيدر آباد ۾ ٿيندڙ انٽرويو جو ٻڌايو ويو هو. مان مقرر تاريخ تي صبح جو سوير ئي ڄامشوري پهچي چڪو هئس. جتان حيدر آباد وڃڻ لاءِ ڪنهن سواريءَ جو انتظار ڪري رهيو هئس پر ڪافي ٽائيم گذرڻ باوجود مون کي ڪائي گاڏي هٿ ڪو نه آئي، البته هڪ ٻه سوزڪيون ڪراس ضرور ڪري ويون هيون پر اهي پهريان ئي ماڻهن سان سٿيل هيون، ان ڪري انهن ۾ چڙهڻ مون مناسب نه سمجهيو. مان اڃان اتي ئي بيٺو هئس جو مون کي هڪ ڪار پاڻ ڏانهن ايندي نظر آئي. جنهن ۾ ڊرائيور کان سواءِ ٻيو ڪو به نه هو. ان ڪري سوچيم ڇو نه ان ڪار واري کان لفٽ وٺي، حيدر آباد ٺٺ سان پهچان، ان ڪري ڪار جيئن ئي ويجهو پهتي ته هٿ ڏئي کيس روڪي ڊرائيور کي چيم:
”سائين مون کي حيدرآباد وڃڻو آهي، ڇا ايستائين وٺي هلڻ جي عنايت ڪندو...؟“ موٽ ۾ ڊرائيور هڪ نظر مون تي وڌي ۽ پوءِ ڪار جي اڳئين دري کوليندي چيائين:
”اچ ميان ويهه...تون به ڇا ياد ڪندين...!“
”مهرباني...!“ چئي سندس ڀرسان واري سيٽ تي ويهي رهيس ته ڪار روڊ تي ڊوڙڻ لڳي.
”ها ميان...! توهان ٻڌايو ڪير آهيو...؟“ حيدرآباد ڇو پيا وڃو..؟ موٽ ۾ مون حيدرآباد وڃڻ جو سبب کيس ٻڌائي ڇڏيو. ٻيو سوال ڪيائين.
”تعليم ڪيتري اٿئي...؟“
” بي_اي پاس آهيان...!“ چيم: ”پر پوءِ به ڪنهن نوڪري لاءِ رُلي رُلي ٿڪجي پيو آهيان...!“
”ڪمال آهي يار..! بي_اي جي ڊگري هوندي به توکي ڪا نوڪري نه ٿي ملي...!؟“
”جناب...! اڄ ڪلهه اهليت جو ڪير ٿو پڇي...!“چيم: ”بس جنهن وٽ پيسو ۽ سفارش آهي ته نوڪري به ان لاءِ آهي، باقي سکڻين ڊگرين وارن جي قسمت ۾ صرف ڌڪا ۽ ٿاٻا آهن...!“
” نه...! هرو ڀرو ايئن به نه آهي...!“ بحث واري انداز ۾ چيائين: ”ڊگري ۽ اهليت جي به اهميت آهي، جيڪڏهن تون واقعي بي_اي جي ڊگري جو اهل آهين ته توکي ڪا نه ڪا نوڪري ضرور ملي ويندي...!“
مان سندس جملو سمجهي ويو هئس. ان ڪري ڳالهه ڦيرائيندي چيم: ”سائين مان اهل هجان نه هجان... باقي پيسي ۽ سفارش جهڙي لعنت هوندي... اسان کي پنهنجو حق ناهي ملڻو... ٻيو ته اڄ ڪلهه اسان جي هر شيءَ تي ڌاريا ڌاڪو ڄمايون ويٺا آهن...ان ڪري هو اصل ديس ڌڻين کي ڪٿي خوش ڏسڻ چاهيندا...!!؟“
”پيسو، سفارش ۽ ڌارين جو لفظ اسان جي ڀٽڪيل نوجوانن جو آخري سهارو آهي...!“ وري چيائين.
