ڪاروڪاري
ميرو ڪجهه دير لاءِ ماٺ ٿي ويو ۽ پوءِ مٿي تان اڇي ڪپڙي جي ٽوپلي لاهي، مٿي تي هٿي ڦيريائين، ۽ وري پنهنجي ڪهاڻي ٻڌائڻ لڳو:
”وڏي ڀاءُ پيرل ۽ منهنجي شادي زور ڳڙهه ۾ پنهنجي ئي قوم مان ٿيل هئي. پر پيرل جي زال شاديءَ جي ڪجهه عرصي کانپوءِ گذاري وئي، تنهن ڪري پيرل جي ٻي شادي رجهان ۾ ڪرائي سي. اها مائي اسان ٽڪن تي ورتي هئي. سوني ڪنڀر جي ڌيءَ هئي. ست سؤ رپيا ڏنا هئا سي، انهن ڏينهن ۾ ست سؤ رپيا سائين وڏي ڳالهه هئي.“
”ڪجهه وقت کانپوءِ اها مائي يعني منهنجي ڀاءُ جي زال، ٻئي مڙد سان کري پئي، هڪ رات زائفان منهنجي ڀاءُ سان ستل هئي. آڌيءَ رات جو هوءَ چپڙي ڪري اٿي ۽ جهنگ ڏانهن وڃڻ لڳي، منهنجي ڀاءُ کي شڪ پيو ته هيءَ هيڏيءَ مهل ڪاڏي ٿي وڃي. هيءُ به پوئتون ويس، ڪافي اڳيان ويو ته هن کي ٻه ماڻهو ستل نظر آيا. هڪ زائفان ۽ هڪ مڙد چنڊ جي هلڪي هلڪي روشني هئي. هن مڙد کي سڃاڻي ورتو. اهو اسان جو ماروٽ خير محمد هيو. منهنجي ڀاءُ جي دل ۾ غيرت جي باهه ڀڙڪو کاڌو پر هو انهيءَ وقت غصو پي ويو. صبر کان ڪم ورتائين. ٻئي پاسي انهن کڙڪو ٻڌو ته شڪ پئجي وين ته ڪو آ. تنهن ڪري زائفان هيڏي هلي آئي ۽ مڙد پرتي هليو ويو. منهنجو ڀاءُ تڪڙو تڪڙو هلي. زائفان جي پهچڻ کان اڳ، گهر پهچي، ماٺ ڪري، دُتُ هڻي سمجهي رهيو. زالس آئي ته کيس شڪ ئي نه پيو ته مڙس ماکي ڪو خراب حالت ۾ ڏٺو آ.“
”صبح جو ڀاءُ مان سان اها ڳالهه ڪئي، هوڏانهن اهو ڪارو (ههڙي مڙد کي اسان ڏانهن ڪارو چوندا آهن) انهيءَ رات ڪيڏانهن هليو ويو، پنڌرنهن ڏيهاڙا هو ڪونه آيو، اسان به کڻي چپ ڪئي سي، زائفان کي اڃان به وڌيڪ پيار ڏنوسي ته جيئن شڪ نه پويس. اسان اها لکائي نه ڏني سي ته اسان کي ڪنهن ڳالهه جي خبر آ، جيڪو اسان کي ڪرڻو هيو، اهو ته مان ۽ منهنجي وڏي ڀاءُ اڳ ۾ سوچي ڇڏيو هيو.“
”اهو ڪارو خير محمد پندرنهن ويهن ڏينهن کانپوءِ آيو هڪ ڏينهن مان هن کي ڌوتاڙي، دلاسو ڏيئي ته؛ فلاڻي هنڌ منهنجو دوست آيو آ.. هل ته هلي انهيءَ سان ملون. هو مان سان هليو، سارين جي ڪٽائيءَ جي مند هئي. ڀرسان جهنگل هيو مان کيس اتي وٺي ويس جهنگل ۾ ڪافي پنڌ هلڻ کانپوءِ هن پڇيو، ميرا، ڪٿي آ تنهنجو دوست؟ مان يڪدم ڪهاڙي اُڀي ڪئي ۽ چيومانس چپ ڪر ويهي رهه، تنهنجي ته ڀيڻ کي ..... تو ڪارو آن تو سمجهين ٿو اسان غافل آهيون.“
