هين تون آپ الله
1. قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ جا هٿ بيان آهن.
قُل اِنَ الفَضلُ بِيدِاللهِ يوتِيهِ مَنَ يشَآءُ (آل عمران 473 ص 29)
ترجمو: چو ته ڀلائي الله جي هٿ ۾ آهي جنهن کي وڻيس ان کي اها ڏيندو آهي.
وَقَالِتِ اليَهُودَيَدَ اللهِ مَفلُوتَهُ ه غُلتِ اَيدِيهِم وَ لُعِنُو بِمَا قَالوا بَل يداه مَسُسوطتانِ (مائده 64)
ترجمو: يهودين چيو ته الله جو مٿ بند آهن، سندن هٿ بند هجن جيڪي چيائون ان ڪري مٿن لعنت ٿي پران جا ٻئي هٿ کليل آهن.
اِنَ الذِينَ يُبَا يِعُو نَکَ اِنمَا بُبَايِعُونَ اللهَ ط يَدُ اللهِ فَوقَ اَيَدِيهِم (فتح 10)
ترجمو: بيشڪ جيڪي توسان بيعت ڪن ٿا سي الله سان ئي بيعت ڪن ٿا. الله جو هٿ مٿان آهي.
بِيَدِکَ الخَيراِنکَ عَليٰ کُلِ شَيء قَديرُ ه (آل عمران 26)
ترجمو: تنهنجي هٿ ۾ چڱائي آهي. بيشڪ تون هر شئي تي وس وارو آهين.
قُل مَن بِيد ه مَکَلُوت کَل شئيءَ (مومنون 88)
ترجمو: چو ته ان جي هٿ ۾ هر شئي جي حڪومت آهي.
فَسبحنَ اَلذِي بَيدِه مَکَلوتُ کُل شَيء وَاِلَيهِ تُرجعُونَ (ياسين 83)
ترجمو: پوءِ اهو (الله) پاڪ آهي جنهن جي هٿ ۾ هر شئي جي بادشاهي آهي ۽ ان ڏانهن ئي موٽايا ويندو.
تَبَارکَ الَذِي بِبَدڊ اُلمکڪ وَهُوَ عليٰ کُلِ شيء قَدِيرُ (ملک) 1)
ترجمو: پاڪ آهي اها ذات جنهن جي هٿ ۾ بادشاهي آهي ۽ اهو هر شئي تي وس وارو آهي.
قَالَ يَا اِبِليسُ مَامَنعَکَ اَن تَسجُدَ لِمَا خَلَقُتُ بِيدَيَ (ص 75)
ترجمو: (الله) چيو ته اي ابليس جنهن کي مون پنهنجي هٿن سان پيدا ڪيو ان کي سجدي ڪرڻ کان توکي ڪنهن جهليو.
2. قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ جي ”منهن“ جا ذڪر آيل آهي.
خاَلينَمَا تُوَلُو افَثَمَ وَجهُ اللهِ (بقره 115)
ترجمو: پوءِ جيڏانهن به منهن ڪندو اوڏانهن الله جو منهن آهي.
وَمَا تنقِتُونَ اِلاَ ابتِضآء وَجهِ رَبهمِ (رعد 22)
ترجمو: ۽ اهي صبر ڪن ٿا ته جيئن انهن جي رب جوگين منهن نصيب ٿئي.
ذالِکَ خَيُرُالذِينَ يُرِيدُونَ وَجهَ اللهِ (روم 38)
ترجمو: اِهو انهن لاءِ ۽ ڀلو آهي جيڪي الله جو منهن چاهين ٿا.
وَمَا آتَيتُم مِن زَکَاتِ تِريدُونَ وَجهَ اللهِ فَاولبکَ فُهم المنصِعفُونَ (رم 39)
ترجمو: الله جي منهن گهرندي جيڪو ڏنو اٿر هو ٻيڻو ٿي ملندو
وَيَبقيٰ وَجهُ رَبکَ ذُوالجَلاَلِ وَلاِکرَامِ (رحمان 27)
ترجمو: ۽ عزت ۽ نعمتن واري تنهنجي رب جو منهن وڃي باقي رهندو.
ترجمو: ۽ اسان توهان کي الله جي منهن خاطر کارايون پيا.
ومَالاِ حَدِ عِنڌهَ مِنُ نِعمَهِِ تُجزَيٰ اِلاَ ابَتِعآءَ وَجهِ رَبه الا عليٰ (لليل 20)
ترجمو: ان (ماڻهوء) تي ڪنهن جو ٿو رو نه آهي جو بدلو ڏئي ٿو پر پنهنجي مٿاهين پالڻهار جي مخصن خاطر ڏئي ٿو.
وَلاَ تَنظرُد الذِينَ يَد عُونَ رَبهُم باِالغَدَاه وَالعَشِيِ يُرِيدُونَ وَجههَ (انعام 52)
ترجمو: ۽ انهن کي نه تڙ جيڪي پنهنجي رب کي صبح ۽ سانجهيء سڏين ٿا اهي ان جو مخفر چاهين ٿا.
