موت
انهيءَ جيل ۾ ماکي مهينو يا ٻه مهينا ٿيا هوندا. منهنجو ڪيس هليو پي. اُتي مان ٻڌو ته غلام حسين جو لڏو جهلجي پيو آ. ٿيو هيئن جو غلام حسين وٽ هيڊ باغ ۾ سندس هڪ مائٽ الهڏنو ۽ سندس زال رهيل هئا. ڪجهه وقت اُهي هيڊ باغ ۾ رهي. موٽيو پي ويا ته شهداد ڪوٽ ۾ پوليس هنن کي شڪ جي حالت ۾ پڪڙي وڌو. پوليس جو هنن تي سختي ڪئي ته هنن سچي ڪري وڌي ته ”اهي واڍا آهن ۽ غلام حسين واڍي جا مائٽ آهن“. هنن پوليس کي غلام حسين جي لڏي جو ڏس پتو به ڏئي ڇڏيو.
پوءِ سکر ۽ لاڙڪاڻي جي پوليس وڏي اٽالي سان هيڊ باغ تي ڇاپو هنيو. غلام حسين ۽ عبدالرحمان اُتي ڪونه هئا. باق سڄو لڏو پڪڙجي پيو. پر لڏي تي پوليس آسانيءَ سان قبضو نه ڪري سگهي. پوليس سان چڱي ويڙهه ٿي. مٺي نالي هڪ جت لڏي کي بچائڻ خاطر پوليس تي فائرنگ ڪئي. پر پاڻ پوليس فائرنگ ۾ مارجي ويو. لڏي کي پڪڙي سکر جي لاڪپ ۾ ويهاريو ويو.
غلام حسين کي لڏي جي پڪڙجڻ جي خبر پئي ته پاڻ ۽ عبدالرحمان سيوهڻ جي پاسي وڃي ڪنداهه ۾ رهيا.
مان سان اها سڄي ڳالهه علي محمد سرهندي جيلر ڪئي هئي. مان جيلر کي چيو ته مهرباني ڪري اها پڇا ڪري ڏي ته هنن ۾ پٺاڻي نالي ڪا مائي آهي. جيلر منهنجي سامهون سڌي لاڪپ تي فون ڪئي ۽ مانکي ٻڌايائين ته: ”پٺاڻي آهي“، هاڻ ماکي پڪ ٿي ته واقعي غلام حسين جو لڏو جهلجي پيو آهي. ڏهن پندرهن ڏيهاڙن کانپوءِ جعفر خان جمالي پنهنجي زور (اثر رسوخ) تي لڏي کي ڇڏرائي اچي رُجهان ۾ رهايو. اتي اهو لڏو ٻه چار مهينا رهيو پيو هو ۽ غلام حسين سيوهڻ جي پاسي روپوش هو.
ڪجهه وقت کانپوءِ منهنجو به ضامن ٿيو ۽ مان آزاد ٿي ڳوٺ پهتس.
ماکي ڳوٺ ٻه ٽي ڏينهن ٿيا ها جو اوچتو ٻڌم ته غلام حسين مارجي ويو، ماکي يقين ئي نه اچي. پر هڪڙي دوست اچي اخبار ڏيکاري. انهيءَ ۾ غلام حسين، سندس ڀاءُ علي بخش، سندس سؤٽ عبدالرحمان جي لاشن جون تصويرون هيون. ماکي ڏاڍو ڏک ٿيو. نيٺ به ته دوست هيو ۽ جوان هو. سندس موت جو ماکي ڏاڍو ڏک ٿيو. غلام حسين ايڏو آسانيءَ سان نه مري ها. پر ٿيو ڇا جو دولتپور کان سيوهڻ وڃڻ لاءِ ٻيڙي جا جيڪي پئسا ٿيندا هئا. انهن جا چار حصا ڪري مير بحر پاڻ ۾ ورهائي وٺندا هئا. انهن ئي ميربحرن جو هڪڙو مائٽ هو گلاب، اک کان ڪاڻو هو. ٻين ميربحرن جي هن سان ڪانه پوندي هئي. تنهن ڪري هن کي ڪجهه به نه ڏيندا هئا. گلاب اچي غلام حسين کي واسطا وڌا ته: ”مان غريب آهيان تون هنن کي سمجهائي ته ماکي حصو ڏين“.
