مرده معاشري جي زندهه تصوير: جان خاصخيلي
سج چميءَ جي نشان جيان مٽبو پيو وڃي. ڀر واري رستي تي ڊوڙندڙ ڪنهن ڪنهن گاڏيءَ جا هارن ڄڻ ته جلاوطن ماءُ جي هنج تي روئندڙ ٻارڙو، اکيون صدين کان اڃاريون، هيڏي ڀرئي ايوان ۾ ماڻهن جا من ڦولهينديون وتن.
ضمير جي قيديءَ نالي رچايل شام، رنگين اسٽِيج،، هر ماڻهو ڄڻ ته ڪنهن نئين پيغام ٻڌڻ لاءِ بي چين آهي. اسٽيج تي ڳالهائيندڙ وڃي ٿو، ماڻهن جي من جا راز کوليندو. هر تقرير کان پوءِ اسٽيج سيڪريٽري لفظن ۾ رنگ ڀري ٻئي کي سڏي ٿو ۽ مٿي ايندڙ اعتماد سان سماج، غربت، برابري، عورت جو رتبو، زندگيءَ جو وهڪرو ۽ بک تي ڳالهائي ٿو. لفظ هنن جي چپن تان ترڪندا ٿا وڃن ۽ ٻڌندڙ اتساهه سان پنهنجي خشڪ ٿي ويل امنگن کي ريج ڏئي رهيا آ هن.
شڪستون وري ٿيون فتح ڏانهن وڌن. فاصلا فاصلا ويڙهبا پيا وڃن.
پر هن جي زندگي پاروٿي ٽڪر جيان سينوارجي رهي آهي. هر ڀيري درد هن جي سيني ۾ اٻڙڪو کائي ماٺ ٿي وڃي ٿو، سندس ڪڇ تي پرائو ٻار آهي. هنومان جهڙو، ڦڙتيلو، ايوان ۾ ويٺل هر ماڻهوءَ جي اکين ۾ ترندڙ نڪور امنگن جهڙو ننڍڙو ٻار.
شاعر ڌرتيءَ جا گيت ڳائي ٿو، ايوان ۾ تاڙيون وڄن ٿيون ۽ ٻار ڪڇ تي ڇڙيون هڻي زوريءَ لهي اسٽيج ڏانهن ڀڄي ٿو. هوءَ به ٻار جي پٺيان ڊوڙي ٿي. لمحي لاءِ سندس وهيءَ جو موٽندڙ درد ٻار جي نازڪ پيرن هيٺيان چيٿاڙجي ٿو. اسٽيج جي سامهون ويٺل ٻار جي ماءُ پُٽ کي ٻانهن کان جهلي کڻي ٿي. ۽ پٺيان ايندڙ عورت جي اکين ۾ گهوري نه ڄاڻ ڪيترون يادون سندس اکين م ٽنبي ڇڏي ٿي. ۽ پوءِ هو اسٽِج تي گونجندڙ لفظن کي ٻڌڻ کان اڳ م ٻار کي کڻي رستي ڏانهن وڌي ٿي. ٻارڙو ڦٿڪي ٿو ۽ هوءَ پنهنجي ٻانهن کي ڀڪوڙي ٿي. چڀڪارون چڀڪارون مستقبل جا عڪس.
”الا هيڏي شهر جي گهٽ ڪيڏي ڏکي آهي.“ هوءَ ڀڻڪي پنهنجي اکين مان لڙڪ اگهي ٿي. ٻار اسٽيج تي ٻرندڙ روشنيءَ لاءِ واجهائي ٿو. هن کي پنهنجي نوڪريءَ جو احساس ٿئي ٿو ۽ نه چاهيندي به ٻار کي قابو جهلي ٿي، هن جا نيڻ بيدمشڪ جي پاندرن مان سامهون ٺهندڙ عمارت جي پاسي ۾ ٻڏل تختين تي ڊوڙندڙ مزدورن سان ٽڪرائجن ٿا ۽ ٻڏندڙ ٻيڙيءَ جيان هن جا خيال به لڏن لمن ٿا. هوءَ ٻار کي رستي جي هن پار کڻي مزدورن کي ائين ڏسي رهي آهي ڄڻ ته اهو مزدور سندس گرڀ مان نڪتو آهي ۽ هن جي ڇاتيءَ کي چنبڙي چنبڙي مٿي ڊوڙڻ جهڙو ٿيو آهي.
