هو جي راهن ۾ مئا
[/b]
اها 1942ع جي ڳالهه آهي.
ڪاروباري ڪم سانگي پدو کان ڪوالالمپر ويندي مونکي رستي ۾ پوندڙ هڪ جيل وٽان لازمي گذرڻو هو. جيئن ئي منهنجي اُنتي نظر پيئي، ته مونکي قيدين جو ڳچ تعداد جيڪو اڌ اگهاڙو هو جيل جي ٽاور جي لوهي سيخن سان جڪڙيل ڏسڻ ۾ آيو. اُنهن مان ڪجهه قيدين جا چهرا بک وگهي مرجهائجي ويا هئا ۽جڏهن ته اندر گهڻي سوڙ هئڻ سبب ڪافي قيدي هڪ ٻئي سان ايئن ٽڪرائجي رهيا هئا، جيئن کڏين ۾ فارمي ڪڪڙ هڪ ٻئي سان ٽڪرائيندا آهن. جپانين طرفان جيل کي فقط هڪ ڪيمپ تائين محدود ڪيو ويو هو، جتان قيدين کي مختلف جڳهن تي جبري پورهيئي لاءِ روزانه لارين ۾ واڙيو ويندو هو.
جيل کان سڏ پنڌ تي موٽر گاڏين جو هڪ ورڪشاپ هو، جنهن تي جپانين قبضو ڪري اُنکي ٽرانسپورٽ جي اڏي ۾ تبديل ڪري ڇڏيو هو. ورڪشاپ جا اسپيئر پارٽس جاپانين لاءِ جنگ ۾ ڏاڍا ڪارائتا ثابت ٿيا هئا. جيئن ته اهو ملائيشيا جي وڏن ورڪشاپن مان هڪ هو، انهي ڪري جپانين اُنتي قدم رکندي ئي اُن کي فوجي استعمال طور ڪتب آڻڻ جو فيصلو ڪري ورتو.
ورڪشاپ جي سامهون چائنيز اسپورٽس ڪلب جي قد آور عمارت چٽي نظر آئي ٿي، جنهن جي پاسي ۾ هڪ خوبصورت ۽ سرسبز لان ايئن ڏيکائي ڏيئي رهي هئي، ڄڻ رنگين ڀرت ڀريل ڪا وڏي چادر وڇايل هجي. جنگ کان اڳي جڏهن موسم خوشگوار هوندي هئي ۽ جڏهن سج جا ڪرڻا اُن لان کي سونهري لباس پهرائي ڇڏيندا هئا، تڏهن نوجوان جوڙا اتي اچي کيڏندا ۽ روح رهاڻيون ڪندا هئا ۽ هاڻ جپانين جي قبضي کان پوءِ ان کي ممنوعه علائقو قرار ڏنو ويو هو.
جپانين ڪلب کي ٽرانسپورٽ جي اڏي ۾ تبديل ڪري ڇڏيو هو، جتي هر وقت نيون ۽ پراڻيون گاڏيون بي ترتيبي سان پارڪ هئڻ سبب اڌ کان مٿي ايراضي ڀريل نظر ايندي هئي. ميدان جي وچ ۾ جپاني طرز تي ٺهيل چوڪي، جيڪا تقريبن ٽي فٽ اوچي هئي پري کان ايئن ڏيکائي ڏيئي رهي هئي، ڄڻ ڪوئي ڪڇون مخمل جي قالين تي ٽنگون ٽيڙي سمهي پيو هجي. چوڪي جي هيٺان پيٽرول جو ڪافي ذخيرو ٿيل هو.
جپاني سڀني کي شڪ جي نگاهه سان ڏسندا هئا. اُهي سموري آبادي سان دشمن جهڙو ورتاءُ ڪندا هئا. اها ڳالهه سمجهه ۾ اچڻ جوڳي هئي. ڇاڪاڻ جو قيدين جي اڪثريت چينين تي مشتمل هئي ۽ اُهي چينين سان وڙهي رهيا هئا، تنهنڪري اُنهن کان لازمي طرح ڇرڪيل هئا. هو پنهنجي چوگرد ڪاٺ جو جهنگلو کڙو ڪرائي رهيا هئا ۽ هنن ان ڪم تي گورن قيدين کي لڳايو هو ۽ اُنهن کي روزانه صبح جو انهي ڪم تي موڪليو ويندو هو.