”جنهن سان هو پاڻ کي بيگناهه ۽ معصوم ثابت ڪرڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندا آهن. مڃان ٿو ته انهن شين جو به ڪنهن حد تائين عمل دخل موجود آهي پر مان پڪ سان چوان ٿو ته جيڪي نوجوان پنهنجي حاصل ڪيل ڊگري جو مان رکن ٿا ته انهن کي نوڪريءَ لاءِ دربدر ڀٽڪڻو نه ٿو پوي، باقي جيڪي ڇوڪرا ڪاليج مان ڪاپي ڪري پاس ٿيا هجن يونيورسٽين ۾ ڪلاس اٽينڊ ڪرڻ بجاءِ ٺلهي نعريبازي، جشن ملهائڻ ۽ غنڊاگرديءَ ۾ گذاري داٻي جي زور تي ڊگري ورتي هجي ته پوءِ انهن کي ڇا ايندو...؟ سواءِ ان جي ته هاءِ... ڌاريا اسان جو حق کائي ويا... هاءِ...! وڏيرن ميرن پيرن اسان سان ظلم ڪري ڇڏيو. پيسي ۽ سفارش جي ئي ڪري اسان کي نوڪري نه ٿي ملي...!
مان توکان پڇان ٿو، ڇا ان روڄ راڙي سان اسان کي پنهنجا حق ملي ويندا...؟ڇا مير، وڏيرا، پِير ۽ ڌاريا اسان جو حق کائڻ ڇڏي ڏيندا...؟ ڇا انهن رڙين سان پيسي ۽ سفارش وارو موذي مرض ختم ٿي ويندو...؟ ڪڏهن به نه...!! انهن سڀني مسئلن جو حل صرف ۽ صرف تعليم ۽ اهليت آهي ۽ ان تي ئي اسان کي زور ڏيڻو پوندو...! اسان جا قومپرست اڳواڻ اسان جي نوجوانن جي دلين ۾ اها ڳالهه ويهاري رهيا آهن ته اسان کي پنهنجو حق نه ٿو ڏنو وڃي ان ڪري جدوجهد ڪيو...! پر مان چوان ٿو ته اسان جا حق نه ڪو کائي سگهي ٿو... نه ڪو ڦٻائي سگهي ٿو...! پر پوءِ به اسان کي حق نه ٿا ملن ته فقط ان ڪري جو اسان کي پنهنجا حق وٺڻ جي اهليت ۽ طريقو به ڪونهي...! ظاهر آهي سڀ حق سکڻن حوالن، نعرن ۽ جلوسن سان ته ناهن ملندا پر ان لاءِ ذهن کپي، عملي ڪم کپي، تعليم کپي، اهليت کپي...! پر افسوس اسان جي توجه ان طرف آهي ئي ڪو نه نتيجي ۾ اسان جا نوجوان لائبريرين ۾ وڃڻ بجاءِ روڊن ۽ رستن ۽ هوٽلن تي ويهي پنهنجو وقت برباد ڪري رهيا آهن. ته پوءِ هو اڳتي هلي ڪهڙي ڪميشن، سي. ايس. ايس يا ٻيو ڪو اعلى امتحان پاس ڪري ڪنهن سٺي منزل تي پهچي پنهنجو يا سنڌ جو نالو روشن ڪندا يا پنهنجي حقن جو ڪيس وڙهندا...! ڪيئن مان صحيح پيو چوان نه...!؟“
”ها بلڪل...!“ ڪنڌ جهڪائيندي چيم. ڇو ته مون به يونيورسٽي ۾ بي. اي ڪرڻ دوران ڪلاس اٽينڊ ڪرڻ بجاءِ ان وقت جي سوچ مطابق، سنڌ ۽ سنڌي قوم جي ڀلي لاءِ جدوجهد ڪندو هئس. هر روز نيون گڏجاڻيون نوان نعرا بس تعليم طرف ڪو توجه ئي ڪو نه هو. هونئن به مان هر سيميسٽر ۾ پاس ٿي رهيو هئس ته پوءِ ڳڻتيءَ جي ڪهڙي ڳالهه هئي... پر اڄ اهو شدت سان محسوس ڪرڻ لڳو آهيان ته مان هاڻ انهن ليڊرن جي نظر ۾ ڪا اهميت نه ٿو رکان. جيڪي يونيورسٽي دور ۾ مون کان وڏا وڏا ڪم وٺندا هئا...! مون کي سنڌ جو جوڌو ۽ دودو سڏيندا هئا... هاڻ اهو به احساس ٿي رهيو آهي ته جيڪڏهن مان يونيورسٽي ۾ فضول ٽائيم نه گذاريان ها ۽ محنت ڪري پڙهان ها ته اڄ مان ڪنهن منزل تي پهچي ضرور سنڌ جي ويرين سان حقيقي عملي ۽ قلمي ويڙهه وڙهان ها پر ان وقت مان جوش ۾ هئس ۽ جوش ۾ هوش نه هوندو آهي...! هاڻ جڏهن هوش ۾ آيو آهيان ته هوش ۾ هوندي به بيروزگاري ۽ بيوسيءَ بيهوش ڪري ڇڏيو آهي...! بيهوش به ڇو نه ٿيان... منهنجي انهن نعرن، احتجاجن سان نه ئي سنڌ کي حق مليو ۽ نه ئي ان جدوجهد مان منهنجي ذاتي زندگي سنوري سگهي...!
