• آئون ڪهاڻي ڇو ٿو لکان؟
تنهن کان پوءِ مون ڪهاڻي ڏانهن سنجيدگي اختيار ڪئي. منهنجيون ڪهاڻيون ڪنهن کي وڻن ٿيون يا نٿيون وڻن انهي تي مون کي اعتراض نه آهي، مون کي صرف ايتري خبر آهي ته منهنجون ڪهاڻيون هن سماج مان ورتل آهن، هونئن به پنهنجي سماج کان ڪٽيل ڪهاڻي جو ڪو سرو نه هوندو آهي. سعادت حسن منٽو جهڙو افسانا نگار ننڍي کنڊ ۾ نه آهي، انهي پنهنجي ڪهاڻين لاءِ چيو هو ته “زماني جي جنهن دور مان اسين گذري رهيا آهيون. جيڪڏهن توهان انهي کان ناواقف آهيو ته منهنجا افسانا پڙهو. جيڪڏهن توهان انهن افسانن کي برداشت نٿا ڪري سگهو ته انهي جو مطلب آهي ته زمانو برداشت جوڳو نه آهي. مون ۾ جيڪي برايون آهن، اهي هن دور جون برايون آهن. منهنجي لکڻي ۾ ڪو نقص نه آهي. جنهن نقص کي منهنجي نالي سان ارپيو ٿو وڃي اهو اصل ۾ موجوده نظام جو نقص آهي.” منٽو جي ڳالهه سچ آهي، ڪهاڻيڪار يا تخليقڪار کي گاريون ڏيڻ کان بهتر آهي ته سماج جي بهتري لاءِ ڪجهه ڪجي. منهنجي ڪهاڻين جا ڪردار اهي آهن جن کي نه صرف مون ڏٺو آهي پر محسوس به ڪيو آهي. مون وٽ ٻهراڙي جي ڪهاڻي نه آهي مون پنهنجين ڪهاڻين کي شهري زندگي جي وڌيڪ ويجهو رکيو آهي، انهي جو هڪ سبب اهو به آهي ته مون گهڻو وقت شهر ۾ گذاريو آهي. اهو سڀ ڪجهه جيڪو مون شهري زندگي يا ڪنهن ٻئي هنڌ به ڏٺو آهي، انهي کي ڪهاڻي جي صورت ۾ بيان ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم. ڪڏهن ڪڏهن ڪهاڻيون ذهن ۾ ائين جنم وٺنديون آهن جو آئون منجهي پوندو آهيان ته پهرين ڪهڙي ڪهاڻي لکان پر ڪڏهن ڪڏهن وري اها حالت هوندي آهي ته چاهيندي به نه لکي سگهندو آهيان. منهنجيون ڪهاڻيون ڪي هن دور جون شاهڪار ڪهاڻيون نه آهن نه ئي مون کي اها خوش فهمي آهي ته مون کان بهتر ڪهاڻي ڪو نٿو لکي سگهي پر آئون ڪهاڻيون لکندو رهندس مون کي اڃا وڌيڪ ڪهاڻيون لکڻيون آهن.
