باب پنجون
عثمان عليءَ سمنڊ ڪناري سج جو منظر ڏٺو ۽ محسوس ڪيو لزا جي اغوا سان سندس سوڀيا جا زخم کلي پيا هجن. هن دل مان رت وهندي محسوس ڪيو. فيصلو ڪيو ته هو لزا کي ڳولهي لهندو. هن کان سڀ وسري چڪو هيو. هو ڏک ۽ پيڙا جي عذاب ۾ اهو سڀ وساري ويٺو هيو ته کيس واپس موٽڻو آهي، پل جي پريان جتي سندس پوڙهو پيءُ پاڻيءَ جو انتظار ڪري رهيو آهي.
سومهڻيءَ جو وقت لنگهي چڪو هيو. ان طلسمي شهر ۾ هو هوش وڃائي ويٺو هيو، سندس ڪرمنڊل لزا جي بنگلي اندر ان وڏي پٿر پويان رهجي ويو هيو، جتي هو لڪل هيو. هو پوڙهي پيءُ کي وساري ويٺو. هن جي ذهن تي لزا سوار هئي ۽ لزا جي روپ ۾ سوڀيا اکين آڏو ڦري رهي هئي، شهر ۾ پريشان گهمندي کيس هڪ هاڪر جو آواز آيو. جنهن کي سڄي هٿ ۾ اخبارون هيون ۽ کٻي هٿ ۾ ويڙهيل اخبار لهرائي وڏي آواز ۾ چئي رهيو هيو، “ڪرنل مارٽن جي ڌيءَ لزا، باغين هٿان اغوا. ڪرنل مارٽن جي ڌيءَ کي گذريل رات بنگلي مان اغوا ڪيو ويو.”
ماڻهو ان کان اخبار وٺي رهيا هيا ۽ پتل جو سڪو ڏئي رهيا هيا، جنهن جي هڪ پاسي ٽمورتي ۽ ٻئي پاسي تاج پائي ويٺل سخت چهري واري راڻيءَ جي مورت هئي. هن به کيسي ۾ هٿ وڌو ۽ پنجن روپين وارو چمڪندڙ سڪو ٻاهر نڪري آيو. هن اڳتي وڌي سڪو هاڪر کي ڏنو ته سڪو وٺي هاڪر جون واڇون هيٺ ڇڪجي ويون، هاڪر شڪي نظرن سان عثمان عليءَ کي ڏٺو ۽ پڇيو: “هيءُ ڪهڙي ملڪ جو سڪو آهي؟”
عثمان علي ڪوڙ ڳالهايو. هن کي هرحال ۾ اها اخبار گهربي هئي.
“هي به برطانيه جو سڪو آهي، جيڪو ويندي هت ڇڏي وئي.”
هاڪر سڪي کي ڏندن سان ٻه چارچڪ پاتا، اها پڪ ڪرڻ لاءِ ته سڪو ڌاتوءَ جو آهي.
“توکي اهو ڪٿان مليو؟” هن وري سوال ڪيو.
“اهو ڀڳل پل پويان رائج آهي.”
“ڀڳل پل” هاڪر کان اوچتو رڙ نڪري وئي، هو عثمان عليءَ کي ڪنڊ ۾ وٺي ويو ۽ نويڪلائيءَ ۾ پڇيائين: “ڇا تون حريت پسند آهين؟”
“اهو تون ڪيئن سمجهيو؟” عثمان عليءَ چيو.
هاڪر هن جي ڪن وٽ آيو ۽ سُسِ پُسِ ڪرڻ لڳو.
“مان حريت پسندن جو ماڻهو آهيان، مون کي اهڙا اشارا مليا آهن، اهڙي شخص جي ڳولها ۾ آهيان جنهن وٽ چنڊ ۽ ستاري وارو سڪو هوندو ۽ پنهنجو ڏس اهڙو ڏيندو، جهڙو تون ڏنو آهي.”
عثمان علي منجهي پيو ۽ سوچ ۾ پئجي ويو ته کيس ڇا چوڻ گهرجي. سوچيائين لزا کي حاصل ڪرڻ لاءِ حريت پسندن جي ويجهو وڃڻ ضروري آهي ۽ اهو هاڪر جنهن کي غلط فهمي هئي، کيس اهڙو رستو ڏيڻ لاءِ تيار هيو جيڪو رستو حريت پسندن ڏي پئي ويو. لزا حريت پسندن جي قيد ۾ هئي.