وَاصبِر نفَکَ مَعَ الذِينَ يَدِينَ يَدعُونَ رَبهُم بِاالفَدَا هِ وَ العَشِيِ يُرِيدُونَ وَجهَه (الڪهف 28)
ترجمو: پاڻ کي ناهن سان رک جيڪي پنهنجي رب کي صبح ۽ سانجهيء سڏين ٿا اهي ان جو منهن چاهين ٿا.
لاَ اِلا اِلا هُو کُل شَيءَ هَالِڪَ اِلا وَجههَ (قصص 88)
ترجمو: ان کان سواءِ ڪوبه معبود نه آهي. سوا ۽ ان جي منهن جي سڀ شئي ختم ٿي ويندي.
3. قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ جي عرش (تخت) جو ذڪر آيو آهي.
ثُم استوَيٰ عَلَي العَرشِ (اعراف 54) يونس 3، 24، فرقان 59، سجده 4، حديد 4)
ترجمو: پوءِ تخت تي آيو
رَبُ العَرشِ العَظِيم (توبه 129 مومنون 86، سجده 5، نمل 26)
ترجمو: ۽ اهو وڏي تخت جو مالڪ آهي.
اِذاََ لابتَغُوا اِليٰ ذِي العَرشِ سَبِيلاََ (نبي اسرائيل 42)
ترجمو: (گر ٻيا به معبود هجن ها ته) تخت واري ڏانهن (جنگ لاءِ) وڃن ها.
الرحمَانُ عَلَي العَرشِ استَويٰ ( طــــٰه 5)
ترجمو: رحمان، تخت تي آيو.
فَبُهَانَ اللهِ رَبِ العَرشِ (انبياءَ 22 زخرف 82)
ترجمو: پوءِ الله جي ذات پاڪ آهي جيڪو تخت جو مالڪ آهي.
رَبِ العَرشِ الڪَرِيمِ (مومنون 116)
ترجمو: عزت واري تخت جو مالڪ آهي.
وَ تَرَي المَلائِڪَتهَ حَافِينَ مِن حَولِ العَرشِ (زمر 75)
ترجمو: ۽ ملائڪن کي ڏسندين ته تخت جي چوڌاري هوندا.
اَلذِينَ يَجِلُونَ العرُشَ (شاهن 7)
ترجمو: اهي (ملاڪ) تخت کي کڻندا.
رَفِيع اُلدَرَجَاتِ ذُوالعَرشِ ( 15)
ترجمو: اهو درجن کي وڌائڻ وارا تخت ڌڻي آهي.
وَيَمِلُ عَرشَ رَبِکَ فَوقُهُم يَومَنِذِِ ثَمَانِيَتهُ (حاقته 17)
ترجمو: تنهنجي رب جو تخت ان ڏينهن اٺ ملائڪ پنهنجي مٿان کڻندا.
ذيِ قَوهِِ عِندَ ذِي العَرشِ مَکِين (تڪوير 20)
ترجمو: طاقت وارو آهي ۽ تخت ڌڻي آهي.
ذُالعَرشِ المَجِيدِ (نمل 42)
ترجمو: ۽ سندس تخت پاڻيءَ مٿان هو.
4. قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ جي ”ڪرسي“ جو بيان آيو آهي.
وَسِعَ کُرسِيهُ السَمَاوَاتِ وَالا رهنِ (بقره 255)
ترجمو: سندس ڪرسي آسماني ۽ زمين کان وڏي آهي.
اهڙي طرح حديثن ۾ به ڪيترائي اهڙا جملا ملن ٿا انهن کي طوالت سبب ڇڏيا ٿو. هاڻي الله سائين جا هٿ، منهن، تخت ۽ ڪرسي قرآن پاڪ ۾ ثابت آهن ته ڇا انهن مان اهي هادي مڃيون وڃن ٻئي پاسي سي قرآن پاڪ ۾ آهي ته الله جهڙو ڪو به نه آهي
لَيسَ کَمِثِله شَيءِ (شوريٰ 11)
ترجمو: ان وانگر ڪابه شي نه آهي.
وَلَمَ يَکُن لَه کُفواََ اَحَدُ (اخلاص 4)
ترجمو: ۽ ان جهڙو ڪوبه نه آهي.
ان مان پتو پيو ته اهي شيون مادي نه آهن پر انهن جي ٻي معنيٰ آهي. هونءَ به ٻوليء جي تشبيهن ۽ اصطلاحن جي اصل معنيٰ نه وٺبي آهي مثال طور سنڌيء ۾ آهي ته؛
1. هن جي مٿان منهنجو هٿ آهي.
ان جملي جي ظاهري معنيٰ ته اها آهي ته منهنجو هٿ سدائين ان جي مٿان رکيل آهي حالانڪه اهو صحيح نه آهي هٿ هجڻ جو مطلب آهي ان سان حمايت ۽ مدد اٿم.
2. محنت رنگ لائيندي آهي.
ظاهري مطلب ته او آهي ته محنت ڪو نيرو يا ڳاڙهو رنگ لائيندي آهي پر ان جو اصل مطلب اهو نه آهي ان جو اصل مطلب آهي ته محنت جو ڦل يا فائدو ملندو آهي.
