شخصيتون ۽ خاڪا

حالات زندگي حضرت مولانا عبدالڪريم لغاري

هن ڪتاب ۾ حضرت مولانا عبدالڪريم لغاري رحمة الله عليه جي حالات زندگي، علمي، ادبي، اصلاحي، سماجي خدمتن جو سرسري جائزو پيش ڪيو ويو آهي.
Title Cover of book حالات زندگي حضرت مولانا عبدالڪريم لغاري

سندن مجلس جو نمونو:

حضرت مولانا عبدالڪريم جن جي مجلس جو نمونو به عجيب هوندو هو. خاص ڪري صبح واري مجلس، سندن ويجها دوست ۽ شاگرد فجر نماز بعد سندن رهائش واري ڪمري ۾ اچي ويهندا هئا ۽ پاڻ پنهنجي هٿن سان تيار ڪيل چانهه سگري تان لاهي دوستن ۽ شاگردن کي ڏيندا هئا. چانهه سان گڏ ڪڏهن بسڪيٽ، ڊبل روٽي ته ڪڏهن سندن هٿن جي پڪل ماني شامل هوندي هئي. صبح واري چانهه کي پاڻ حفاظ شيرازي جي زباني “صبوحي شراب” سڏيندا هئا. چانهه جو چُڪو پيڻ، بعد مجلس ۾ ويٺل ڪو دوست يا شاگرد ڪڏهن ڪا ڳالهه ڪندو هو يا ڪو مسئلو ڇيڙي کانئن ڳالهرائيندو هو، پوءِ پاڻ انهي بابت تبصرو ڪندا هئا ۽ مجلس ۾ ويٺل خاموشي سان سندن علمي ادبي نقطا ڌيان ڏيئي پيا ٻڌندا هئا. گهڻو ڪري سندن مجلس “علمي ادبي رهاڻ” هوندي هئي، جنهن ۾ شاهه لطيف جي رسالي، مولانا رومي جي مثنوي، حافظ شيرازي جي ديوان ۽ عرب شاعر متنبي جي ديوان مان ڪونه ڪو بيت، مثال، ذڪر ڪندا هئا. عام طرح سندن مجلس ۾ اسلام جي فڪر ۽ فلسفي تي ڳالهه ٻولهه ٿيندي هئي. پاڻ مسلمان فلاسافرن، سائنسدانن جي دماغي ڪاوشن، تحقيقي جدوجهد جو گهڻو داد ڏيندا هئا. اهڙي طرح قرآن ۽ حڊيث جي روشني ۾ حقوق الله ۽ حقوق العباد، عبادات معاملات، اخلاقيات معاشيات، اقتصاديات وغيره بابت شرعي ضابطا، قاعدا، قانون ۽ اصول ترتيب ڏيندڙ امامن، مجتهدن، فقيهن، محدثن، مفسرن جي خدمتن جو نه رڳو اعتراف هئن، پر ڪچهرين ۾ انهن جي تحريرن، فتوائن، فيصلن جا حوالا به ڏيندا هئا ۽ فرمائيندا هئا ته، الله تعاليٰ اهڙا عظيم انسان پيدا ڪري دنيا وارن تي احسان فرمايو جو عام ماڻهو کي دين تي هلڻ آسان ٿي پيو. هي وقت اختلافن جو ناهي، نه ڪي فرقا ۽ گروپ ٺاهڻ جو، بلڪه اسلام جي حقيقي تعليم تي عمل ڪرڻ جو وقت آهي، جيڪا قرآن ۽ حديث جي صورت ۾ اسان جي سامهون موجود آهي. قرآن ۽ حديث ۾ آيل فرضي ۽ وجوبي حڪمن ۾ ته ڪنهن به امام، محدث ۽ فقيهه جو ڪوبه اختلاف ڪونهي، البت ڪن حالتن ۽ بعض معروضي صورتن ۾ فروعي اختلافن جو هجڻ عين ممڪن آهي. انهي ڪري معمولي فروعي اختلاف کي بنياد بنائي ڪفر جي فتوابازي ته، سراسر بي عقلي ۽ مسلمانن جي اتحاد ۽ ايڪي کي ٽڪرا ٽڪرا ڪرڻ جي هڪ ناپاڪ سازش آهي. مسلمانن کي کپي ته، اهڙين سازشن جو شڪار نه ٿين ۽ پنهنجي اتحاد کي قائم رکن.
مولانا لغاري جن سماجي براين ۽ بداخلاقين جي اصلاح تي گهڻو زور ڏيندا هئا ۽ دوستن، يارن کي اهڙي ڪوشش ڪرڻ لاءِ همٿائيندا هئا. مجلس ۾ ڪڏهن ڪڏهن سندن زباني برصغير جي آزادي جو به ذڪر ٿيندو هو ته، هندستان جي آزادي جي متوالن جا ڪارناما بيان فرمائيندا هئا.
