قسط 8
هو اها نوڪري صرف انڪري ڪري رهيو هو جو واپاري جيتوڻيڪ تيز طبيعت جو پوڙهو هو پر سندس سلوڪ ڏاڍو سٺو هو. نِينگَرَ کي هر ٿانو جي وڪري تي سٺا پئسا پئي مليا، جنهن جي ڪري هو ڪجھ پئسا بچائيندو به پئي ويو. ان ڏينهن هن اهو حساب ڪتاب پئي ڪيو ته جيڪڏهن هو روز ائين ئي پنهنجو ڪم جاري رکي جيئن ڪري رهيو هو ته، کيس ڪجھ رڍون وٺڻ لاء پورو سال لڳي ويندو.
“ آءٌ ٿانون جي لاء هڪ الماري ٺاهڻ چاهيان ٿو،” نِينگَرَ واپاريء کي چيو. “ٽڪريء جي هيٺان کان گذرندڙ ماڻهن جو ڌيان ڇڪڻ لاء ان کي ٻاهر رکي سگهجي ٿو.”
“ اڳ مون ائين ڪڏهن به نه ڪيو آهي.” واپاريء جواب ڏنو. “ماڻهو اتان گذرندي ان سان ٽڪرائبا ۽ ٿانو ڀڄي پوندا.”
“پر جڏهن آءٌ پنهنجي رڍن سان ميدانن ۾ ويندو هوس ته انهن مان ڪجھ نانگ جي ڏنگڻ سبب مري پونديون هيون. پر اهائي رڍن ۽ ريڍارن جي زندگي آهي.”
واپاري هڪ گراهڪ ڏانهن ويو جنهن کي ٽي ٿانو گھربل هئا. سندس وڪرو اڳي جي نسبت تمام بهتر ٿي چڪو هو. ڄڻ پراڻو وقت واپس اچي ويو هجي جن ڏينهن ۾ تنجائر جي ان گھٽي کي خاص اهميت حاصل هئي.
“ ڪِرتِ (ڪاروبار،سرگرمي) ڀَلي ٿي چڪي آهي،” گراهڪ جي وڃڻ تي واپاريء نِينگَرَ کي چيو.
“سٺي ڪمائي ٿي رهي آهي، ۽ جلد ئي تون پنهنجون رڍون واپس وٺي ويندي. زندگيء کان ٻيو ڇا گھرجي؟”
“ڇاڪاڻ جو اسانکي قدرت جي علامتن کي سمجھڻو آهي،” نِينگَرَ بغير ڪنهن مطلب جي اها ڳالهه ڪئي؛ جنهن تي هن معذرت به ڪئي، ڇاڪاڻ جو واپاري ته ڪڏهن ان بادشاه سان نه مليو هو.
“ انهيء کي ڀلائيء جو قاعدو، يا سيکڙاٽ جو ڀاڳ چئجي ٿو. ڇاڪاڻ جو زندگي به اهو چاهي ٿي ته توهان پنهنجي تقدير کي حاصل ڪيو،” پوڙهي بزرگ چيو هو.
پر واپاري نِينگَرَ جي ڳالهه سمجھي ويو هو. هَٽَ ۾ نِينگَرَ جي موجودگي به قدرت جو هڪ سَوڻُ هو، ۽ جيئن جيئن وقت گذرندو ٿي ويو تيئن ڏوڪڙ به ايندا ٿي ويا،کيس نِينگَرَ کي پاڻ وٽ رکڻ جو ڪو افسوس نه هو. نِينگَرَ کي پنهنجي جائز حق کان وڌيڪ اُجرت ملي رهي هئي. واپاريء نِينگَرَ کي ٿانون جي وڪري تي وڌيڪ منافعو ان ڪري به پئي ڏنو ته انکانسواء وڪرو نه پئي وڌي سگھيو. کيس اهو به خيال هو ته ائين ڪرڻ سان نِينگَرُ جلد پنهنجون رڍون واپس وٺي سگھندو.