3. وارن ۾ چاندي اچي وئي آهي.
ان جو ظاهري مطلب ته اهو آهي ته وارن ۾ چاندي پئجي وئي آهي پر ان جو اهو مطلب نه وٺبو بلڪه اها تشبيهه آهي اچن وارن لاءِ ته وارا اڇا ٿي ويا آهن.
پوءِ اهڙي طرح عربي ٻولي ۾ به اصطلاني ۽ تشبيهون ظاهري معنيٰ نه ورتي ويندي آهي. هٿ کليل هجڻ معنيٰ سخي هجڻ، هٿ هجڻ معنيٰ وس ۾ هجڻ، هٿ مٿان هجڻ معنيٰ رضا شامل هجڻ، هٿ سان ٺاهڻ يعني پيار مان ٺاهڻ، منهن هجڻ يعني سامهون هجڻ يا قرب هجڻ، منهن چاهڻ معنيٰ رضا چاهڻ، منهن بچڻ يعني قائم دائم هجڻ، عرض يا تخت معنيٰ بادشاهي، ڪرسي معنيٰ حڪومت.
پوءِ ڇا سبب آهن جو سچل سائين جي هنن بيتن جهڙن بيتن جي معنيٰ ظاهري ورتي وڇي ٿي.
هين تون آپ الله ڏوجهان ڪوئي نهين وي
تون هئين اندر تون هيئن ٻاهر، متان ٿيوين گمراه
ه
ايهو ڪم ڪريجي جنهن وچ الله آپ بڻيجي
مار نعارا، اناالحق دا، سولي سر چڙهيجي
ه
آهيان آءُ اسرار جيڏيون، مون کي ڪير ٿيون ڀانيو
نوري ناري ناهيان، آهيان رب جبار
ه
الله – الله ڇو ڪرين، پاڻ ئي الله ڄاڻ
سچو سائين هڪڙو، ناهي شڪ گمان
هتي ڪهڙو سبب آهي ج ماڻهوءَ کي الله جهڙو يا الله آهي؟ اتي ظاهري معنيٰ ڇو ٿي ورتي وڃي. انهن جملن ۾ ٻه تشبيهون ڪم آيل آهن هڪ الله جهڙا ٿيو يعني الله جي اختلافن کي اختيار ڪريو ٻي تشبيهه اها آهي ته اوهان خود ”الله“ آهيو يعني حاڪم آهيو يا الله جا اخلاق تمام گهڻي انداز ۾ اختيار ڪريو جو ”الله“ جو گمان پوي. اهي تشبيهون هنن تشبيهن وانگر آهن.
1. ڪنهن کي چيو وڃي ته ”هي شينهن جهڙو آهي“ ان جو مطلب ته ان ۾ شينهن جي وصف بهاردري آهي باقي اصل شينهن جهڙي شڪل نه اٿس، ايئن ئي سمجهو ته الله جهڙن ڪمن ڪرڻ سان ماڻهو حقيقت ۾ الله ڪونه ٿيندو.
2. ڪنهن لاءِ اهو چيو وڃي ته ”هي شينهن آهي“ ان جو مطلب اهو آهي ته هن ۾ شينهن جي وصف بهادري مبالغي جي حد تائين موجود آهي جو شينهن جهڙي هجڻ بجاءِ شينهن ٿي پيو آهي ان مان مراد اها نه آهي ته اهو ماڻهو شينهن جانور آهي. ته ”الله ٿيڻ“ ”جبار ٿيڻ“ جو مطلب به اهو آهي ته الله جون صفعتون مبالغي جي حد تائين ماڻهوءَ ۾ موجود ٿين جو ”الله“ جي ڏک ڏئي پر حقيقت ۾ الله نه هوندو آهي.
جيڪڏهن سچل ماڻهن کي حقيقت ۾ الله جهڙو سمجهندو هو يا الله سمجهندو هو ته پوءِ هي آزيون نيزاريون ڇا لاءِ آهن الله جا قسم کڻڻ ڇا آهن ۽ الله جو عشق ڇا مطلب رکي ٿو؟ ماڻهن کي ڍور ڇو ٿو سمجهي الله جي بندو ڇو سڏائي؟
سودا سلف ڪريندا يار، ڪوئي ڏيکڻ والا هوشيار
مَينون هي قسم الله دي، آپ هويا اظهار
ه
عشق الله دا زورون زور
ڪَئي ڪَئي ماڻهو ڍورون ڍور
ه
مِلي ها مڌي هان، بيشڪ تيڏي بندي هان
ڍڪين مَيڏا ڍولڻا، مَيڏي عيب نه ڦولنا
ان جو مطلب ته سچل سرمست ماڻهن کي خدائي نائب سمجهي پوي ان ۾ خدائي وصفون پيدا ڪرڻ چاهي پيو، هن کي غلامي مان ڪڍي کيس پنهنجي ملڪ جو مالڪ بنائڻ چاهي پيو.
ٻانهو ڀانءَ م پاڻ کي، تون ئي مالڪ جو
”لاَخَيرَ فِي عُبيد“ اهو اٿئي اهڃاڻ