سنڌ ۽ سنڌي ٻولي سان کين خاص لڳاءُ ۽ محبت هئي، گهڻو ڪري ڌرتي جي محبت جو ذڪر، مذهبي حوالي سان فرمائيندا هئا.
موجوده پاڪستاني سياست کان بنهه خفا ٿيندا هئا ۽ اهڙو اظهار اڪثر ڪري ڪندا رهندا هئا.
زندگي جي هر شعبي سان واسطو رکندڙ ماڻهو ساڻن ملاقات لاءِ ايندا هئا، جن ۾ سياستدان، سماجي ڪارڪن، مذهبي اڳواڻ، عالم اديب، شاعر سگهڙ، سرڪاري آفيسر، دانشور، هاري مزدور، صحافي شامل آهن، تن سان ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن مسئلي، ملڪي حالتن، اصلاحي طريقن، سرڪار جي روين بات خوب بحث مباحثو به ٿيندو هو.
سنڌ جي قومي ڪاز لاءِ ڪم ڪندڙ ڪارڪنن ۽ اڳواڻن سان خاص همدردي هوندي هئن. البت اهي ماڻهو جيڪي انهي آڙ ۾ پنهنجا مفاد حاصل ڪن ٿا ۽ فقط سنڌ جو نعرو هڻي، سنڌ جو ڪارڊ استعمال ڪري پنهنجا غرض، مطلب ۽ مفاد پورا ڪن ٿا، تن کان پاڻ بيحد ناخوش هئا. مجلس ۾ آزادي جي ذڪر تي، آزادي جي هيرن، رهنمائن ۽ ڪارڪنن جا ڪارناما بيان ڪري نت نوان نقطا ٻڌائيندا هئا. اهڙي موقعي تي امام الهند ابوالڪلام آزاد، شيخ الهند مولانا محمود حسن، امام انقلاب عبيدالله سنڌي، آزادي جي رهنما مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي ڪراچي واري، حريت پسند اڳواڻ مولانا سيد تاج محمود امروٽي ۽ پنهنجن استادن شيخ العرب والعجم سيد حسين احمد مدني، شيخ السنڌ مولانا عبدالحق رباني جو ذڪر ۽ سندن ڪارناما وقت بوقت بيان ڪندا هئا.
هڪ ڀيري مجلس ۾ ويٺل دوستن ۽ شاگردن آڏو 1940ع جي روزانه حريت (اردو) جو هڪ پرچو کولي مون (محمد يامين) کي فرمايائون ته، ابا! هن ۾ هڪ نظم پڙهي ٻڌاءِ جنهن جو عنوان آهي ”پاڪستان ۾ ڪيا ڪيا هوگا“ سندن حڪم تي آئون انهي نظم کي پڙهڻ لڳس ته، وچ وچ ۾ مون کي روڪي پاڻ هر هر بند جي تشريح ڪرڻ لڳا ۽ فرمايائون ته، علامه انور صابري کي الله تعاليٰ ڪهڙي نه دور انديش فڪر سان نوازيو هو جو اڃا پاڪستان ٺهڻ کي ڪافي سال پيا هئا ته پاڻ اڳ ۾ ٻڌايائون ته انهي ملڪ ۾ ڇا ڇا ٿيندو؟ پوءِ مجلس ۾ ويٺل ماڻهن کان پڇيائون ته، توهان ساک سان ٻڌايو ته، ڀلا جيڪي انور صابري اڳواٽ ٻڌايو سو هينئر ٿي رهيو آهي يا نه؟ وڌيڪ فرمايائون ته، ، مومن نه رڳو ظاهري اکين سان ڏسي ٿو پر اهو باطني نور ۽ بصيرت قلبي سان اهو ڪجهه ڏسي، پرکي ۽ پروڙي وٺي ٿو جيڪو عام ماڻهوءَ جي احساسات ۽ سندن ذهني رسائي کان گهڻو مٿي هوندو آهي.
مجلس ۾ آيل ماڻهوءَ واتان ڪنهن جي به گلا، شڪايت ٻڌڻ پسند ڪونه ڪندا هئا. جيڪڏهن ڪو ماڻهو اهڙي ڪا شڪايت، غيبت وغيره اچي ڪندو به هو ته، يا ته کيس ڳالهائڻ کان روڪي ڇڏيندا هئا، يا ته مجلس مان اٿي هليا ويندا هئا.