سوليءَ وڌ سزا
هي منھنجي مٺڙي ۽ پياري ڌرتي، سائي ۽ سرسبز ڌرتي، شاهه، سچل، سامي، اياز ۽ استاد جي ڌرتي، جنھن مٿان نه ڄاڻ ڪيترن ظالمن ۽ آمرن پنھنجا ڪيس ڪيا، جبل ڪيريا، جنھن جا زخم وقت جي ويرن جي اثر کان گھٽجي چٽي تاريخ بڻجي ويا، پر موجود هاڻوڪن زخمن کي ڪھڙي مرهم لڳائجي، ڪير ڳوڙها اگھي، خوشين ۽ مسرتن جا جھول ڀري پريت ۽ پاٻوهه کي منزلون ملي سگھن ها. جنھن سھڻي سنڌڙيءَ مٿان ارغونن، ترخانن جي ڪيسن کان وڌيڪ ظلم ۽ جبر ٿيندا هجن. جنهن جي مٿان قبائلي رتوڇاڻ ڪرائي هن مٿان مدي خارج رسم ڪارو ڪاريءَ کي هٿي وٺرائي هزارين نوجوانن ۽ نينگرين کي ڪٺو وڃي يا پوليس جي ورديءَ ۾ لڪل ڌاڙيلن يا ڌاڙيلن جي روپ ۾ قانون وارن جي ڳالھه ڪئي وڃي؟؟
هو سوچن ۾ گم هو ته اوچتو عاصمه اچي پھتس، هن کي خيالن ۾ غرق ڏسي کيس يڪ ٽڪ ڏسڻ سان گڏ ڪائي حرڪت سوچڻ لڳي، سوچيائين تاڙي وڄائي ڇرڪ ڪڍايانس يا ڪتي جي ڀونڪ ڪري، پر وري آخري خيال آيس ته اکيون ٻوٽي اڳتي وڌي. ڪوٺيءَ اندر اوندهه هئي. صرف بادبانن جي روشني هئي سا به نالي ماتر ۽ سارنگ سوچ ۾ ٻڏل. هوءَ در کان لنگھندي سڌو رخ سارنگ جي سامھون نتيجي کان لاپرواهه ۽ بي غرض ٿي اندر ايندي رهي، تان جو اچي کٽ تي خيالن ۾ ٻڏل سارنگ جي مٿان بلڪل وڇائجي وئي. سارنگ سوچن ۾ لڙهڻ کان پوءِ عجيب صور تحال کي پرکڻ جي ڪئي، پر حقيقت سمجھڻ کان قاصر ٿي ويو. ڇا هو ۽ ڇو هيو؟ اهو سڀ ڪجھه مٿان وڇائجي وڃڻ واري صورتحال نه سمجھندي فوري طور هن عاصمه کي ڪلھن کان وٺي مٿي ڪيو ۽ پوءِ جھڙوڪر فوري طور عاصمه کي هوش اچي ويو. بي خيالي ٿيندي چيائين، ”او سوري! مان توهان مٿان ڪري هئس شايد...!“ شايد يا يقينن اهڙو سوال سارنگ جي زبان تي آيو، مگر هڪ رشتو هن کي روڪي رهيو هو، انھيءَ ڇوڪريءَ جي اهڙي عمل هن کي گنجرائي وڌو. هڪ طرف سندس محبت سلميٰ هئي ته ٻي طرف عاصمه ۽ عاصمه جي حرڪتن ان رشتي کي لُٽي ٿي وڌو. آخر گھڻي سوچ کان پوءِ هن جي ذهن زوري اها ڳالھه ٻولي ورتي ته اڻڄاڻ ٿي ڪري حرڪت کي حقيقت ڪئي وئي هئي، هوءَ ٻار هئي. ننڍي هئي. دل ۾ وري طوفان هئس ته سلميٰ جي مھانڊي هوبھو، هن جي چاهت ۽ هن جو سڀ ڪجھه هن جي جھولي ۾ هيو ۽ هن انھيءَ جي ضرورت هوندي به ڪجھه به نه ڪيو. هن جي اندر ۾ رشتي، حقيقت ۽ اندر جي اڃ وارا ڦيراڪا شروع ڪري ڏنا.
”ڀائو! ڇا پيا سوچيو؟“ اڻڄاڻ ٿي وئي.
”هي ... هي ... سڀ ڇا هو ....!“
”ڪھڙو؟“
”خير! ڇڏ انھيءَ ڳالھه کي، ٻڌاءِ ڪيئن اچڻ ٿيو آهي؟ “
”ڀائو! ڪھڙي دنيا ۾ غرق آهيو؟ ٻي هنڌ به ڪجھه آهي، رڳو ڪمري جي تنھائي ۾ ڪجھه ناهي؟“ ڇرڪ نڪري ويس. هي اشارو ڇا لاءِ هو. غلط فھميءَ کي جھٽڪو ڏئي ڪڍي ورتائين. ڇوڪريءَ کي ريجھائڻ لاءِ ۽ موضوع مٽائڻ لاءِ پاڻ ڳالھايائين.
”زماني جون ستم ظريفيون وڌي وڻ ٿي ويون آهن. ڇا ڪجي انھن ڳالھين ڪري پريشان آهيان.“
”زماني جون يا وري ... منھنجي والدين جون...“
”اهو وري ڪيئن؟ “
”اهو وري ائين جو هن ئي حالت ۾ ادي بخشي ڇڏني ته شايد ائين گوندرن ۾ غرق ڪو نه رهين ۽ نه وري ڪنھن ڊپريشن جو شڪار!!“
ڪافي سارو شرمائجي ويو ڳٽول ٽماٽي جيان.
”هڪ ته ڳوٺن ۾ شرمائجي وڃڻ واري وڏي خراب روايت آهي. عورتون ته عورتون پر مرد ۽ ڇوڪرا به شرميلا...“
ڇرڪ ڀري ڏٺائين. عجيب قسم جي اکين ۾ چمڪ هئس، هو ڳالھائي ۽ جواب ڏئي ان کان اڳ هن ئي چيس، ”ڀائو! ڇا ٿا ڏسو؟ شھري ڇوڪري آهيان، رنگ جي ڀوري ۽ ٿوري گھڻي شرارتي آهيان. نالو عاصمه آهي ۽ توهان جي ٿيڻ واري سالي آهيان ... وغيره وغيره.“ ساهه پٽيائين، ”سُڃاتُوَ مون کي، ساڳي آهيان. مٽيل ناهيان.“ هن جي تيز ۽ بنا روڪ ٽوڪ جي ڳالھائڻ تي يڪ ٽڪ ڏسندو رهيو. هو ڪجهه ڳالهائي ها، پر ٻاهران رضيه سڏ ڪيس ”اڙي اچ ته مٺڙي ٻير جا ٻير کائي اچون.“ پوءِ هو پاڻ خلا ۾ گھوريندو ئي رهجي ويو هوءَ ڇا هئي؟ ڪيئن هئي؟ انھن سوالن جا جواب پنھنجي اثر سان هن کي ڏنگيندا رهيا. حرڪتون عجيب کان عجيب تر هئس.
ٻاهر نڪتو، دوستن سان ملان، پر وري موڊ مٽجي ويس. لڙي آيو ٻيرين طرف جتي هوءَ نِوِڙِي ٻير ميڙي رهي هئي. هو نه چاهيندي به هن جي ڀرسان اچي پھتو. هوءَ رضيه سان ٻيرن جي وزن ڪري لڙڪيل لامن مان ٻير پٽي ۽ ڪڏهن ڌوڻي ڏيڻ ۾ مشغول هئي. ان گهڙيءَ رضيه کي گھر مان سڏ ٿيو ته هوءَ جلدي پٽيل، ميڙيل ٻيرن جي جھولي لاهي گھر ڊوڙي هلي وئي. عاصمه رضيه کي ڪجھه برو ڀلو ڳالھائيندي ٻير ميڙڻ لڳي ۽ هو هڪ ٻير جي ٿڙ سان ٽيڪ لڳائي ويھي رهيو. اوسي پاسي ٻين کي ڏسي پڪ ڪيائين. ڪنھن خوف کان بغير قاتل ڪپڙن ۾ لپٽيل قھري وجود جي اٿل پٿل کي گھوريندو رهجي ويو. ٻنھي حساس وارن اڀارن جي وچ ۾ ڦيراڪ جو نڪتل ليڪي دامن تائين اچي قيامت برپا ڪئي پئي. اهو سڀ ڪجھه هن جي اکين جي گھرج ۽ ضرورت نه هئي پر هن جي نظرن جي مجبوري هئي. اها هڪ حقيقت هئي جيڪا هن جي سامھون هئي. کير جھڙي اڇي اجري بدن جي مالڪ عاصمه اوڪڙو گوڏا پوئتي ڪري هٿ وڌائي رضيه جا هاريل ٻير ميڙيندي به رهي ته ناراضگي مان کيس ڳالھائيندي به رهي. هن جي نوڙڻ واري حالت مان سامھون ويٺل سارنگ سڀ ڪجھه پسي رهيو هو. هن جي جھول ۾ ٻيرن پوڻ ڪري وزن ۽ نوڙڻ ڪري سيني جو اندريون ڏيک صاف ۽ چٽو هو، جنهن کي ڏسندي هو پاڻ وڃائي هن ڏانهن گهورڻ لڳو. هڪ طوفان ۽ زلزلو آيو، جنھن هن جي اجري من اندر ميراڻ ڀري ڇڏي. رشتي جي عزت، مھمان نوازيءَ جي قدر کي ڀلائي بس هو کيس تڪيندو ئي رهيو- لالچي ۽ وحشي مرد جيان... آدم خور جيان... ان کان اڳ جو سڀ ڪجھه وڌي وڃي هوءَ ٻير ميڙي چڪي هئي اٿي بيٺي ۽ هن کي ڏسي مرڪي هن طرف وڌي آئي چيائين، ”جھول جھل“ ڇرڪي جھول جھليائين هن هلندي اچي وري ويٺل سارنگ طرف ٿورو جھڪي آهستي پنھنجي جھول مان ٻير لاهڻ شروع ڪيا. سارنگ هن جي چولي اندر سموري قيامت کي پسي ورتو، هن جي اکين اڳيان ترورا نچڻ لڳا. انھيءَ پوزيشن ڪري هو گگ ڳاڙيندو رهجي ويو.
شام پنهنجي وجود کي وڃائي ڳاڙهي ڪنوار جي روپ کي اختيار ڪري ڪاري چادر اوڍي پنهنجي فنا جو احساس ڏياري ورتو. ڪاري اماس جي رات - اوچتو گھر جي لالٽين جو تيل ختم ٿي ويو. ان گهڙي الائي ڪنهن اچي هي نياپو پڄايو ته ”سارنگ جي ماسيءَ کي وڇونءَ ڏنگي وڌو آهي.“ جلدي ۾ ماڻس ۽ پڻس روانا ٿيا ۽ رضيه به عاصمه کان بغير موڪلائڻ جي رواني ٿي وئي. باقي گھر ۾ سارنگ ۽ عاصمه اڪيلا تنھا، ويڳاڻا رهجي ويا. ڀرسان واري گھر جي هنن جي گھر کي پٺي هئي، تنھنڪري چڱي ڀلي آواز ۽ هڪل کان پوءِ ڪنائڻو پوندو هون.
اڪيلائي ۽ تنھائيءَ جي احساس کان وڌ شام کان اڳ وارا سڀ پيش آيل منظر هڪ هڪ ڪري فلمي سينن وانگر هلندا رهيس. ڪيڏا حسين پل ۽ عڪس هئا انھن ٻيرن واري منظرن جا. وري احساس رشتيداريءَ کان ضمير جي چھنڊيءَ تائين پڄايس، چيائين، ”دڪان تان تيل وٺي اچان“. دريءَ طرف وڌيو، جيڪا اندرين ڪمري ۾ هئي. اوندهه ۾ هٿوراڙيون هڻڻ لڳو ته اوچتو ۽ تيزائي سان عاصمه رڙ ڪري هن سان ويڙهجي وئي، ”ڀائو! خوف ٿو ٿئي...“ پر هاڻي ڀائوءَ جو لفظ سارنگ جي ڪنن ۾ بي معنيٰ هو، هن جي تن من ۾ بس شيطاني سوچ جو اثر اچي ويو هو. وحشت ۽ حيوانگيءَ هڪ معصوم وجود کي جھٽي ورتو. حالتن ۽ اثر کان واقف نازڪ انداز کان رڙيون نڪرڻ کان دٻجي ويون ۽ ائين پوءِ هن اڳيان زمين آسمان ڦرڻ لڳا ۽ ڦرندائي رهجي ويا.
ظلم ۽ جبر جي احساس کان واقف ٿيندي سارنگ پنھنجو پاڻ کي وڙهڻ ۽ ڌڪ هڻڻ لڳو، پر سڀ ڪجھه وقت جي وهڪري جيان وهي چڪو هو. ڪجھه به هٿ وس نه هوس سواءِ پڇتاءُ جي- چنچل ۽ کلڻي معصوم ڇوڪري خاموشي ۾ انھيءَ گھر جي عزت ۽ لڄ رکندي اٿي کڙي ٿي ۽ سڀڪجھه سَهي ماٺ رهي پر اندر ئي اندر ڀڄي ڀور ٿي پئي هئي، ٽٽي وکري گھر وارن جي عزت کي داغدار ڪرڻ کان ڪنارو ڪندي سڀ حقيقتون ۽ حالتون مٽائي درد لڪائي ڳجھه رکي واپس ايندڙ گھر وارن سان ملي وئي، جيڪي هن ڇوڪريءَ جي اوچتي جوان ٿيڻ کان واقف ٿي، کيس چنجھين ۽ عجيب نظرن سان ڏسندي رهجي ويا. سوال سوال رهيل هئا. اڳلي ڏينھن عاصمه واپس شھر وڃي چڪي هئي.
شھر ويندي گھر وارن خاص ڪري سلميٰ، جيڪا سندس وڏي ڀيڻ ۽ سھيلي هئي هن جي اوچتو واري تبديليءَ جا کانئس ڪارڻ پڇيا. کانئس آڏا سوال وغيره ڪيا. پر هوءَ خاموش ۽ ڦڪي کل کلندي رهي. رت جا ڍڪ، زهر جا پيالا اندر ئي اندر اوتيندي رهي. ڀيڻ جي گھڻي زور ڀرڻ تي ايترو ئي چيائين، ”ادي تنھنجي ئي ڪري هي حالت آهي.“ انھيءَ کان وڌ هن جي زبان تي تالو هو.
انھيءَ ڏينھن ۾ سارنگ جنھن پريشاني ۽ پڇتاءَ جي احساس کان گذري رهيو هو. هر هر انھيءَ خيال ايندي وحشيانه لمحن جي سموري ماجرا اکين اڳيان ڦري ايندي هئس: ڪيئن ڪريان. انھيءَ جرم ڪرڻ کان پوءِ مان هڪ پياري رشتي کي ڏنڀي رکيو اٿم... ڪيئن انھيءَ رشتي سان حقيقتي ۽ ظاهري طور ملندس. جنھن رشتي ۾ هوءَ اچڻ واري هئي. هن جي محبوبه سان ميل واري حقيقي سفر شروع ٿيڻ کان پوءِ هوءَ سندس سالي ۽ جهڙوڪر هڪ ٻي ڀيڻ هئي. هڪ ڀيڻ سان اها ناجائز حرڪت ڪري هن خوب پڇتايو هو. ڪيئن ايندس انھيءَ جو سامهون... انھيءَ کي ڀيڻ چئي سگھندس؟ مان ڪيڏو وحشي ۽ سفاڪ آهيان جو هڪ ريشم جهڙي وجود کي ڏنگيو اٿم.“
نيٺ هڪ ڏينھن پيءُ ماءُ جي زور ڀرڻ تي تاريخ ٻڌڻ کان اڳ انھن ڏانهن ويو هڪ هڪ وک مڻ جي هئس. دل جي ڌڪ ڌڪ وڌيل هئس ته ڪڏهن رڪجي ساهه منجھائي رهي هئس. ڪيئن سامھون ٿيندس. هٿ ڏيڻ آئي ته ڏيندس؟“ اتي پھتو سڀ ساڳي سڪ ۽ حب سان مليا. انھيءَ خوف کان سندس جان آجي ٿي وئي.