”ڪهڙين سوچن ۾ گم ٿي ويو آهين ميان...؟“ ڊرائيور مون کي خاموش ڏسي چيو.
”بس سائين...! مان ماضي ۾ گم ٿي ويو هئس...!“
”ڇڏ ماضي کي...!“ وراڻيائين: ”حال جا احوال ڏي... انٽرويو جي تياري ڪئي اٿئي...؟“
”ها...!“ وراڻيم: ”منهنجي انگريزي ته سٺي ڪونهي، باقي جي سنڌي ۾ سوال ڪيائون ته ٺهه پهه جواب ڏيندومان...!“
”چڱو ڀلا ٻڌاءِ...!“ پڇيائين: ”محمد بن قاسم سنڌ ۾ ڪڏهن آيو هو...؟“
”سائين...! پڙهيو ته ڪٿي ضرور هيم...!“ڪجهه سوچيندي وراڻيم:
”پر ڪجهه ياد ڪو نه ٿو اچي...! باقي هڪ ڳالهه واضع ۽ اٽل حقيقت آهي ته محمد بن قاسم سنڌ ۾ آيو ضرور هو...!“
”او ...واهه...! ڏاڍو ذهين ٿو لڳين...!“ طنزيه لهجي ۾ چيائين: ”ان ڪري تون اهو چئي سگهين ٿو ته بيشڪ تنهنجو حق، پيسو، سفارش ۽ ڌاريا کائي ويا...! نه ته تون گهٽ ۾ گهٽ استاد ٿيڻ جي لائق ضرور آهين ۽ تنهنجا شاگرد تنهنجي اهليت ۽ ذهانت مان پرائي سنڌ جي تقدير ئي بدلائي ڇڏين ها.!!“
اهو ٻڌي مان ڪجهه چوڻ جي باوجود ڪجهه چئي نه سگهيس. ڊرائيور به خاموش ٿي ويو، ڪجهه ٽائيم گذرڻ کان پوءِ ڪار کي هڪ پاسي بيهاريندي چيائين:
”ميان...! جيڪڏهن منهنجون ڳالهيون خراب لڳيون اٿئي ته ان لاءِ معذرت...! هاڻ تون لهي سگهين ٿو...! هِن سامهون واري بلڊنگ ۾ تنهنجو انٽرويو ٿيندو...!“
”نه معذرت جي ڪا به ڳالهه نه آهي...!“ وراڻيم: ”پر توهان کي هن انٽرويو واري جڳهه جي ڪيئن خبر پئي...! ڇا توهان به ڊرائيور مان ڦري ڪنهن نوڪريءَ جا خواب پيا ڏسو...؟ جيڪڏهن واقعي ايئن آهي ته پوءِ ٻيلي مڙي وڃو...! توهان کان وڌيڪ ان نوڪريءَ جو حقدار مان آهيان، ڇو ته مون وٽ بي_اي جي ڊگري آهي، توهان وٽ ڊرائيونگ لائيسنس...!“ ايئن چئي مان ڪار مان لهڻ لڳس.