غلام حسين مير بحرن وٽ ويو. انهن کي چيائين: ”هيءُ غريب آ، توهان جو ڀاءُ آ، توهان منهنجا دوست آهيو. هيءُ به منهنجو دوست آ! هن کي به حصو ڏيو.“ پر هنن غلام حسين کي جواب ڏنو ته: ”اسين گلاب کي حصو نه ڏينداسين.“ غلام حسين انهن کي چيو : ”ائين نه ڪريو. ڀلا جيڪڏهن هن کي چار آنا نٿا ڏيو ته ٻه آنا ڏيو. هيءُ به اوهان جو پنهنجو آ، غريب آ،“ پر هنن غلام حسين جي نه مڃي ۽ ٺپ جواب ڏئي ڇڏيائون ته: ”اسين کيس ڪجهه به نه ڏينداسين“. هنن جي جواب ڏيڻ جو اهو به سبب هو جو هنن کي اها تسلي هئي ته: ”غلام حسين اسان جو دوست آ. سدائين اسان وٽ رهندو آ، گلاب جهڙي بيڪار ماڻهوءَ ڪاڻ اسان سان وڙهندو ڪونه“. پر سندس انهيءَ ٺپ جواب تي غلام حسين کي ڪاوڙ چڙهي وئي. هن چيو ”گلاب ٻڌو، توهان منهنجا دوست آهيو، پر مان حق جي ڳالهه ڪئي آ، جيڪڏهن اوهان هن کي چار آنا حصو نه ڏنو ته ٽئين ڏينهن اچي مان توهان کي ماريندم. مان توهان کي ٻڌايو پيو وڃان“.
غلام حسين جو هڪڙو دوست هو. نالو هوس غلام. ذات جو اوٺو هو. هيءُ غلام حسين جو سچو دوست هو. انهيءَ غلام جو پٽ هو عاقل. اهو وري انهن ميربحرن جي هڪ مائيءَ سان کريل هو، جن کي غلام حسين ڌمڪي ڏئي ويو هو. اهو عاقل جڏهن رات جو هن رن وٽ ويو ته ان ڪاوڙجي چيو : ”وڃ مان وٽ نه اچ، تنهنجي پيءُ جو دوست غلام حسين واڍو هڪڙي خسيس ماڻهوءَ جي ڪري اسان کي دڙڪو ڏئي ويو آهي ته: جيڪڏهن اسان گلاب کي حصو نه ڏنو، ته اسان کي ماريندو. هاڻ جيڪڏهن تو غلام حسين سان جهيڙو نه ڪيو. هن کي نه ماريو ته مان سان اڄ کان وٺي تنهنجو ڪو ناتو ڪونهي“. عاقل کي عشق کنيو بيٺو هو. سو رن جي آڏو صفا محتاج ٿي پيو، ڀاڙي ٿي پيو. سو هن رن کي چيو: ”تون ماکان ناراض نه ٿي، مان پاڻ غلام حسين کي ماري نٿو سگهان پر مان توکي مارائي ٿو ڏيان“.
عاقل غلام حسين جي اصل گهر جو مالڪ هو. غلام حسين کي کيس پٽ وانگر ڀائيندو هو. هو غلام حسين وٽ ويو ۽ کيس مانيءَ جي دعوت ڏئي وٺي آيو ۽ اچي هڪ اڙل وٽ ويهاريائين. غلام حسين سان گڏ سندس ڀاءُ علي بخش، سؤٽ عبدالرحمان ۽ هڪ ٻيو ماڻهو مٺو هو. جڏهن غلام حسين وارا اتي اچي ويٺا ته عاقل غلام حسين کي چيو: ”اوهين هتي ويهو، مان ماني تيار ڪرائي اچان ٿو“. غلام حسين کي ته عاقل ۾ ڪو شڪ ئي ڪونه هو. سو بيفڪرو ٿي ويهي رهيو. هيءُ هنن کي اتي ويهاري پاڻ ويو پوليس وٽ. پوليس کي ٻڌايائين ته: ”مان غلام حسين کي فلاڻي هنڌ ويهاري آيو آهيان. اوهان خانگي ڊريس ۾ مٿان ڦري، ڪرمپور کان ٻيڙيءَ ۾ اچو، پوءِ اتان ڀرسان کان لنگهو، جي توهانکي وجهه لڳي، ته اتان وڙهوس.جي اتان وجهه نه لڳي ته اڳيان در آ، پريان کون، جهنگل مان ڦري پٺيان وڃي وڙهوس. مان هن کي اتي قابو ڪري ويهاريو آ. مان هنن لاءِ ماني ٺهرايان ٿو. هو مانيءَ جي انتطار ۾ آهن. اوهان انهيءَ حساب سان اتي پهچو“.
