هڪ شاهڪار ناول
1. زندگي جو مقصد
پائلو ڪوئلهو لکي ٿو ته جن ماڻهن وٽ زندگي جو ڪو مقصد ناهي هوندو انهن جو مثال رڍن وانگر هوندو آهي جن وٽ زندگي جو حصول رڳو گاهه ۽ پاڻي هوندو آهي. ڏينهن رات ڪيئن ٿا گذرن، موسمون ڪيئن ٿيون مٽجن، کين ڪنهن شيء سان غرض ناهي هوندو. ايسيتائين جو جيڪڏهن ريڍار کين هڪ هڪ ڪري کين ذبح ڪرڻ شروع ڪري ته به انهن کي تڏهن وڃي ڄاڻ پوندي آ جڏهن هو باقي وڃي بچن. جڏهن ته انسانن جي زندگي جو هڪ مقصد ٿيندو آهي، جيئن هڪ ريڍار رڍن کي موسمن جي شدت ۽ بگهڙن کان بچائيندي کين سر سبز علائقي ڏانهن وٺي ويندو آهي اهڙو ئي مقصد انسان کي جانورن کان افضل بڻائيندو آهي. پنهنجي مقصد کي حاصل ڪرڻ جي جستجو انسان کي ڏکيائن کي برداشت ڪرڻ جي جرئت ڏيندي آهي، اهو مقصد ئي هوندو آهي جيڪو انسان کي هر ناممڪن ڪم کي ممڪن بنائڻ جي قابليت ڏيندو آه..
اهو ئي واضح مقصد هيو جو انسان چنڊ تي پهچڻ کان پوءِ هاڻي پنهنجا قدم مريخ تي پهچائڻ جي جستجو ۾ آهي. چنڊ تي پهچندڙ به اسان وانگر گوشت پوست جا انسان ئي هئا. انهن ۾ جيڪڏهن ڪا خاصيت هئي ته صرف اها ته انهن کي پنهنجي مقصد جو علم هو ۽ ان کي حاصل ڪرڻ جي همت هئي. مقصد جيترو واضح هوندو ان کي حاصل ڪرڻ اوترو ئي سولو هوندو آهي.
2. مقصد کي حاصل ڪرڻ جي جستجو ۽ همت
مقصد سامهون رکڻ کان پوءِ ڪاميابي جو ٻيو شرط مقصد کي حاصل ڪرڻ جي تڙپ ۽ همت آهي. ان تڙپ ۾ ايتري شديد هجي جو انسان ان کي حاصل ڪرڻ جي جستجو کي ڪڏهن به ختم نه ڪري سگهي. اڪثر ماڻهن جي زندگي جو مقصد ته هوندو آهي پر هو ان کي حاصل ڪرڻ دوران مونجهاري جو شڪار هوندا آهن، ڇو ته :
• هو ناڪامي کان ڊڄندا آهن.
• مقصد جي سچائي تي پر اعتماد نه هوندا آهن.
• مقصد کي حاصل ڪرڻ لاءِ گهربل محنت کان گهٻرائيندا آهن.
• هو رسڪ کڻڻ کان ڊڄندا آهن.
• مقصد جي سچائي ته پڪو يقين ناهي رکي سگهندا.
ناڪامي جو خوف ۽ پنهنجي صلاحيتن تي اعتماد جي گهٽتائي انسان کي زندگي جي مقصد حاصل ڪرڻ جي ڪوششن کي ڇيهو رسائيندي آهي. ياد رکو ته ڪاميابي صرف اها ناهي هوندي ته توهان منزل تي پهچو. جيڪڏهن منزل کان ڪجهه پوئتي به رهجي وڃو ۽ توهان غور ڪيو ته توهان ڏسندو ته مقصد جي حاصل ڪرڻ جي جستجو دوران توهان ڪئي منزلون اهڙيون حاصل ڪري چڪا هوندا آهيو جيڪي پڻ ڪاميابي جو درجو رکنديون آهن. هر انسان ۾ اها صلاحيت هوندي آهي ته هو هر ان شيء کي حاصل ڪري جنهن جو هو ارادو رکي ٿو، پر اڪثر همت ڪري نه سگهندا آهن. جيڪي همت ڪندا آهن انهن لاءِ غربت ۽ مالي ڪمزوري به سندن مقصد کي حاصل ڪرڻ دوران رڪاوٽ نه بڻجندي آهي.
