جيئڻ مرڻ جن سين
منهنجي هِن حالت جا ذميوار مون سوڌي ڪيئي آهن، جن ۾ خاص طور ابو، امڙ، سنگتي ساٿي، اوڙوپاڙو ۽ من جي ملڪه به شامل آهي. پاڻ پڙهائي جي وڏي سبب ڪري ڌنڌو، ڌاڙي، ڪوئي هنر سکي نه سگهيس، انهيءَ ڪري اڪثر واندو رهندو هوس، واندو هجڻ ڪري گهر وارن ۽ ڳوٺاڻن جي ننڍن ننڍن ڪمن، مسئلن کي سولو ڪري، سندن ڏک سک کي پنهنجو سمجهي رت ولوڙڻ تائين مدد ڪندو هوس. منهنجي مدد، محبت ۽ محنتن جي اهڙي جذبي جي موٽ ۾ عزت ۽ محبت ته ملي، پر افسوس اُها جلد ئي پنهنجي شڪل مٽائي، بدنامي ۽ بي عزتي بڻجي پئي. پوءِ ته سلسلو شروع ٿيو، منهنجي مدد، منهنجي مهربانيءَ جي هر روپ ۽ هر شڪل کي روايتي نظرن سان، ۽ شڪي سوچن سان ڏٺو ۽ پروڙيو ويو. مٽن، مائٽن جي ته مِهرَ هئي ئي، پر دوستن به غلط سمجهيو، دوست! جيڪي ساهه کان وڌ پيارا هئا، تن به منهنجي ڳالهه نه ٻڌي ۽ نه ئي ڪا مدد ڪئي، رهندو ڇوهه ڇنڊيائون، برو ڀلو ڳالهايائون..!! ڪافي سارو صدمو رسيو، سور سَهي، پنهنجي وڏي سهاري، محبت ۽ شفقت جي لاثاني ڪردارن، ابي ۽ امڙ سان مليس، پنهنجي بي گناهيءَ تي وضاحتون پيش ڪيون ۽ قسم کاڌا، پر کين يقين نه آيو، پنهنجي ضِد تي بيهي، منهنجي مٿان ”گنهگار“ جو ليبل لڳائي ڇڏيائون. ان کان اڳ به مان، منهنجي تمنا ۽ منهنجي check ٻنهين لاءِ بي مقصد، بي جا ۽ فضول رهيا آهيون. چند ڏينهن اڳ پنهنجي محبت جي حاصلات لاءِ کين منٿ، ميڙ ڪيم، پر پڙڪڍي بيٺا ۽ مِٽ مائٽن جي ڳالهين تي لڳي، هوائي سوائي ٻڌي، بي عزتو ۽ خوار خراب ڪندا رهيا. سرڪاري طرف کان ڀي ستايل هوس، چئن سالن کان، مختلف شعبن ۾ نوڪري لاءِ واجهائيندو رهيس، پر مون جهڙن لاءِ نوڪري خواب ۽ حسرت ئي بڻيل رهي، جنهن سبب ذهني طور منتشر رهيس. رهي ڳالهه دل جي دنيا جي، سو دل ۾ ته سميرا سواءِ ڪوئي، ڀُل ۾ به نه آيو آهي، سميرا لاءِ جو ڪجهه چوان، تعريف ۾، سندس محبت ۽ نفرت لاءِ سو گهٽ آهي.
ننڍي هوندي جيجل امڙ سُکيو ستابو گذارڻ سان گڏ، ڳاڙهي ڪنوار ماڻڻ جهڙيون انيڪ دعائون هر هر ڏيندي ٿڪبي نه هئي، پر هاڻي انهيءَ مٺڙي امڙ جي دل ۽ من کي الائي ڇا ٿي ويو هو، جو مان کيس ڏٺي نه ٿي وڻيس. محبت ۽ شفقت جو ڀرپور شاهڪار، منهنجو ابو، منهنجو پيارو ابو سائين! منهنجي درد، منهنجي چنگهه ۽ منهنجي آهه تي، ڇرڪ ڀري مٿان پهچڻ وارو، اڄ نفرت ۽ ڪرڀ جو مڪمل مجسمو بڻيل هو.
هڪ ويلو کائي، ٻي لاءِ ڳولائو مارؤڙن جي حالت ڏسي، ڏک ٻيڻا ٿي ويا. وڏيري سانوڻ خان جو پنهنجي نوڪر کي، وقت تي شڪاري ڪتي کي ماني نه ڏئي سگهڻ تي، سرعام لتن، مُڪن ۽ لَٺين سان ڪُٽي رتورت ڪرڻ، ڏاڍو روئاريو. تَرَ جي پوليس بااثر ماڻهن جي چوڻ تي ڪئي ڪونڌر تشدد ڪري اپاهج ڪيا، ڪيترا ڌاڙيل بڻجي ٻيلي ۾ لهي ويا. ڪُڙمين جو قرض، نسل در نسل رهندو آيو. ڌرتي مٿان ڌارين جي آبادڪاري ۽ پنهنجن جي ڦُر- مار جاري رهي. جوانيءَ جي جوش - دل بي هوش کان، ناز نخرن سان هلندڙ ڪئي جوڙا، بي گناهه، ڪوڙين انائن خاطر، بدلي خاطر ۽ سِر جهڪائڻ خاطر، ڪهاڙين جا اڻڀا ڌڪ هڻي رت سان ڌرتيءَ کي سيراب ڪري ڪيا. اهڙن ڪيترن مسئلن ۾ مان هڪ حساس ۽ هيٺين طبقي جو فرد ڇاٿي ڪري سگهيس. تنهن هوندي به پنهنجي دل ۽ پنهنجي ضمير آڏو جوابده رهڻ کان بچڻ لاءِ ڪجهه نڀايو هوم. رُٺلن ۾ ٺاهه ڪرائڻ، برادري ۾ کارائڻ، پيئارڻ، ووٽ ڏيڻ، ڏيارڻ، سياستدانن کان ڪڙمين سان رونبي، لاب تائين، مَنهن کي ڍڪرائڻ کان، ڪچي جاءِ کي ليپا ڪرڻ تائين، ريڊيو ۽ ٽيپ هلائي ڏيڻ تائين. بيمار کي اسپتال رسائڻ تائين ۽ ٻيا ڪئي سبب، حيلا ۽ وسيلا هلايم پر پوءِ ڀي سڀ رُٺل ۽ خفا رهيا.
ابي جي عزيز گل حسن کي ٻه ڀيرا ٽيپ رڪارڊر هلائي ڏنم، ٽيون ڀيرو مَنهن جي ٿوڻي ڇا اُڀي ڪرايم، پوري ڳوٺ وارن جون نفرتون اُلري آيون. عتاب هيٺ آيس، جڳ جهان ڦِري ويو. مٽن مائٽن جي ڳُجهن اشارن ابي ۽ امڙ جي چٽن لفظن کان، دوست گلشن جي زبان کان، ۽ سميرا جي شڪي نظرن کان، ڪئي سوال پڙاڏو بڻجي، ڪنن ۾ گونجڻ لڳا. ”تون گل حسن جي زال مارئيءَ سان کريل آهين....؟“. ايڏو سارو الزام سهي نه سگهيس. وضاحتون، قسم سمجهاڻيون سڀ ٻَن پئجي ويون هيون. ابي امڙ ڀي مونکي غلط سمجهيو، جن ڄڻي، پالي، تاتي جوان ڪيو، جيڪي منهنجي عادت ۽ خصالت کان واقف هئا، سي دنيا چئي لڳي ويا. دوست گلشن به ڪوڙو ڪيو، جنهن تي مونکي ناز هيو، اعتماد هو. کيس ليلائي منٿ ڪري سمجهائڻ جي ڪيم ته، منهنجي همدردي ۽ مدد کي غلط رنگ ڏيڻ وارن کي سمجهاءِ، ايترو واهيات، ايترو ڪريل ناهيان، وحشي درندو ناهيان... رشتن ناتن جو قدر ۽ قيمت پر کيندڙ آهيان، مان ته ڳوٺ جي هر ناري کي ڀيڻ ۽ امڙ ڪري ڏسندو آهيان، سواءِ سميرا جي، جيڪا سميرا منهنجي نَس، نس ۾ سمائجي چڪي هئي. هن جي هر ناز، انداز کان متاثر آهيان. جنهن۾ نشو، خمار يا ڪو جادو آهي، هن جي معصوم مُرڪ ته منهنجو چين، آرام کسيو آهي. هن جي مڪمل شخصيت جي ڇا ڳالهه چوان_ هن جي چيلهه تي لٽڪندڙ ڀورن وارن ۽ هن جي ڀورين، ناسين اکڙين جي نخرن ۽ لِڪڻ کي ڪهڙو عنوان ڏيان، هن جي گول، گول ماس واري مُنهن لاءِ ڀيٽا طور ڪا شيءِ ناهي جو ڏيان.... مطلب ته اهڙي روح جي راڻي هوندي، ڪنهن ٻي ۽ شادي شده عورت ڏانهن پنهنجا جذبا ۽ احساس ڪيئن ٿو ڦيرائي سگهان؟ منهنجو سميرا بابت رايو ۽ اظهار ٻڌي دوست باهه ٿي ويو. اندر جو جنون ڦاٽي پيس. عجيب روپ ۾ اچي، طنزيه ۽ ڪاوڙ ۾ چيائين ”جڏهن سميرا لاءِ اهڙي سوچ رکي، اهڙا ٻول ٻولي سگهين ٿو ته، پوءِ ڳوٺ جي ٻين ڇوڪرين يا عورتن لاءِ تنهنجو ذهن، تنهنجي سوچ ڇا پارسا ڇُهي ٿي وٺي...! تون گندو آهين، شايد وحشي ڀي، جن کي نياڻيون، ڀينرون، ۽ امڙيون ٿو چئين، انهن مان ئي ڪنهن ۾ نظر ٿو وجهين. سڀئي لفظ، اکر، اکر ٿي سِيهو بڻجي ڪنن ۾ لهندا ويا. اعتبار ۽ ناز وارو دوست ائين به چئي سگهي ٿو، دل ۾ ڌڪ لڳو، ٻوساٽجي ويس، ڪارڙو، پيلو ۽ ڳاڙهو بڻجي ويس.
سميرا طرف ويس چيم ”سميرا تون ته گهٽ ۾ گهٽ اعتبار ڪر.. سڄي دنيا ڪافي ڏک ۽ صدما ڏنا آهن... مونکي سڃاڻ، مان اهڙن مردن مان ناهيان، جيڪي سڀني عورتن کي پنهنجي ملڪيت سمجهندا آهن، سميرا ان کان اڳتي ڳالهائڻ ئي نه ڏنو، چيائين ”اڄ کان پوءِ منهنجي نالي ۽ منهنجي حوالي سان پنهنجو واسطو يا ناتو، جوڙڻ جي ڪوشش نه ڪجان...! ڪريل انسان گندگيءَ جا پوڄاري وحشي..!!“ وڏا لفظ هئا، وڏا جهٽڪا لڳا، دل جي دنيا آباد ڪرڻ واري هستي، دل جي دنيا ويران ڪري ڇڏي. کن پل ۾ سالن جا ڪيل واعدا، وچن ۽ اقرار ٽٽي، ڀورا ڀورا ٿي ويا. سميرا جِن ميارن، ڇڄڻ جو اٽل فيصلو، مڪمل عهد ڏسي پويان پير ڪري هارايل جواريءَ جيئن واپس ٿيس. پوري دنيا اوپري ۽ ويري ڀاسي! اوندهه ئي اوندهه هئي، ڪجهه نه بچيو هو، ساهه مٺ ۾ اچي ويو، انهيءَ سَمي اَهنجُ ڏنو. فيصلو ڪري، ٿايوڊان جا ڪڙا ۽ هانءُ چيريندڙ ڍُڪَ امرت سمجهي پِيتم، پر حياتي بقا ۾ هئي يا شايد محبت جي اڃان ڪا تند بچيل هئي، اسپتال ۾ هوس ۽ جيئَرو پڻ، پر ڪافي ٽٽل، ڦٽل هوس. سڀ اچي پهتا هئا، انهن ۾ ڪوبه ويري، ڪوئي به دشمن ڪونه هو، سڀ سڄڻ، سڀ همدرد هئا، شايد کين منهنجي محبتن ۽ مددن جو احساس ٿيو هو، پر مان اهو ساڳيو نه رهيو هوس. اڄ سڀني جي دل ۾ وهم هو نه گمان، سڀني جا تن، من صاف، سٿرا ۽ اڇا اُجرا هئا. گلشن ساڳيو گلشن هيو، دوست هيو، ابو ۽ امڙ شفيق ۽ مهربان هئا، سميرا ڀي ساڳي هئي، مِٽ، مائٽ سڀئي پنهنجا صفا پنهنجا هئا...!! نه هوس ته مان ساڳيو نه هوس، مٽجي ويو هوس اکيون کلي ويون هيون، ڇو جو انسان بڻجي پيو هوس. مونکي چٽيءَ طرح ياد آهي ته زهر جي اثر کان چاڪ ٿيڻ سمي ڊاڪٽر آيو هو، اکيون ڇلڪي رهيون هئس، چيو هئائين ”نوجوان! افسوس آهي تنهنجي ساڃاهه - تنهنجي جوانيءَ تي! تون پنهنجن رشتيدارن، پنهنجن عزيزن جي دلين، والدين جي تکن، مَٺن لفظن کي نه سَهندي خودڪشي ٿو ڪرين. جوان ٿورو سوچي ٻڌاءِ! اسان کي ڇا ڪرڻ کپي! اجتماعي طور انهن وحشين، دردن جي عملن ۽ ڪردارن لاءِ، جن ڌرتيءَ امڙ تي يلغارون ڪري، اسان جي مڪمل اڪثريت کي اقليت ۾ تبديل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي، جن وحشي ظالمن سنڌي نياڻين جي اُرهن تي ڊرل مَشين سان سوراخ ڪڍيا آهن. جن غاصبن اسانجي اجتماعي حقن تي ڌاڙا هنيا آهن. جن اسانکي، اسانجي ڌرتيءَ تي، اسانجي ئي ڳڀروئن جا لاشا ڏنا آهن، جن اسانجي معصومن کي اغوا ڪري، ذلتون ڏئي ماريو آهي ۽ جن اسان کي، اسانجي شهرن ۽ ٻهراڙين ۾ يرغمال ڪري رکيو آهي!! ٻڌاءِ نوجوان جيڪڏهن اسان سڀئي ضمير جي چوڻ تي وڙهڻ بجاءِ ڀاڙي ٿي لڏڻ ۾ ڀلو سمجهيوسين، ته پوءِ اُتي مسلمان هجڻ ڪري آڌر ڀاءُ ته ٿي سگهي ٿو يا قوم هجڻ ڪري محبتون - عزتون، کاڌو، پيتو ۽ روزگار ته ملي سگهي ٿو پر ياد رکجانءِ نوجوان! اهڙين ۽ ايترين سهولتن هوندي به اتي اسانکي اسان جو وجود اسان جي بقا، سنڌو درياءُ نه ملندو، سنڌ ڌرتي نه ملندي، شاهه لطيف به نه هوندو_ سچل، سامي، اياز ۽ بخاري نه هوندو. موئن جو دڙو نه هوندو ۽ مڪلي به نه هوندي..!!“ ايئن چئي آليون اکيون اُگهندي ڊاڪٽر هليو ويو. منهنجي دل منهنجي دماغ هڪ ئي فيصلو ڪيو!! سنڌڙيءَ، پنهنجي ڌرتيءَ لاءِ جيئبو ۽ پنهنجي بقا لاءِ مربو، شاهه کان بخاري تائين، موئن جي دڙي کان مڪلي_ ڪينجهر کان ڪارونجهر تائين، پنهنجن سانگيئڙن ۽ پنهنجن ماروئڙن لاءِ جيئبو ۽ مربو...! ڪئي، طريقا، ڪئي نمونا دل تي، من تي ۽ ذهنن تي سوار آهن. انهن کي استعمال ڪرڻ لاءِ سنڌڙيءَ جي هڪ ساڃاهه وند، سرڪش سنڌيءَ جو هي بيت ڪافي آهي.
رهجو سر ساوا، ٽوئا آهـن ٺـاهڻـا،
سـنـڌو ڪڄاوا، وجهي تن ۾ ساڙبا!
***