“ها، مان اهو شخص آهيان.” هن چيو.
“تنهنجو نالو ڇا آهي؟” هاڪر پڇيو.
“عثمان علي” هن چيو. “عثمان علي بن عمر علي، لياري ندي کٻو ڪنارو.”
هاڪر مرڪيو ۽ چيائين “پڪ سان تون اهو ئي شخص آهين، جنهن وٽ وڏا راز آهن”
پوءِ هاڪر پينسل ڪڍي هن کي اخبار جي ڪنڊ سان پتو لکي ڏنو، اهو پتو ٺيٺ سنڌيءَ ۾ اهڙي انداز سان لکيل هيو جو نقطا هڪ ٻئي ۾ ائين الجهيل هيا جيئن کين تلفظ ظاهر ڪرڻ جي تڪڙ هجي.
“پڙهي ٻڌاءِ” عثمان علي چيو.
هاڪر هن کي شڪي نظرن سان ڏٺو.
“جيڪڏهن پڙهي نه ٿو سگهين ته پوءِ تون اهو ماڻهو ڪيئن ٿي سگهين ٿو؟”
عثمان عليءَ هاڪر جو شڪ دور ڪندي چيو.
“مخفي لفظ پڙهندو آهيان، واضح لفظ سمجهڻ کان قاصر آهيان”
هاڪر هن جي ڳالهه تي مطمئن ٿيو.
“بيشڪ مون کي ائين چيو ويو هيو ته تون مخفي ۽ خفيا شخص آهين.”
پوءِ هن عثمان عليءَ کي پڙهي ٻڌايو.
“فقير هاشم، سيٺ ڀلرام داس گهٽي، کارو در.”
هاڪر هوڪا ڏيندو هليو ويو. عثمان علي شهر جي چوواٽي تي بيهي ايندڙ ويندڙ ماڻهن کي ائين ڏسڻ لڳو جيئن اهي سڀ حڪومت جا باغي هجن، چهري تي معصوميت جو نقاب چاڙهي شهر جي روڊن تي گهمندا هجن. وڪٽوريا بگين جا گهوڙا، ٻڌل چمڙي جي پٽن مان جان ڇڏائڻ لاءِ بي چين هجن. مال گاڏن سان ٻڌل اٺ ڳچي ڊگهي ڪري ڪنهن کي ڪنڌ ۾ چڪ وجهڻ لاءِ بي تاب هجن. ڏاند گاڏيون رکيل اناج جي وزندار ٻاچڪن جي ٻوجهه کان ائين چيڪٽ ڪنديون هجن جيئن معاشري ۾ پسجندڙ ڪنهن مظلوم جي دانهن، جيڪا سندس دل ۾ دٻيل هجي. هن شهر کي نئي نظر سان ڏٺو، جتي ڳاڙهين ساين روشنين ۾ ڪيبري ڊانسر جا اگهاڙا عضوا چمڪي رهيا هيا. ولايتي شراب کير کان سستو هيو. جنس جي آزادي هئي، اتي هر شيءِ ان دونهين ۾ لٽيل هئي جيڪو ڪنهن انگريز عملدار جي گاڏيءَ مان نڪري ڦهلجي ٿي ويو. ٽرام جي گهنٽي ۽ روڊن تي لرزندڙ لوهه جون پٽڙيون. ٽهڪ ۽ سڏڪا، ٻانهن ۾ ٻانهو ۽ لائيٽ هائوس جي زرد روشنيءَ ۾ چمڪندڙ سمنڊ جي واري ۽ ذرا ذرا لهرون.
عثمان عليءَ شهر جي روانيءَ مان اک ڪڍي. هاڪر کان ورتل اخبار تي نظر ڦيري، اها “القاصد” اخبار هئي. ميري ڪاغذ تي ڀڳل اکرن واري اڌ اخبار لزا جي خبر سان ڀريل هئي. اها سڀ ڪهاڻي جيڪا هن رات اکين سان ڏٺي. اخبار ۾ اها به خبر هئي ته ليفٽينٽ آرگينان جي سربراهيءَ ۾ هڪ ڪاميٽي ٺاهي وئي آهي، جيڪا لزا جي اغوا جي جانچ ڪندي، ان لاءِ ڪيئي ٽيمون تشڪيل ڏنيون ويون آهن، جيڪي شهر جي ناڪا بندي ڪري حساس جاين تي ڇاپا هڻي، لزا کي حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪنديون.
•