3. قسمت
اسان زندگي جي باري ۾ گهڻا ئي عجيب غريب نظريا رکندا آهيون. جن مان هڪ اهو به آهي ته اسان جي زندگي، موت ۽ رزق سڀ ڪجهه قدرت جي هٿ ۾ آهي ۽ ان تي اسان جو ڪو به ڪنٽرول ناهي هوندو. اهو ئي سبب آهي جو قسمت تي ان قسم جو يقين اسان کي محنت ڪرڻ کان روڪيندو آهي. بيشڪ خدا اسان جي قسمت ۾ جيڪو به لکيو آهي ان کي حاصل ڪرڻ لاءِ محنت کي وسيلو بڻايو آهي ان ڪري پنهنجي موجوده حال کي قسمت جو لکيو سمجهي پنهنجو پاڻ کي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪرڻ گهرجي بلڪه محنت سان پنهنجي قسمت ۾ لکيل سمورا مقصد حاصل ڪجن. پائولو جي مطابق جڏهن ڪوئي انسان ڪنهن ڪم ڪرڻ جو ارادو رکندو آهي ته ڪائنات جي هر شي ان جي مدد ڪرڻ لاءِ مصروف ٿي ويندي آهي.
4. مستقبل جو فڪر
انسان کي يا ته ماضي جون ڪوتاهيون پريشان ڪنديون آهن يا وري مستقبل جو فڪر ستائيندو آهي. انهي فڪر ۽ پريشاني ۾ هو پنهنجي حال کان غافل رهندو آ. زندگي ۾ ماضي ۽ مسقبل جي اهميت ان ڪري به گهٽ هوندي آهي جو انهن کي بدلائڻ پنهنجي وس ۾ ناهي هوندو ها البته حال پنهنجي هٿ ۾ هجڻ ڪري پنهنجي محنت سان مستقبل کي به ڀلو بڻائي ڇڏيندو آهي. پائولو جي مطابق الله تعاليٰ انسان کي مستقبل جي ان واقعي جي باري ۾ آگاهي ڏيندو آهي جنهن کي ان لکيو ئي ان ارادي سان آهي ته ان کي تبديل ڪري پنهنجي فائديمند بڻائي. الله تعالي اسان جي مستقبل ۾ ايندڙ واقعن جي نشانن کي اسان جي حال ۾ رکي ڇڏيو آهي ته جئين اسان محنت ڪريون ته اسان جو حال بدلجي ۽ پوءِ اهي نشانيون به بدلجن ۽ ان طرح اسان جو مستقبل پاڻمرادو بهتر بڻجي وڃي.
5. پنهنجي صلاحيتن تي اعتماد
انسان جي اندر رب پاڪ ڪيتريون ئي صلاحيتون رکيون آهن. جيڪڏهن انسان کي انهن جو صحيح استعمال اچي وڃي ته هر انسان شاندار ڪارنامه انجام ڏئي. پر اسان کي پنهنجي صلاحيتن تي اعتماد ناهي هوندو. تمام گهٽ ماڻهو اهڙا هوندا آهن جيڪي پنهنجي صلاحيت کي ڄاڻي ۽ سمجهي سگهندا هجن. انگريزي ۾ هڪ چوڻي آهي ته نوانوي سيڪڙو ناڪامي انهن ماڻهن ڪري ٿيندي آهي جيڪي ڪم نه ٿيڻ جي واويلا ڪندا آهن. پائولو جي بقول دنيا ۾ اتفاق نالي جي ڪا شيء موجود ناهي. سڀ ڪجهه خالقِ ڪائنات جي منصوبه بندي جي مطابق ٿيندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن توهان کي پنهنجي محنت جو سلو نه ملندو آهي ته توهان مايوسي جو شڪار ٿي ويندا آهيو پر ڪڏهن غور ڪيو اٿوَ ته توهان جنهن واقعي کي رڳو اتفاق پيا سمجهو اهو توهان جي محنت ڪري ئي ٿيندو آهي. هڪ مشهور چوڻي آهي ته قدرت هميشه مساوات جي اصول تي عمل ڪندي آهي. ڪڏهن انسان کي پنهنجي محنت جو صلو تڪڙو ناهي ملندو ۽ ڪڏهن کيس سندس ڪيل محنت کان وڌيڪ مليو وڃي. ان ڪري پنهنجي صلاحيتن تي اعتماد رکجي ۽ محنت ڪرڻ کان اصل نه ڪيٻائجي.
رشيد سمون
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام