باب سترهون
حسن خوبصورت عورتن جو تعبيدار هوندو آهي، انڪري عقل جيان کڙين ۾ هوندو آهي، اها عقل جي سعادتمندي آهي جو اهو عورت کي کڙين ۾ آهي.
ڪرنل مارٽن عثمان عليءَ جو شيدائي ٿي پيو. عثمان علي ان لاءِ اهڙو اهم ٿي ويو جو سندس وس پڄي ها ته هو ان کي “بادشاهه” ڪوٺي ها پر بادشاهه ڪوٺڻ برطانوي سلطنت سان بغاوت ٿي پوي ها، ڇو جو هن بادشاهه سان وفاداريءَ جو حلف کنيو هيو، هو عثمان عليءَ سان اهڙي وفاداريءَ جو حلف ڪيئن پئي کڻي سگهيو، پر محسوس ڪيو ته عثمان عليءَ هن سان جيڪو وفاداريءَ جو حلف کنيو اهو پورو ڪيو. هڪ مسلمان ائين ڇو ڪيو؟ سا ڳالهه هن جي سمجهه کان ٻاهر هئي. ان مسلمان جو ڪهڙو مفاد ٿي سگهي ٿو؟ اهو سوچي هن فيصلو ڪيو ته لزا جي آزاديءَ جي خوشيءَ ۾ هو اهڙي جشن جو اهتمام ڪندو جنهن ۾ گورنر سر ڊائو کانسواءِ سڀ آفيسر شريڪ ٿيندا ۽ هو انهن سامهون عثمان عليءَ کان سوال ڪندو ته کيس جيڪي گهرڻو آهي اهو گهري! ان جي اهڙي فرمائش کي پورو ڪيو ويندو ۽ هو گورنر کي راضي ڪندو ته عثمان عليءَ کي ان وفاداريءَ جي سِلي ۾ هر اها شيءِ ڏني وڃي جنهن جي کيس خواهش آهي.
ڪرنل مارٽن ان ڏينهن پاڻ ٽرمپٽ وڄائي گورنر سر ڊائو جو استقبال ڪيو. سرڪاري بينڊ ماسٽر جنهن کي قيمتي لباس ۽ ڪنهن جنرل کان به وڌيڪ بيج لڳل هيا، اهو پنهنجين وڏين مڇن هيٺان وات تي رکي، بگل کان وٺي باجي تائين هر ساز ائين وڄائيندو هيو، جو سندس مڇن جا وار ساز جي سُرن تي سدائين هيٺ مٿي ٿي نچندا هيا. عورتن ڀرسان ان کي بگل وڄائڻ کان منع ٿيل هئي، جيڪو هو پکال جيان ڪلهي ۾ وجهي ڦوڪ ڏيندو هيو ته هوا انهن جا مني اسڪرٽس اڏاري ڇڏيندي هئي.
ان ڏينهن جڏهن ڪرنل مارٽن، سر ڊائو جو استقبال ڪرڻ لاءِ بينڊ ماسٽر کان ٽرمپٽ ورتي ته، هن اهو چئي اعتراض نه ڪيو ته “جيڪڏهن توهان منهنجو ڪم سنڀاليندءُ ته مان توهان جو ڪم سنڀالي نه سگهندس، ڇو جو توهان بندوق هلايو ٿا ۽ مان ساز وڄايان ٿو. جيڪڏهن توهان ساز وڄائيندا ته بندوق ڪير هلائيندو؟”
ڪرنل مارٽن ساز به ايڏو ئي خوبصورت وڄائيندو هيو، جهڙي جنگ جي ميدان ۾ بندوق هلائيندو هيو.
سر ڊائو آيو ته سندس قدمن ۾ ڳاڙهو قالين وڇايو ويو، هو ڪار مان لهي قالين تي ائين هلڻ لڳو ڄڻ اڏرندو هجي. ڏند ڪٿائن ۾ ماڻهوءَ هيٺان قالين اڏرندا آهن. حقيقت ۾ قالين مٿان ماڻهو اڏرندا آهن. ٻنهي صورتن ۾ قالين ڪم ايندو آهي. قالين کان محروم ماڻهو حضرت سليمان جو انتظار ڪندا آهن. صديون گذري ويون حضرت سليمان ٽوپ نه لاٿو آهي.
ڪرنل مارٽن ٽائون هال ۾ انتظام ڪيو هيو. سائي وسيع لان ۾ اهو ڳاڙهو طنبو هيو جنهن ۾ هيڊا گولا ٻري رهيا هيا. هرڪو ائين ڏسجي رهيو هيو جيئن ميڻ مان ٺهيل هجي ۽ انهن جي چرپر ميڻ جو رجڻ هجي. خوبصورت چپن جي مرڪ ڪنارن کان وهندي هجي. هر طعام ائين هيو جيئن چانديءَ جي طشترين جو پيٽ ڀريل هجي. سڀ کان لذيذ طعام اهي سوئر هيا جن کي ريٻاڙي ديهه جي جهنگ مان لڳ ڪندي ماريو ويو هيو. ڪرڙن جي جهنگ ۾ ڏيلهون کائڻ سان ڪو غيرتمند نه ٿيندو آهي. ريٻاڙي ديهه جا ڪرڙ ڏيلهن سان سٿيل هوندا هيا. سوئر وٽ غيرت جو تصور اهو آهي، ته ڪو ان جي ماديءَ سان لڳ ڪري ته روڪڻ بي غيرتي آهي. اهو ئي سبب آهي جو گورن لاءِ سوئر جو گوشت لذيذ ۽ شراب جهڙي ناياب شيءِ آهي. ناياب انڪري ته ان جي پيئڻ سان انسان مري ٿو ۽ ماڻهو جيئي ٿو. ڀل شيطان ڪنهن کي نه وڻي پر ان جهڙي مزيدار شيءِ دنيا ۾ نه آهي. هر سٺي شيءِ اندر شيطان لڪيل آهي. شيطان جي ناراضگي محبوب جي ناراضگيءَ کان وڌيڪ آهي، ڇو جو شيطان ناراض ٿئي ته جنت، محبوب ناراض ٿئي ته دوزخ جو منهن ڏسڻو پوندو.
ڳاڙهي طنبوءَ جي هيڊي روشنيءَ ۾ متل ميلي اندر بينڊ ماسٽر اڪيلو ڪلارنيٽ وڄائي رهيو هيو. جوڙا جهومي رهيا هيا. ناچ جو طبيعت تي وڏو اثر آهي. گورن جو ناچ ڏسو ته ننڊ اچي ويندي. ڪارن جو ناچ ڏسو ته ننڊ ڦٽي ويندي. ڳاڙهي طنبوءَ جي پراسرار گورائپ هر شيءِ تي حاوي هئي. عثمان علي خوشيءَ ۾ سڏڪي رهيو هيو. هن کان ڪرنل مارٽن ڏٺو نه ٿي ويو جنهن جا ڏند سدائين کليل هيا ۽ لزا ائين هئي جيئن ماڻهن جي ڍنڍ ۾ ڪنول هجي. ناچ هلندو رهيو ۽ جوڙا هڪ ٻئي ايترو ويجهو اچي ويا جو اڪيلي ڪلارنيٽ وڄائيندڙ بينڊ ماسٽر جي اوچتي چپ تي انهن کي الڳ ڪرڻ مشڪل ٿي ويو.
“حاضرين.” اوچتو ڪرنل مارٽن جو آواز گونجيو. “مان ٿورائتو آهيان گورنر سر ڊائو جو، جن هن محفل کي مانُ ڏنو. هيءَ محفل مان پنهنجي ڌيءَ لزا جي نانءُ ڪريان ٿو، جنهن کي دهشت گردن کان آزادي نصيب ٿي. ان هيرو کي سڏ ڪيان ٿو جنهن منهنجي ڌيءَ جي آزاديءَ ۾ ڪردار ادا ڪيو. مان عثمان عليءَ کي چوندس ته هو اچي گورنر صاحب سان ملي پنهنجو اعزاز حاصل ڪري.”
ڪرنل مارٽن جي اهڙن لفظن تي سڀني ڪنڌ ورائي عثمان عليءَ کي ائين ڏٺو جيئن انهن ڪڏهن ڪو انسان نه ڏٺو هجي. انهن تاڙيون وڄايون ۽ تاڙين جو آواز ايڏو ته تيز هيو جو عثمان عليءَ محسوس ڪيو هن چوڌاري ڪبوتر اڏامندا هجن ۽ انهن جا پر هڪ ٻئي سان ٽڪرائجي ائين کڙڪندا هجن جو لڳندو هجي ڪنهن انسان ڪبوتر نه، پر ڪبوترن انسان پاليو هجي.
هو گورنر سان ملڻ لاءِ ڌڙڪندڙ دل سان اڳتي وڌيو، دل جي ڌڙڪڻ جو سبب اهو هيو ته هن اتي موجود اعليٰ قسم جو شراب نه پيتو هيو. جنهن جي پيئڻ سان دل جي ڌڙڪڻ ختم ٿي ويندي آهي. دل جي ڌڙڪڻ جا سبب دنيا ۾ تمام گهڻا آهن. عام حالتن ۾ دل هلندي آهي پر اوچتو ڌڙڪي پوندي آهي ۽ دل جي ڌڙڪڻ جو سبب، ڪڏهن ڪو سبب نه هوندو آهي. وسري ويل سبب ڪَرُ کڻي سمهي پوندا آهن ۽ سبب هوندو ئي ان لاءِ آهي ته اهو بي سبب هوندو آهي پر عثمان عليءَ سوچيو کيس ٿورڙو شراب پيئڻ گهربو هيو، ڇو جو جتي سڀ سوئر کائن اتي شراب جو هڪ ڍڪ حلال هجڻ گهرجي.
عثمان عليءَ اڳتي وڌي سر ڊائو سان هٿ ملايو ته اهو ڪپهه جو هٿ هيو. سر ڊائو، بادشاهه جارج جي محل جو وهاڻو هيو. فوجي حڪمرانن جا بستر هوندا آهن، اهي ڪمبل، چادرون، سوڙيون ۽ فوم هوندا آهن.
جنگيون صرف گرم نه هونديون آهن، سرد به هونديون آهن، سرد جنگ جي ڏينهن ۾ فوجي انهن کي ٿڌ کان بچائيندا آهن. گرم جنگين جي ڏينهن ۾ اهي وهاڻن جيان ڦاٽي شهيد ٿي ويندا آهن. ڪپهه فوجين جو رت هوندي آهي.
سر ڊائو سان جڏهن هن هٿ ملايو ته ڪرنل مارٽن ٻن هٿن جي وچ ۾ ڳالهايو. “هيءُ آهي اهو شخص جنهن منهنجي عزت بچائي ۽ تاج برطانيا سان وفاداريءَ جو ثبوت ڏنو.”
سر ڊائو هن ڏي مهربان نظرن سان ڏٺو ۽ کيس چيو “اسان تنهنجي ڪارنامي تي خوش آهيون.”
عثمان علي چپ هيو، هن جي چپ اهڙي ڪينچيءَ جيان هئي جيڪا وهندڙ وقت کي اتي ڪٽڻ لاءِ تيار هئي جتي وقت دوکي جي سرحدن ۾ داخل ٿي رهيو هيو. ان کان اڳ جو ڪرنل مارٽن گورنر سر ڊائو کي ڪنهن وڏي انعام لاءِ چئي. سر ڊائو پاڻ ئي ڳالهايو.
“اسان توکي ان وفاداريءَ جي سلي ۾ گهڻو ڪجهه ڏيڻ چاهيون ٿا.”
ائين چئي سر ڊائو خوشيءَ مان مرڪيو ۽ ان ڪرنل مارٽن کي ڏٺو، ڪرنل مارٽن جي چپن تي مستقل مرڪ هئي. ڌيءَ جي ملڻ کانپوءِ اهو وقت خالي نه هيو جو هو مرڪيو نه هجي. جڏهن سمهندو هيو ته خواب ۾ ان جي مرڪ جسونيءَ جي چهري ۾ منتقل ٿي ويندي هئي. نيٺ سر ڊائو هن کان پڇيو “هن خوشيءَ جي موقعي تي توکي جيڪي گهرڻو آهي، گهر”
جڏهن سر ڊائو اهي لفظ چيا ته انگريزن هڪ ٻئي جي ڪن ۾ سُس پُس ڪئي. شايد انهن ائين سمجهيو ته هڪ هندوستاني جنهن کي جاگير جي لالچ نه هجي، اهو آزاديءَ کانسواءِ ڇا ٿو گهري سگهي؟ عثمان عليءَ ڪنڌ ورائي عورتن جي صف ۾ بيٺل لزا کي ڏٺو. عورتن جي صف ۾ قيامت هئي، ماتم هيو. لزا قهر هئي، اهي ئي سوڀيا جون ادائون، نظرون جن مان پيار پيرن تي ڪري رهيو هيو، ٻانهون، ڪرايون، لاهيون،چاڙهيون ۽ اڀار، لزا حسين وادي هئي، جنهن جي جبلن پويان هن جي چهري جو سج زلفن جي ڪرڻن سان ڍڪيل هيو.
عثمان عليءَ جي من ۾ آيو، هو موقعي جي مناسبت سان پنهنجين وفادارين جي سلي ۾ لزا جو هٿ گهري، ڪرنل مارٽن ۽ سر ڊائو کي چوي ته وفاداريءَ جو سبب عشق هيو. هو لزا سان اهڙي ڪچي ڌاڳي سان ٻڌل هيو جنهن کي هن ويجهو رهي ٽٽڻ نه ڏنو. لزا هن جي محبوبا آهي. لزا ۾ سوڀيا جو روح آهي. لزا کي هن حوالي ڪيو وڃي ته سيني جو کٽيل خال ڀرجي سگهي. پر هو چئي نه سگهيو، لزا ڊيوڊ جي امانت هئي. لزا جو پيار ڊيوڊ لاءِ هيو. لزا ڄاڻي پئي ته عثمان عليءَ جي دل ۾ هوءَ سمايل آهي. عثمان علي هن کي چاهي ٿو ۽ اها چاهت ئي هئي جنهن سبب هن کي آزادي نصيب ٿي.
سر ڊائو جواب جو منتظر هيو.
“ٻڌاءِ” هن چيو “توکي ڇا گهرجي؟”
ڪرنل مارٽن شرارتي نظرن سان هن ڏانهن ڏسي رهيو هيو، نظرون الڳ شخصيت هونديون آهن. ڪڏهن پوڙهيون ٿي اداس ٿي وينديون آهن. ڪڏهن جوان ٿي شوخ ٿي وينديون آهن ۽ ڪڏهن ٻار ٿي شرارت ڪنديون آهن. ڪرنل مارٽن جي نظرن جي شرارت جو سبب پيدا ٿيندڙ اهو فتنو هيو جنهن ۾ سندس خيال موجب عثمان علي انعام طور وطن جي آزاديءَ جي گهر ڪري پئي سگهيو.
عثمان علي چپ هيو، هن جون نظرون هيٺ هيون. هيٺ ڌرتي هئي جنهن کي ڳاڙهي قالين پويان هو ڏسي نه پئي سگهيو. ڌرتي مٽيءَ جو ڍير آهي ۽ انسان ڌرتيءَ جي مٽي، هر انسان پنهنجي وطن جي مٽيءَ مان ڳوٿل هوندو آهي. اوَر مٽيءَ ۾ دفن هوندي آهي. آنڊا اور سان ڳنڍيل هوندا آهن. اور جو ڪم ڳنڍڻ هوندو آهي. پيٽ۾ ماءُ سان، جيئري ڌرتيءَ سان ۽ مُئي مٽيءَ سان، عثمان عليءَ جا آنڊا سُتل نانگ جيان چرڻ لڳا. نفرت ڪَرُ کڻي هن جي من کي ڏنگ هنيو.
“ڪجهه نه” هن چيو “صرف هڪ ڪرمنڊل پاڻي”
هن جي جواب تي سڀ حيران ٿي ويا.
“ڇا توکي وطن جي آزادي نه گهرجي؟” سر ڊائو سوال ڪيو. “مون سمجهيو هيو تون اهڙي وفاداريءَ جي سلي ۾ آزاديءَ جي گهر ڪندين؟ تنهنجي گهر منهنجي سمجهه ۾ نه آئي ته تون اهو ڇا گهريو؟”
عثمان عليءَ سوچيو، هو انهن کي ڪيئن ٻڌائي ته جيڪا آزادي ملڻ واري آهي. ان آزاديءَ پويان ڪهڙيون غلاميون سمايل آهن، هو وڌيڪ ڪجهه ڳالهائي نه سگهيو.
“ڇا تون ان ڳالهه جي وضاحت ڪندين ته، تون ڪهڙي شيءِ گهري آهي؟” ڪرنل مارٽن پڇيو.
عثمان عليءَ ڪنڌ مٿي ڪيو ته کيس روشني ايڏي تيز محسوس ٿي جو سڀ چهرا ڌنڌلايل هيا. سر ڊائو سميت سڀ ائين بيٺل هيا جيئن صرف لباس هجن ۽ هو پوشاڪن جي بازار ۾ بيٺل هجي. هن ڳالهايو ته کيس لڳو هو نه ڳالهائيندو هجي پر آواز هن سان ڳالهائيندو هجي.