”هو ڏڪندو ويهي رهيو، هن جي اکين ۾ خوف هيو مان ڪهاڙي اُڀي ڪيو مٿان بيٺو هوس ايتري ۾ منهنجو ڀاءُ زائفان کي به گهليندي اُتي پهچي ويو. هنن گهڻو ئي ليلايو، پر هڪ هڪ ڌڪ سان انهن جا ڪنڌ وڃي پري پيا.“
”اسين ڪارو ماري، انهن جي لاشن کي کڻي اُتي رکيوسي، جتي منهنجي ڀاءُ انهن کي ڏٺو هيو. جعفر خان جماليءَ کي خبر پئي ته هن کي ڏاڍي ڪاوڙ آئي ته اوهان ٻئي هنڌ خون ڪري جاءِ وارادات رُجهان ڇو ڏيکاري تنهن ڪري جماليءَ اسان سڀني کي ٻئي ڏينهن تي ٻڌرائي ڇڏيو. ٽن ڀائرن ۽ پيءُ کي. اُتي جي ڪيترن ماڻهن پنهنجي وسان گهٽايو ڪونه. ته انهن حق ڪيو آ، غيرت جو ڪم ڪيو آ انهن آزاد ڪرائڻ جي گهڻي ڪوشش ورتي پر جمالي ڪنهن جي به نه ٻڌي.
”پوليس اسان کي ٻڌي رجهان کان ڇهه ميل پري جهٽ پٽ جو شهر آ، اتي وٺي وئي. اُتي ڪچو جيل آ اتي وڃي اسان کي رکيائون. اتي اسان کي پوليس تڪليف ڪا به نه ڏني.“
”جيل جي ٻاهرين پاسي هڪڙو لوهي شيخن جو جهنگلو هيو، صبح انهيءَ ۾ وڃي ويهاريندا هئا. اتان رستو صاف نظر ايندو هيو. اسين هر ايندڙ ويندڙ کي ڏسي سگهندا هئاسين.“
”انهيءَ ڪچي جيل ۾ اسان کي اڍائي مهينا ٿي ويا، نه ڪيس هلي، نه ڪا ٻي ڳالهه، اوهي نه واهي، نڌڻڪا ٿيو ويٺا هئاسين.“
”هاڻ اها ڳالهه تون اتي دل ۾ رکجان، پهرين ٻي ڳالهه ٿو ٻڌايان، انهيءَ ڳالهه سان واسطو ٿي رکي، اسين رجهان ۾ رهندا هئاسين، رجهان کان ميل سوا ميل پري تاج پور جو شهر آ، اتي هڪڙو همراه، ڪاٿون ٻاهران لڏي، گهر ٻار سان اچي رهيو هيو هن پنهنجو نالو علي محمد ۽ ذات مهر ٻڌائي، پنجاهه سٺ ماڻهن جو اٽالو هيو هنن جو. انهيءَ سان اسان جي ڄاڻ سڃاڻ پوري ساري هئي، پر خبر هئي ته ماڻهو سٺو آ.“
”هڪڙي ڏينهن اسان سوچيوسي ته علي محمد مهر کي ماڻهو موڪلي سڏايون ته اسان جي ڪا مدد ڪري. اسين اڃان انهيءَ سوچ ۾ هئاسي ته اسان جهنگلي مان ڏٺو ته علي محمد مهر گهوڙي تي سوار شهر ڏانهن پي ويو، اسان وٽ انهيءَ وقت ڪو ماڻهو نه هيو جو علي محمد کي سڏي اچي. اسان کي ڏاڍي بيقرار ٿي ته متان علي محمد هليو نه وڃي. انهيءَ ڳڻتيءَ ۾ ويٺا هئاسي، جو ڪيڏيءَ مهل ڏٺوسي تہ علي محمد اسان ڏانهن آيو پئي“.