عاصمه آئي، مليس، مٽيل هئي، مختلف هئي، مليس ته ”ڀائو“ ڪونه چيائينس. ”ڀلي آئين.“ ۽ بس الجھيل الجھيل هن جو خوف ۽ حراس ختم ٿي ويو. وجود ۾ اضافو ڪو نه هو. انھيءَ جي پرک ۽ پروڙ هن جي وجود مان پئجي ويس. البته هوءَ الجھن واري صورتحال ۾ ڪو به فيصلو ڪري سگھي پئي. کول ڪري پئي سگھي. ان کان علاوه سموري عزت مان ۽ سندس مرتبو ختم ڪري خاڪ بسر ڪري سگھي پئي. وقت جي وهڪري ۾ هلندي ڳالھيون چرڻ لڳيون، ان ڏينھن سارنگ، ماڻس، پڻس ۽ ڀيڻس موجود هيا. ٻي طرف سلميٰ جا سڀ گھر ڀاتي موجود هئا. بس عاصمه ڪو نه هئي. کيس انھيءَ ڳالھه تي حيرت به ٿي ته ڪاوڙ به آئي. ڳالھيون پويون هيون من جون مرادون پوريون ٿيڻ واريون هيون. انھيءَ ڪري سڀ ڳالھه کي رفع دفع ڪري ڇڏيائين.
سارنگ ۽ سلميٰ ٻئي تنھا ڪمري ۾ اندر ئي اندر مستقبل جي پروگرامن کي طئه ڪرڻ جي خاموشيءَ ۾ موجود هئا. هُو هن جھان ۾ پاڻ کي خوشنصييب سمجھي رهيا هئا. جڏهن ته اڪيلي ڪمري ۾ تنھا عاصمه پنھنجي اندر ۾ ڪڙهي رهي هئي. انھن لمحن کي پٽي ۽ پاراتا ڏئي رهي هئي، جن نڀاڳن لمحن ۾ هن وحشي سندس رت ۽ ست چوسي کانئس مٺڙي دنيا کسي کيس سوچن جي اڀاڳي حالت تي رسايو هو. اهو ئي درندو ڪجھه ڏينھن کان پوءِ سندس ڀيڻ کي ماڻي رهيو هو. هن مرد کي عورت جي طرف کان انھيءَ ناجائزي جي ڪا به سزا نه ملي. سندس من موجن ۾ هو تن خوشين ۽ مسرتن ۾ هيو. هن جي اندر جي خاموش ۽ ستل عورت ڪر کنيو ۽ هن پنھنجي زيادتيءَ جي حساب ڪتاب لاءِ آواز اٿاري، هن وحشيءَ وجود کي خوار ڪرڻ لاءِ پورو پورو عھد ڪيو. پوءِ هوءَ سڏڪن کي بند ڪري پنھنجا ڳوڙها خشڪ ڪري بند ڪمري جي لاڪ کولي اندر ڪاهي آئي. اندران ٻئي وجود ساڪت ٿي ويا. حيرت جي حد ئي نه رهي. در جي ڪنڊي لڳائي ڇڏيائين. اندران هلچل مچي وئي. هنن ڳالھائڻ جي ڪئي، مگر هن ڪنھن شينهڻ جھڙي راڙ ڪري هڪل ڪئي، ”پنھنجي ڳالھائڻ بجاءِ منھنجي ٻڌو.“ هن جي هدايت تي حيران ۽ ڪاوڙ ۾ سلميٰ چپ ٿي وئي، جڏهن ته سارنگ ھن تيز نظرن جي اثر کي پروڙي ورتو، راز کلڻ وارو هو. حقيقت کلڻ واري هئي، جو خوف تلوار جيان سندس سسيءَ مٿان لٽڪي پيو. سوچيائين ”زمين جاءِ ڏي لھي وڃان.“ پر زمين ته اڳين ظلم ۽ ڏاڍ تي نه ڦاٽي ته هن ڳالهه تي ڪيئن ٿي ڦاٽي سگھي.