اهو پروگرام انهن سان ٺاهي پاڻ موٽي ويو. پوليس جا ڪيترائي سپاهي يڪدم خانگي ڊريس ڪري ٻيڙِيءَ ۾ چڙهي انهيءَ پاسي روانا ٿا. اها ٻيڙي واهڙ ۾ اچي غلام حسين وارن جي ڀرسان لنگهي. انهيءَ وقت هڪ حجم غلام حسين جي سنوارت ڪري رهيو هو. عبدالرحمان ۽ علي بخش غلام حسين جي ڀرسان ويٺا هئا. مٺو ڪجهه اڳ ڀرو جهنگل ڏانهن چوڪيءَ تي ويٺو هو. جڏهن ٻيڙي سامهون کان لنگهي ته غلام حسين ٻيڙيءَ جي مير بحرن کان پڇيو: ”ادا هي ماڻهو ڪاڏي ٿو وٺيو وڃين“؟ پوليس ميربحر کي اڳ ۾ سيکاري ڇڏيو هو، پوليس جي ڊپ کان سچ ڪيئن ٿي ڳالهائي سگهيو. تنهن چيو: ”سائي هي مزور آهن. اندر ڏاڪ ڪپيندا، ڪنداهه ۾ وڃي ڇڏينديس.“ ٻيڙي سامهون کان ڦيري، پريان ور ڪري، هن جي پٺيان اچي جهنگل ۾ ٻيلي ۽ پوليس جا سپاهي، جيڪي خانگي ڊريس ۾ هئا. اهي ٻيڙيءَ مان هٿيار لاهڻ لڳا. مٺو جيڪو جهنگل ڏانهن منهن ڪيو چوڪيءَ تي ويٺل هو. هن ٻيڙي مان هٿيار کڄندي ڏٺا ته سمجهي ويو ته اها پوليس آ. پر ايڏي پوليس کي جو ڏٺائين ته ڀاڙيو ٿي پيو. نه دانهن ڪيائين نه غلام حسين وارن کي ٻڌايائين. ماٺ ميٺ ۾ ڀڄي ويو.
پوليس غلام حسين وارن جي پويان کان ٿي. سامهون جهنگل مان غلام حسين وارن تي فائرنگ ڪئي. عبدالرحمان ۽ علي بخش ته بروقت ئي ٿڏي تي ئي مارجي پيا. غلام حسين کي اوڏيءَ مهل ڪو ڌڪ ڪونه لڳو. هو ٽپ ڏئي اڏ ۾ ٿي ويو. جهٽ ڏئي علي بخش ۽ عبدالرحمان جو رائفلون به کڻي ورتائين. غلام حسين اهڙي هنڌ هو. جو چاهي ها ته آساني سان ڀڄي ٿي سگهيو. پر هن کي ايڏو جوش هو، جوان ته هو، هن اُٿي فائر ڪيا. هڪ رائفل خالي پئي ٿئي ته ٻي ٿي کنيائين. ٽئي رائفلون خالي ٿي ويس ته يڪدم هڪ کي ڀريائين. فائر تي فائر پي ڪيائين. پر قسمت سندس ساٿ ڇڏيو بيٺي هئي. سندس هڪ رائفل ڦاٽي پئي. ڪجهه ڪلاڪن کانپوءِ ٻي رائفل به ڦاٽي پيس. پر هن همت نه هاري. اڃان هڪ رائفل هن وٽ هئي. صبح جو ڏهين وڳي اهو جهيڙو شروع ٿيو هو. هاڻ شام جا اچي چار وڳا هئا. غلام حسين پوليس کي وٺ ئي نه پيو ڏي ۽ اوچتو غلام حسين جي ٽئين رائفل به ڦاٽي پئي. پر پوليس کي اها طاقت نه پئي ٿئي جو اڳيان وڌي. هڪ پوليس واري ڇا ڪيو جو اها اڙل ٽپي واهڙ جي پريائون ڪرمپور جي پاسي کان ڦري. پٺ ڏاهون ويو. غلام حسين جو ڌيان سامهون واري پاسي هو. پٺ جي کيس خبر ڪانه هئا. هن پوليس واري پٺ کان فائر ڪيا. اهي فائر وڃي غلام حسين جي پٺيان لڳا. هو ڌڪجي پيو. پهرين ته ڪري پيو. پر وري اٿيو ۽ گوڏو کوڙي ويهي رهيو. انهيءَ ڳالهه کي به ڪلاڪ ٿي ويا. پوليس کي همت نه پئي ٿئي جو اڳي وڌي. نيٺ پوليس ڪن ماڻهن کي زوري موڪليو ته وڃي ڏسي اچو. انهن اچي ٻڌايو ته: ”بابا هو ته ڪڏهن کان ختم ٿي ويو آ. مارجي ويو آ. اوهين ڊپ ۾ وڃو ڪونه ٿا“. پوءِ پوليس وئي آ، اڙل ٽپي لاش سيوهڻ کڻي وئي.
اهڙيءَ طرح غلام حسين جهڙو جوان دوکي ۽ فريب سان مارجي ويو. ۽ ٻئي پاسي اهو غدار عاقل جنهن دوکي سان غلام حسين کي مارايو، انهيءَ کي اچي ڊپ لڳو ته متان غلام حسين جا دوست ماکان نه بدلو وٺن، انهيءَ جو سورنهن سترنهن ڏينهن کانپوءِ هاٽ (هارٽ) فيل ٿي پيو دل ٽٽي پيس مري ويو.