ڪاٺ جو جهنگلو ايڏو اوچو نه هو. اُهو زمين کان فقط چار فٽ مٿي هو، جيڪو مالي ميل بلڊنگ کان شروع ٿيو ٿي ۽ بس اسٽاپ جي ويجهو راند جي ميدان تائين ڦهليل هو.
هن منصوبي تي هڪ سئو کان مٿي قيدي لڳايل هئا. اُنهن جا پٺا اُگهاڙا هئا. ڪجهه قيدي کانٽي کڻي رهيا هئا ۽ وري ٻيا اُنهن ۾ ڇڙون هڻي رهيا هئا. سج ڏاڍو ظالم هو. اُنکي ڪنهن تي به رحم نٿي آيو. هو پگهر ۾ شل هئا، پر هو ڪم بند ڪرڻ جي جرئت ڪري نٿي سگهيا. فوجي دستن جي سخت پهريداري هيٺ هو خاموشي سان ڪم ڪري رهيا هئا.
”جون! آئون هاڻي وڌيڪ هلي نٿو سگهان. هڪ ڪمزور ساٿي پنهنجي ٻئي ساٿي کي هوريان چيو. هن پنهنجي پيشاني جي پگهر کي هٿ سان اُگهيو. جپاني فوجي آڏي اک سان هن ڏي نهاريو. هو پنهنجي ساٿي جيان بلڪل جوان لڳو ٿي. هن جي عمر ٻاويهه سالن کان مٿي نٿي لڳي. هن جي اکين مان ايئن محسوس ٿيو ٿي ته ڄڻ ڪجهه ڳولي رهيون هجن. شايد اُهي هنجي ذهن ۾ گم ٿيل سوچن جي تلاش ۾ ڀٽيڪل هيون؟
ماڻهو جنهن کي هن جون چئي مخاطب ڪيو هو، اُهو هن کان عمر ۾ وڏو هو ۽ تقريبن ٽيهن سالن جو لڳو ٿي. هن جي شخصيت رنگ ۽ ڍنگ سان ڀرپور ۽ ڏاڍي من موهيندڙ هئي. هن چاهيو ٿي ته هو پنهنجي دکي ساٿي کي ايئن آٿت ڏي ۽ سهارو بنجي، جيئن پيءُ پٽ لاءِ بڻجندو آهي، پر هو چاهيندي به ايئن ڪري نٿي سگهيو. ”مدد ڪرڻ کان لاچار آهيان. پيٽر اسانکي هر حالت ۾ ڪم کي جاري رکڻو آهي. توکي خبر آهي ته پاڻ قيدي آهيون ۽ ٻيو ڪجهه به نه. توکي جيڪا به صورتحال آهي، اُنکي قبول ڪرڻ گهرجي ۽ اُميد جو دامن نه ڇڏڻ گهرجي.“
”مون کي سختين سهڻ جو تجربو ڪونهي. توکي ته خبر آهي جون! آءٌ تن ڏينهن يونيورسٽي ۾ پڙهندو هوس جڏهن پڪڙيو ويو هوس، ۽ پوءِ يونيورسٽي ۽ آرام دهه گهر کان ڇني هتي جيل ۾ واڙيو ويس. ان کي جنگ چئبو آهي؟“
”ها انکي جنگ چئبو آهي. هر ماڻهو جي سڪون ۽ امن جو خاتمو. هتان کان پهرين آءٌ ڊاڪٽر هوس ۽ سڊني ۾ پريڪٽس ڪندو هوس. آءٌ تمام گهڻو سکي هوس. هڪ پيار ڪندڙ گهر واري ۽ پري جهڙي نينگري. ٺيڪ آهي. هاڻ اُهي منهنجو انتظار ڪن ٿا ۽ مونکي پڪ آهي ته هن زندگي جو هڪ ڏينهن ضرور خاتمو ايندو.“ هن اکيون بند ڪري ڇڏيون ۽ ڪنڌ مٿي کنيو ۽ ايئن محسوس ٿيو ته ڄڻ دعا گهر رهيو هجي.