ته مرڪي چيائين:
”ڀليو آهين ميان...! منهنجو ڪو انٽرويو ناهي، مان جتي آهيان اتي ئي ڏاڍو خوش آهيان...!“ ايئن چئي هو ڪار ڊوڙائيندو اڳتي هليو ويو. انٽرويو شروع ٿيڻ ۾ باقي اڌ ڪلاڪ هو، ان ڪري مان بلڊنگ جي ننڍڙي پارڪ ۾ پلٿي هڻي ويهي رهيس. منهنجي دل تي ڊرائيور جي گفتگو ڏاڍو اثر ڇڏيو هو ۽ ماما جا به اهي لفظ ياد اچي رهيا هئا ته: ’پيسي ۽ سفارش جهڙي بيماريءَ اسان جي نوجوانن پاڻ ئي پيدا ڪئي آهي. ظاهر آ تو وٽ بي_اي جي ڊگري آهي پر ان جيتري ذهانت بلڪل ڪو نه اٿئي ته پوءِ نوڪري ڪيئن ملندئي...؟ پر پوءِ به تون گهڻي وقت تائين بيروزگاريءَ جو بار سهي نه سگهندين ۽ گهر جا ٽپڙ ٽاڙيءَ وڪڻي به نوڪري حاصل ڪندين. ڇا تنهنجي ايئن ڪرڻ سان ڪنهن ٻي اهل نوجوان جو حق نه مرندو...؟ جيڪڏهن مري ٿو ته پوءِ ان جا ذميوار اسان ئي ته آهيون...! ان ڪري اسان پنهنجو ٻيڙو پاڻ ئي ٿا ٻوڙيون ٻي ڪنهن جو ڏوهه ڪونهي...!‘
مان اهو سوچيندو ئي رهيس ته انٽرويو جو ٽائيم ٿي ويو، مون پهريون ڀيرو ڪنهن انٽرويو ۾ رش نه ڏٺي هئي. بس مون سان ڪُل ٻارهن اميدوار هئا. هر اميدوار پنهنجي نمبر تي انٽرويو روم ۾ ويو ٿي ۽ واپسي تي هڪ سواليه مرڪ کنيون ٿي آيو، جنهن جو جواب نه اسان وٽ هو نه هن وٽ...! آخري نمبر منهنجو هو مان به کوڙ سارا خدشا ۽ اميدون کڻي انٽرويو روم ۾ داخل ٿيس پر داخل ٿيڻ سان ذهن کي هڪ شديد جهٽڪو لڳو، جنهن جي ڪري وڌندڙ قدم رڪجي ويا...! ڇو ته انٽرويو ڪندڙن ۾ اهو ساڳيو ڪار ڊرائيور سڀني کان نمايان ڪرسيءَ تي ويٺو هو... جنهن مون کي ڄامشوري کان کڻي هت پهچايو هو. ان ڪري ان آڏو ويهڻ جي پاڻ ۾ همت نه ٿي ڀانئيم. جنهن جي ڪري اتان ئي واپس ورڻ لڳس ته آواز ڏنائين:
”ڇو ميان...! انٽرويو ڪو نه ڏيندين ڇا...؟“
”نه...!“ وراڻيم.
”ڇو...؟“
”ان ڪري جو منهنجو حق نه پيسي کاڌو آهي نه سفارش ۽ نه ئي ڪنهن ڌارئي...!“ وراڻيم: ”پر مون پنهنجو حق پاڻ کاڌو آهي...! پنهنجو پاڻ سان ئي ويساهه گهاتي ڪئي اٿم ان ڪري مان ڪنهن به نوڪري، نه ڪرڻ جوحق ايستائين پنهنجو پاڻ وٽ محفوظ رکان ٿو، جيستائين مان پنهنجي حاصل ڪيل ڊگري جو اهل نه ٿو ٿيان...!“
ايئن چئي مان بغير پوئتي نهارڻ جي آفيس مان تيز تيز قدم کڻندو نڪري ويس...!!!
***