“مان اهڙي آزادي حاصل ڪري ڇا ڪندس، جنهن سان لکين انسان قتل ٿين، ڪيترا بي گهر ٿين، هزارين عورتون جبر جو شڪار ٿين، لڏ پلاڻون ٿين، تهذيبن ۾ وريون پون، مذهبي انتهاپسندي عروج تي پهچي، لساني تضاد ٿين، سنڌ جا روڊ ۽ رستا رت سان رنگجي وڃن. سنڌ جي وسيلن تي قبضو ڪري ماڻهن کي مفلوج ڪيو وڃي. هندوستان جي آزادي سنڌ جي غلامي آهي. مون کي آزادي نه گهرجي. هيءَ غلامي آزاديءَ کان سوَ درجا بهتر آهي.”
گورنر ڊائو هن جون ڳالهيون ٻڌي حيران ٿي ويو.
“تون نجومي آهين؟” هن پڇيو.
“نه” عثمان عليءَ چيو. “مان مستقبل آهيان؟”
معاملو منجهي ويو، سڀ هڪ ٻئي جي منهن ڏي ڏسڻ لڳا. ڪرنل مارٽن ڳالهايو. “تون انعام جي توهين ڪري رهيو آهين، تون اسان پاران مليل ايڏي وڏي آڇ تي صرف هڪ ڪرمنڊل پاڻي گهريو آهي.”
“ها هڪ ڪرمنڊل پاڻي” عثمان علي چيو. “سنڌ ۾ پاڻي ناياب آهي.”
“ڇو؟” ڪرنل مارٽن چيو.
“اهو سڀ آزاديءَ جو سِلو آهي.” عثمان علي جواب ڏنو.
انهن عثمان علي کي ديوانو سمجهيو. اهو ئي سبب آهي جو ڪڏهن ديوانا بزرگ هوندا آهن، چريا مرشد هوندا آهن ۽ فقير، اميري عطا ڪندا آهن.
ڪرنل مارٽن لزا کي اشارو ڏنو ته اها عثمان عليءَ سان ساڻ وڃي کيس هڪ ڪرمنڊل پاڻي ڏي. لزا عثمان عليءَ ڀرسان آئي ۽ مرڪي پويان اچڻ جو اشارو ڏنو. عثمان علي ان پويان ائين ويو جيئن سندس آڱر ۾ ٻڌل هجي.
اهي جڏهن بنگلي ۾ پهتا ته عثمان علي کيس ان تلاءَ وٽ وٺي آيو جتي لزا وهنجندي هئي. هو ٻاهرين ڀت وٽ ان ساڳي پٿر وٽ ويو جتي هن جو ڪرمنڊل موجود هيو، پتل جي ڪرمنڊل تي سينور ائين چڙهي ويو هيو جيئن پيلي پتل کي سائو بگ نڪتو هجي.
هن ڪرمنڊل لزا کي ڏنو ۽ چيو “هڪ ڪرمنڊل پاڻي، تنهنجي وجود سان ڌوتل پاڻي، تنهنجي تلاءَ جو پاڻي، جنهن ۾ تنهنجو جسم وهنجي پاڻيءَ کي پرفيوم ڪري ٿو.”
لزا هن کان ڪرمنڊل ورتو ۽ اها تلاءَ تي وڃي ان مان پاڻي ڀري آئي. هن ڪرمنڊل عثمان عليءَ کي ڏنو ته عثمان عليءَ پاڻي ۾ ڏٺو. ان اندر سوڀيا جو عڪس لڏي رهيو هيو. هن ڪنڌ کڻي لزا کي ڏٺو. لزا جي اکين ۾ پيار ڀرجي آيل ڳوڙهن اندر پکين جيان تري رهيو هيو، لزا جا چپ اهڙا ڳاڙها هيا جيئن جسم جو رت انهن ۾ ڀرجي ويو هجي. ان عثمان عليءَ کي ويجهو آڻي چمي ڏني. عثمان عليءَ ان جا چپ چوسيا ته کيس لڳو زندگي موٽي آئي هجي. روح پنهنجي جاءِ والاري هجي، پيار هن جي رڳن ۾ لهندو جسم اندر ڦهلجي ويو.
هڪ ڊگهي چمي عمر کي ننڍو ڪري ٿي. چميون ماڻهوءَ کي جوان رکن ٿيون، عزرائيل کي طاقت نه آهي جو هو ماڻهوءَ کي چميءَ مان ڇڏائي پاڻ سان گڏ وٺي وڃي. عزرائيل عشق جي ڏينهن ۾ مئل هوندو آهي. عثمان عليءَ لزا کان موڪلايو ۽ لزا نه چاهيندي کيس موڪل ڏني. هو ڪرمنڊل کڻي روانو ٿيو ۽ ويندي لزا کي چيائين.
“تنهنجي هڪ چميءَ تان سئو آزاديون قربان.”
•