ٻارڙو ڪڇ تي ڦٿڪي ٿو ۽ هوءَ روشنيءَ ڏانهن وڌي ٿي. پوءِ بلبن جي روشنيءَ جي تاءُ جي سامهون ويٺل ٻار جي ماءَ هن ڏانهن ڏٺو. سندس اکين م ويٺل عقاب اڏاڻا ۽ هوءَ ڊنل عورت ڇرڪ ڀري پوئتي ڀڳي. ٻار هن جا وار پٽيا پر سندس زور دار ڪيهون اسٽيج تي ويٺل ضمير جي قيديءَ جي هانءَ ۾ رنڊا هڻڻ لڳيون. هن پنهنجي ساٿين کي ڏٺو. ويجهي ويٺل ساٿيءَ مرڪي ڏنو. ضمير جي قيديءَ پنهنجو گريبان ڏٺو ۽ پوءِ هن جون نظرون تيزيءَ سان ان ٻار ۽ عورت کي ڳولهڻ لڳيون، پر اها عورت اکڙين جا لڙڪ لڪائي وڻن جي پاڇولن ۾ ڀٽڪڻ لڳي هئي.
”ڇا هوءَ به ڪا تصوير آهي؟“ ضمير جي قيديءَ ڀڻڪيو، سياستدان ڳالهائي رهيو آهي، ”هر پورهيت جو ڏک اسان جو ڏک آهي. اسان دنيا عدوليل ماڻهن جي امنگن جا ترجمان آهيون. اسان سماج جي اڻبرابري مٽائي خوشحالي آڻڻ جو پيغام کڻي آيا آهيون ! “ تاڙيون وڄن ٿيون.
ضمير جو قيدي سگريٽ جي ڪاري ناسي دونهين مان تارن کي گهوري ٿو. ۽ ڪيتريون ئي سواليه نشانيون هن جي اکين ۾ چڀڪن ٿيون.
”ڇا عقاب ۽ ڪبوتر هڪ وڻ تي ويهي ننڍن ۽ وڏن پکين جي مستقبل لاءِ سوچي سگهن ٿا؟ “ مرڪ هن جي چپن ۾ ڦٿڪڻ لڳي ۽ هن جون نهارون ان مالڪ عورت جي اکين ۾ ويٺل عقابن سان ٽڪرائيون پر اسٽيج تان ٻيهر آواز آيو ؛”اسان پنهنجي جدوجهد جو دائرو هارين، ڌنارن ۽ پنهوارن تائين پهچائڻ چاهيون ٿا. مظلوم ماڻهن جي آزادي عورت جي آزادي آهي.“ مالڪ عورت اٿي نعرو هنيو :”نامنظور، نامنظور – غلامي نامنظور “ پر ”هوءَ “ مردهه معاشري جي زندهه تصوير جيان هر ڳالهه کان بي پرواهه پڄري ٻري رهي آهي. سڀ ڳالهيون ۽ نعرا هن جي خوابن جي شيشي کي ڪرچون ڪرچون ڪري رهيا هئا ۽ سور ويو ٿي من جي هر مراد کي ڪوڙهيندو.
”الا هن هيڏي شهر جي گهٽ ته ڪيڏي ڏکي آهي، شهر جون مائرون.....!“ هن جي تصور ۾ زندگيءَ جو طويل افسانو وکرندو ٿو رهي ۽ اکين جون ترايون ٽمٽار ٿي اٿلڻ لڳن ٿيون. عجيب قسم جو خوف ويو ٿي هن جي نرڙ جي گهنجن ۾ پيهندو. هڪ نوجوان ضمير جي قيديءَ سان يڪجهتيءَ جو اظهار ڪرڻ لاءِ شعر پڙهي ٿو .
هوا جي تيز لهر هن جي پگهر هاڻي چوليءَ کي ڇهيو ۽ سندس بدن مان سياندو نڪري ويو. هن اڀ ڏانهن ڏٺو. بلبن جي تيز روشنيءَ ۾ سڄو اڀ ڄڻ ته ستارن کان خالي هيو.
”اي قسمت جا بادشاهه هي ڪهڙو کيل آهي؟ اسان ماڻهو هتي ڪو نه سونهون، درياهه جو ٻيٽ سائو ڪر ته وڃي پنهنجي گهرن ۾ لڪون.“ هوءَ پنهنجي ڦاٿل هانءَ تي پٽيون رکڻ لاءِ ڀڻڪندي وڃي ٿي. يادن جي تهخانن ۾ گم ٿيندي ۽ رات دردن جو ڄار اڻندي ٿي وڃي. اسٽيج تي ڳالهائيندڙ اعتماد سان ڳالهائيندا ٿا رهن. ڪئمرائن جا چمڪاٽ، کڙندڙ تارن جيان دور دور تائين محسوس ٿي رهيا آهن. مگر هوءَ معاشري جي زندهه تصوير بيد مشڪ جي پاندرن مان پنهنجي قسمت جي ستارن کي ڳولهي رهي آهي.