پيٽر پنهنجي ڪوڏر کنئي ۽ ڪم کي جاري رکيو. هن جون تي لڪ چوري نظر وڌي ۽ پنهنجي من ئي من ۾ سوچيو، اهو گدلو مزور به ڪيڏو نه خوش گذاريندو هوندو، جيڪو هن جيل کان ٻاهر کليل هوا ۾ پورهيو ڪري ٿو ۽ هتي هڪ سفيد پوش ماڻهو جي به ڪيڏي نه بري حالت ٿي ويئي آهي. اڌورا ڪپڙا، اُگهاڙي ڇاتي، وڌيل ڏاڙهي ۽ ميري چمڙي. نه فقط جون پر سڀ سفيد پوش هتي ساڳي پيڙا ۾ آهن.
”ٽين! ٽين! ٽين!“ هنن جي ڪنن تائين انتهائي بي سرو ۽ ڳرو آواز پهتو. پهريدار دروازي وٽ بيهه ناڪاره ٿيل ٽرڪ جي ويل رم کي زور سان وڄائي ٻنپهرن جي ماني جي وقفي جو اعلان ڪري رهيو هو.
”هي!“ ٻه جپاني سپاهي گارڊ روم ۾ آفيسر کي سلام ڪري واپس مڙيا ۽ دروازي ڏانهن مارچ ڪرڻ لڳا. جيئن هو ٻن پهريدارن کي ٻنپهرن جي ماني لاءِ آجو ڪري سگهن.
اها قيدين لاءِ پڻ ٻنپهرن جي ماني جي رسيس هئي. اُنهن اوزارن مان هٿ آجا ڪيا ۽ ٿڪاڻل پيرن سان روڊ جي پاسي تي وڇايل ڇٻر ڏانهن آرام ڪرڻ لاءِ هلڻ لڳا. ڪجهه قيدي ڇٻر تي ويهي رهيا ته وري ڪن گهڙي پل لاءِ جهوٽو هڻڻ بهتر سمجهيو. ڪي سگريٽ جا ڪش هڻڻ لڳا ۽ ڪجهه جن وٽ ڪيلا بچيل هئا، کائڻ لڳا.
بورچيخاني مان ٻه جپاني سپاهي ٻاهر نڪتا. هنن جي هٿن ۾ ڪاٺ جا وڏا هنڊا هئا جن ۾ قيدين لاءِ ٻوڙ چانور ۽ سوپ هو. هنن قيدين ۾ ماني ورهائي. هڪڙي ڇانئڻي چانورن جي ۽ هڪڙي وڌڻي سوپ جي ۽ هڪري ٻوڙجي. اُنهن کي ڏنل پيالا ننڍا هئا. جنهنڪري کين کاڌي وٺڻ لاءِ خالي کير ۽ سگريٽن جا کوکا به استعمال ڪرڻ ٿي پيا. ڪافي قيدي جپاني طرز جي کاڌي سان مانوس نه هئا. اُنهن جي من ۾ پنهنجي ڌرتي جي اسٽائل جي ماني کائڻ جي خواهش ڪرکڻي اُڀري. پر جنگي ڪيمپ ۾ اُنهن جي خواهش جي تڪميل ممڪن نه هئي. هنن لاءِ جيڪو کاڌو به جپانين تجويز ڪيو ٿي، اُن تي گذارو ڪيو ٿي، ۽ ذرو به پوئتان ڪونه ٿي بچايو، ڇاڪاڻ جو کاڌو اڳ ۾ ئي اڻ پورو هو.
جون ۽ پيٽر ٻنهي پنهنجا پيالا خالي ڪيا. جون وٽ ڪجهه ڪيلا هئا جن مان ٻه هن پيٽر ڏي اُڇليا.
”مهرباني! ڊاڪٽر توکي اڃان تائين ماني مٿان فروٽ کائڻ جي عادت باقي آهي.“
جون ڪلهو لوڏيندي مرڪي ڏنو. هڪ جپاني سپاهي اُنهن جي پاسي کان گذريو. پيٽر پنهنجي دوست کي ٺونٺ هڻندي ڀڻ ڀڻ ڪئي ”ڇا شان آهي!؟“
”اهو گهڻي وقت تائين نه هلندو.“ جون جواب ڏنو.
ويل جي رم جي ٻيهر وڃڻ سان قيدي ڪم ڏي واپس موٽيا. ٻي صبح جو جون ۽ پيٽر کي مالي ميل بلڊنگ جي کاٻي پاسي ڏانهن منتقل ڪيو ويو. جنگ کان اڳي هي شوروم پڻ برطانيه ۽ اٽلي جي گڏيل ملڪيت هوندو هو. جڏهن جپاني آيا ته عملو روانو ٿي ويو ۽ پويان ڇڏي ويو خالي بلڊنگ جيڪا هاڻ دشمن پيٽرول جي ڊيپو طور استعمال ۾ آڻي رهيو هو. بلڊنگ ۾ جڳهه نه هئڻ سبب تيل جا ڊرم ٻاهر ميدان ۾ پڻ پيل هئا، ۽پناهه گاهه جي چوگرد خاردار تارون وڇايل هيون. پيٽر ۽ جون کي بلڊنگ جي اڳيان پيل ڊرم هٽائي کاٻي پاسي رکڻ جي ڪم تي معمور ڪيو ويو هو. هڪ جپاني سپاهي اُنهن جي چوڪسي تي رکيل هو. پيٽر جسماني توڙي ذهني طور ٿڪجي چڪو هو. هو ٿوري دير ساهي پٽڻ لاءِ ويهي رهيو ۽ پنهنجي پيشاني تان پگهر اُگهيو. جيئن ئي جپاني سپاهي هنجي پاسي کان لنگهيو، هن انگريزي ۾ ڪجهه ڳالهايو. جپاني سپاهي کي انگريزي ڪانه ٿي آئي. هن کي پيٽر جي ڳالهائڻ تي چڙ وٺي ويئي. هو ٿوري دير لاءِ رڪيو ۽ پيٽرول جي ڊرم کي خارن مان زوردار لت هنئي ۽ پوءِ پيٽر کي زوردار ٿڦ وهائي ڪڍي. جپاني سپاهي جي بي سبب اڍنگي رويي تي پيٽر غصي مان ڳاڙهو ٿي ويو. ۽ کيس منهن تي زوردار ٺونشو هنيو. جپاني سپاهي لڏي ويو پر هن جلدئي پاڻ کي سنڀالي ورتو. هن ڪلهي مان بندوق لاٿي ۽ پيٽر کي مارڻ جي ڪوشش ڪئي. هنجو ڌڪ گسي ويو. پيٽر هن کي گلي مان جهلي پيٽ ۾ ٻه ٺونشا وهائي ڪڍيا.
”پيٽر هاڻي ڇڏينس“ جون ٻنهي کي ڇڏائڻ لاءِ اڳيان وڌيو. هن ٿڙڪندڙ آواز ۾ چيو، ”خدا جي واسطي صورتحال کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪر. تون هڪ قيدي آهين. ڇا توکي اها ڳالهه سمجهه ۾ نٿي اچي؟“
پيٽر جڏهن جون جو آواز ٻڌو ته هن جپاني سپاهي مان هٿ ڪڍيا ۽ هنکي مارڻ بند ڪيو. جپاني سپاهي جڏهن پيٽر جي چنبي مان آزاد ٿيو ته هن مٿس بندوق تاڻي. ”تنهنجي همٿ ڪيئن ٿي! آءٌ توکي اُڦٽ ماريندس.“
هو جپاني ٻولي ۾ ڳالهائي رهيو هو. پيٽر...... ۽ جون پنهنجا هٿ مٿي کنيا.
جپاني سپاهي ڪنڌ ورائي مدد لاءِ سڏ ڪيو. چار جپاني سپاهي بلڊنگ مان ڊوڙندا نڪتا. جون محسوس ڪيو ته پيٽر سچ پچ وڏي مصيبت ۾ گهيرجي چڪو هو. هن کي مٿس رحم آيو. اِهو سوچيندي ته هاڻ هو ساڻس ڇا ڪرڻ وارا هئا، هن جا لڱ ڪانڍارجي ويا.
پيٽر لاءِ پنجن جپاني سپاهين سان مهاڏو اٽڪائڻ ممڪن نه هو. هو کيس لتن، مڪن ۽ بندوق جي ڪنڌاڪن سان ڪٽي رهيا هئا. ڪجهه ئي منٽن ۾ نوجوان پيٽر گرائونڊ تي ساڻو ٿي ڊهي پيو. هن جي سموري بدن مان رت وهي رهيو هو ۽ بيهوشي جي عالم ۾ هو. جپانين هن تي آخري نظر وڌي ۽ وڏا ٽهڪ ڏيندا سينو تاڻي واپس وڃڻ لڳا.
جون ذري گهٽ رڙيون ڪرڻ تي هو. هو گوڏن ڀر جهڪيو ۽ پيٽر جو معائنو ڪيو. هو اڃان زنده هو. هن کيس ڀاڪرن ۾ کنيو ۽ پڇيو ”پيٽر تون ٺيڪ ته آهين؟“ پيٽر ڪو به جواب نه ڏنو ڇو جو هو اڃان بيهوش هو. هن جو سڄو منهن ۽ مٿو رت سان ڀريل هو.
هڪڙو ٻيو سوئر بلڊنگ کان ٻاهر نڪتو ۽ مٿان بيهي چوڪسي ڪرڻ لڳو. جون هن کي عاجزانه انداز ۾ پنهنجي گهايل دوست لاءِ پاڻي آڻڻ جي منٿ ڪئي. جپاني سپاهي مٿس نفرت مان گهوري نهاريو ۽ پوِء هلڻ لڳو. ٿوري دير رکي وڌيڪ چار سپاهي ساڳئي تونگر سان ڊوڙندا هنن ڏي آيا. جون پنهنجي دوست کي گرائونڊ تي ليٽايو.
”خدا جي واسطي هن کي نه ماريو“
پر هنن پيٽر کي اُتي مارڻ نٿي چاهيو. جيڪو به شاهي فوج جي سپاهي جي توهين ڪندو هو، ته هو اُن جو ڪورٽ مارشل ڪندا هئا. اُهي واپس ويا ۽ هڪ ٽرڪ کڻي آيا. هنن پيٽر کي ميدان مان کڻي ٽرڪ ۾ اُڇليو.
ٽن ڏينهن کانپوءِ هڪ شام جو جڏهن ڳاڙهو سج آسمان ۾ ٻڏي رهيو هو، جيل جو شاهي دروازو کوليو ويو. جيئن ئي دروازو کليو هڪ سائي ٽرڪ جيل جي دروازي کان ٻاهر نڪتي. هڪ ننڍڙي قد جو جپاني سپاهي جيڪو ڊرائيونگ سيٽ تي ويٺل هو، ايترو ٿڌو محسوس ٿي رهيو هو جهڙو سنگ مرمر جو پٿر. هنجي چهري تي ذري برابر به مرڪ نه هئي. سموري ٽرڪ خالي هئي سواءِ ڪاٺ جي تابوت جي. اُنجي پاسي کان ٿڪل ۽ ٽٽل جون ٻارن جيان سڏڪا ڀري روئي رهيو هو.
***