هو اسان لاءِ جهٽ پٽ شهر مان ميوا، ڪپڙا، صابڻ، ۽ ٻيون شيون وٺڻ ويو هو، هن اسان کي ٻڌايو؛ ”مان مير جعفر خان جماليءَ وٽ ويو هوس“. جعفر خان کي چيم؛ ”مان ٻڌو آ ته اوهان چيو آ: مان ميري وارن کي چوڏهن سال ٽيپ ڏياريندم.“ انهيءَ کان اڳ جو مير جعفر خان ڪجهه چوي، مان وري چيو؛ ”مان هتي جو ناهيان، ٻاهر جو آهيان مان پنهنجا ٻار ٻچا وٺي اوهانجي زمين تي اچي رهيو آن. پر اوهان وٽ انصاف ڪونهي. اڄ اوهان ميري وارن کي ناحق جهلايو آ، سڀاڻي ماکي به لڏائيندا. جنهن حق ڪيو آ. ميري پنهنجي ڀاءُ جو ساٿ ڏنو آ. ڪاروڪاريءَ کي مارڻ حق آ. پر اوهان ناحق ڪيو آ. تنهن ڪري مان اوهان جو ڳوٺ ڇڏي ٿو وڃان. مان وڃي سڀني کي ٻڌائيندم ته ميري جعفر خان جيڪو جمالي قوم جو سردار آ، انهيءَ وٽ انصاف ڪونهي. انهيءَ وٽ حق ڪونهي هو ناحق جو پاسو ٿو کڻي.“
اها ڳالهه ٻڌي جعفر خان جمالي ڪاوڙيو ڪونه، اهو ڪونه چيائين ته لڏي وڃ منهنجي زمين تان (ڇاڪاڻ ته اهو سردار جو وڙُ ڪونهي ته هو انصاف نه ڪري ۽ ماڻهو انهيءَ ڪارڻ سندس ملڪ (زمين) مان لڏي وڃن). هن چيو ”نوجوان ڪاوڙ ڍري ڪر. ميري وارن سان ضرور انصاف ٿيندو. ڪيس جرڳي ۾ هلندو.“
”اها ڳالهه ٻڌي اسان سندس ٿورا مڃيا ۽ ٻڌايوسين ته اسان تو ڏانهن ماڻهو موڪلڻ وارا هئاسين.“
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ جرڳو ويٺو، پوليس اسان کي جرڳي وٽ وٺي هلي. جرڳي ۾ جعفر خان جمالي اسان جو ساٿ ڏنو. چيائين: ”هنن ڪو ڏوهه نه ڪيو آ، ڪارو ڪاري ڪيو اٿن سو به هنن ٽن ڪونه ڪيو آ“، وري منهنجي ڀاءُ کان پڇيائين ”بابا ڪاروڪاري تو ڪيو آ؟“ ڀاءُ جواب ڏنو ”ها سائين مان ڪيو آ“. پڇيائين ”تنهنجي ڀائرن يا پيءُ مدد ڪرائي ٿئي؟“ هن چيو: ”نہ“.
پوءِ جرڳي رڳو وڏي ڀاءُ کي ڏوهاري ڪيو ۽ اسان سڀني کي آزاد ڪيائيون. جرڳي جي ڏوهاري ٺهرائڻ کانپوءِ. سزا جو اختيار وري ڊپٽي ڪمشنر کي ڏنائون جعفر خان جمالي ڊپٽي ڪمشنر کي به سفارش ڪئي هئي. سو هن ڀاءُ کي چيو ”بابا توتي سؤ رپيا ڏنڊ آ، جيڪڏهن جرم (پئسا) ڀري ڏين ته توکي آزاد ڪريان، نه ته ڇهه مهينا ٽيپ ڪاٽڻي پوندي.“
منهنجي ڀاءُ پنهنجي سوٽ محمد بخش کي سڏرايو. جيڪو ڊپٽي ڪمشنر جي آفيس ٻاهران بيٺو هن ڏنڊ جا پئسا ڀري ڏنا ۽ منهنجو ڀاءُ آزاد ٿي ويو.
علي محمد مهر کي مان سڃاڻندو هوس، پر هن سان اڳ ۾ تعلقات بلڪل ڪونه هئا. پر هن اسان سان وڙ ڪيو. وڏو احسان ڪيو هو. هو بهادر ماڻهو هو، تنهن ڪري هن وٽ بهادرن جو قدر هو. هن مون ۾ ڪا مڻيا ڏٺي هئي. خير، جڏهن اسين آزاد ٿي ڳوٺ پهتاسين ته علي محمد پنهنجي سؤٽ حاجي عبدالرحمان سان گڏ اسان کي مبارڪ ڏيڻ آيو ۽ پوءَ اسان جو پاڻ ۾ رستو ٿي پيو.