سٺي ڪهاڻي لکڻ اڄ به مسئلو آهي. ڪهاڻي لکڻ لاءِ ماڻهو کي جنهن مرحلي مان گذرڻو پوندو آهي اهو فقط هڪ ڪهاڻيڪار ئي سمجهي سگهي ٿو. ڪهاڻيون رڳو سماج ۾ موجود سوالن جا جواب نه ڏينديون آهن بلڪه اهي سماج کان به سوال ڪنديون آهن. انهي ڪري ڪن ڪهاڻين جي پڄاڻي سوال تي به ٿيندي آهي. اهي اديب يا اهي “دانش-ور” جيڪي ڊمانڊ تي ادب يا ڪهاڻي چاهين ٿا، اهي انهي ڳالهه کي ذهن ۾ رکن ته ادب رڳو نعري بازي يا مقابلي بازي ناهي بلڪه ادب جا پنهنجا ئي رستا هوندا آهن. جنهن جي ڪري انهي کي غلام بڻائڻ تمام ڏکيو آهي. اليگزينڊر ڊوما جو چوڻ آهي ته “توهان ماڻهن کي قيد ڪري سگهو ٿا، انهن تي مقدمو هلائي سگهو ٿا. انهن کي سزا ڏئي سگهو ٿا پر توهان خيالن کي قيد نٿا ڪري سگهو، جيترو انهن کي دٻايو ويندو خيال اوترو تيزي سان وڌندا ويندا.” انهي ڪري سنڌي ڪهاڻي ۾ جيڪي به اهڙي قسم جا تجربا ٿيا آهن اهي ايڏا ڪامياب نه ويا آهن. آئون سنڌ جي ڪهاڻي کي عالمي معيار جي ادب جي ڪهاڻي سان ڀيٽيندو آهيان ۽ اسان وٽ واقعي به اهڙا ڪهاڻيڪار آهن، جن کي انهي صف ۾ بيهاري سگهجي ٿو. جن سنڌي ادب ۾ اهڙيون ته ڪهاڻيون لکيون آهن، جن کي پڙهڻ کان پوءِ سنڌي ادب جي سگهاري هجڻ جو احساس پختو ٿيڻ لڳي ٿو پر بدقسمتي اها آهي ته سٺا ترجمي نگار نه هجڻ ڪري اهو ادب ٻاهرين دنيا تائين نه پهچي سگهيو آهي. ڪهاڻيڪار سماج ۾ موجود انهن روين جي نشاندهي ڪندا آهن جيڪي اتي موجود هوندا آهن. جيئن ته انهن جون ڪهاڻيون سماج جي دائري کان ٻاهر نٿيون هجن، انهي ڪري ڪردارن کان وٺي پلاٽ تائين ڪهاڻيون ماڻهن جي وجود سان ڳنڍيل هونديون آهن. جن ۾ سماجي براين کان وٺي هر قسم جو گند شامل هوندو آهي پر انهي جو مطلب اهو نه آهي ته سڄي جو سڄو سماج گندو آهي پر ليکڪ سماج جي انهن پاسن کي ڏيکاريندو آهي جيڪي عام ماڻهو کي نظر نه ايندا آهن.
منهنجي ڪهاڻين تي هر ماڻهوکي تنقيد ڪرڻ جو حق آهي، ڪهاڻي تي ڳالهائڻ يا انهي تي تنقيد ڪرڻ اسان وٽ ڄڻ ته عيب ليکيو ٿو وڃي پر مون پنهنجي ڪهاڻين تي ٿيندڙ تنقيد کي برداشت ڪيو آهي ۽ انهي جو دفاع به ڪيو آهي. جيئن ڪهاڻي لکڻ جو سلسلو هلڻ گهرجي، ائين تنقيد جو سلسلو به جاري رهڻ گهرجي. انهي لاءِ ضروري آهي ته ماڻهو ڪهاڻي جي سموري آرٽ کان واقف هجي. باقي ٺلهيون الرون ڪرڻ سان ڪجهه نه ٿيندو. اسان وٽ ته ڪهاڻي تي اهي به تنقيد ڪرڻ شروع ڪندا آهن جن ڪڏهن ڪا ڪهاڻي به نه پڙهي آهي ۽ پاڻ کي مها تنقيد نگار سمجهن ٿا. آئون هي ڪتاب پنهنجي ماءُ جي نالي ڪري رهيو آهيان، جنهن اسان سڀني ٻارن کي تمام گهڻو پيار ۽ شفقت ڏني آهي. هن زندگي جي تڪليف کي پاڻ اڪيلي سر برداشت ڪري به اسان کي سکيو رکيو آهي. هن ڪڏهن زندگي سان ڪا شڪايت نه ڪئي آهي بلڪه هر ڏکي وقت سان اکيون اکين ۾ ملائي انهي جو مقابلو ڪيو آهي.
اختر حفيظ - حيدرآباد
email:akhterhafez@gmail.com