”ادي! تون هن وحشيءَ سان شادي ڪندينءَ... اونداهي رات ۾ اڪيلو ڏسي مون سان منھنجي نازڪ نفيس وجود سان جنهن ڪيس ڪيو؟ حشر ڪيو؟ هن کان پڇ ته منھنجن نرم پشم جھڙن ارهن کي چيڀاٽي، چٿي ۽ چڪي هن ڇو منھنجي جسم جي گل کي مروڙي پنھنجي خواهش کي پورو ڪيو. هن کان پڇ ته منھنجي پاڪ ۽ صاف دامن ۽ جسم کي داغدار ڇو ڪيائين؟ ڪمري ۾ صفا قيامت جھڙو منظر هو. سڀني جي اندر ۾ ڪئي قيامتون گذري رهيون هيون. الزام ۽ حقيقت اڳيان ضمير جي لوڙ ۽ زور اڳيان سارنگ سر نوايو، گناهه جو قبولدار بڻجي اکيون بند ڪري پنھنجي سزا ٻڌڻ جي انتظار ۾ هو، سندس محبت، سندس دنيا سلميٰ چيو، ”تون ته عزت وارو ناهين. باقي اسان عزت وارا ضرور آهيون، ان ڪري سٺو آهي ته تون هتان هينئر ۽ هن وقت ئي سموري خاندان سميت نڪري وڃ. مان اُنَ وحشي سان شادي جو سوچي به نه ٿي سگھان. جنھن منھنجي معصوم ۽ نازڪ ڀيڻ جي وجود کي چيڀاٽي مروڙي وڌو آهي.“ هوءَ جذباتي ٿي وئي. سارنگ هارايل جواريءَ جيان خالي هٿين ۽ خالي جھول سان واپس در تي پھتو ته پويان هڪل ٿيس ”بيھ“ هي مُڙيو عاصمه جي نظر ڀيڻ طرف هئي. چيائين، ”ادي! تون ڀل هن سان شادي نه ڪر... پر مان هن وحشيءَ سان شادي ڪنديس.“ هڪ وڌيڪ ڌماڪو ڪمري ۾ سڀني جي دلين تي ٿيو. خاموش حيران نظرن لامارا هڻڻ شروع ڪيا.
”ادي! هاڻي منھنجي دامن تي داغ لڳڻ ڪري مون کي ڪو به قبول ڪونه ڪندو. انھيءَ ڪري پنھنجي داغ کي هنن جي خاندان اڳيان نروار ڪرڻ لاءِ هن کي، هن جي ضمير کي ڏوهي ۽ قيدي بڻائي سزا ڏيڻ لاءِ مان هن سان شادي ڪنديس. هن سان شادي ڪرڻ کان پوءِ هر ويلي هر سمي هن کي پنھنجن انھن لمحن جي اذيت ياد ڏياريندس- اٿندي ويھندي، هن جي وجود، دل ۽ دماغ کي انھيءَ ظلم جي سزا ڏيڻ لاءِ منھنجي زبان ۽ پنھنجي نظرن جي ڌڪار جي سولي هن لاءِ تيار ڪئي اٿم. جنھن جي اثر کان هي زنده ته هوندو پر لاش جي صورت ۾ ... ۽ بس!“ هوءَ نڪري وئي. سارنگ به سلميٰ جي نڪري وڃڻ کان پوءِ اڪيلو رهجي ويو، سوچيائين، منھنجي ظلم ۽ زيادتيءَ جي سزا سوليءَ واري ٻڌائي تو منھنجو بار هلڪو ڪيو آهي عاصمه - تنھنجي سزا ناڪافي آهي. ڇو جو منھنجو گناهه وڏو ۽ هيءَ سزا تمام ٿورڙي آهي، جيڪا مون کي قبول آهي...!“
***