“ تون مصر جي احرامن ڏانهن ڇو ٿو وڃڻ چاهين؟” واپاريء پڇيو.
“ ڇاڪاڻ جو مون انهن جي بابت جام ٻڌو آهي،” نِينگَرَ پنهنجي خواب جو ذڪري ڪندي بغير کيس جواب ڏنو. خزانو هاڻ بس هڪ دردناڪ داستان بڻجي چڪي هئي، ۽ هن ان بابت سوچڻ کان به پاسو ٿي ڪيو.
“هت مون ڪو اهڙو شخص نه ڏٺو آهي جيڪو صرف احرام ڏسڻ لاء ريگستان جو سفر ڪري،” واپاريء چيو. “ اهي بس پٿرن جا ڍير آهن، اهي ته تون پنهنجي گھر جي اڱڻ ۾ پاڻ به اڏي سگھين ٿو.”
“ توهان ڪڏهن به سفر جا خواب نه ڏٺا آهن،” نِينگَرَ گراهڪ جو انتظار ڪندي چيو جيڪو هَٽَ ۾ داخل ٿي چڪو هو.
ٻن ڏينهن کانپوء واپاريء نِينگَرَ سان الماري جي بابت ڳالهايو.
“مونکي گھڻيون تبديليون پسند ناهن،” هن چيو. “پاڻ هن امير واپاريء حسن وانگي ناهيون. جيڪڏهن کيس واپار ۾ ڪو گھاٽو به ٿيو ته ان سان مٿس ڪو اثر نه پوندو. پر پاڻ ٻنهي کي پنهنجي غلطين سان گڏ زندگي گذارڻي پوندي.”
اها ته هڪ حقيقت آهي، نِينگَرَ افسوس منجھان سوچيو.
“ الماري رکڻ جي پويان تنهنجي ڪهڙي سوچ هئي؟”
“ آءٌ پنهنجي رڍن ڏانهن جلد از جلد موٽڻ چاهيان ٿو. ڀاڳ کليو آهي ته اسانکي انجو ڀرپور لاڀ به وٺڻ گھرجي. “انهيء کي ڀلائيء جو قاعدو چئجي ٿو، يا سيکڙاٽ جو ڀاڳ.”
واپاري ڪجھ دير لاء خاموش رهيو، ۽ پوء چيائين، “پيغمبرﷺ اسانکي قرآن ڏنو، ۽ سَرَهي زندگي گذارڻ لاء اسانوٽ پنج عقيدا ڇڏيا. جن مان سڀ کان پهريون ۽ وڏي اهميت وارو آهي هڪ خدا تي يقين رکڻ. ٻيو ڏينهن ۾ پنج وقت نماز پڙهڻ، رمضان جا روزا، ۽ غريبن جي لاء زڪوات.”
هن پنهنجي ڳالهه اتي روڪي. پيغمبر ﷺ جن جي ڳالهه ڪندي سندس اکين ۾ لڙڪ ڀرجي آيا. هو هڪ دين دار شخص هو، ۽ ايڏي بي صبري ۽ ڪاوڙ هوندي به هن پنهنجي زندگي اسلامي قانونن پٽاندڙ گھارڻ ٿي چاهي.
“پنجون عقيدو ڪهڙو آهي”، نِينگَرَ پڇيو.
“ٻه ڏينهن اڳ تو چيو هو ته مون ڪڏهن به سيرو سفر جي خواهش نه ڪئي آهي،” واپاريء جواب ڏنو. “هر مسلمان لاء پنجون عقيدو حج آهي. زندگيء ۾ هڪ دفعو مڪي پاڪ ڏسڻ اسان لاء خوش نصيبي جهڙي ڳالهه آهي.”
“ مڪو پاڪ احرامن کان به تمام گھڻو پري آهي. جڏهن آءٌ ڳڀرُو هئس، ته مون ڪجھ ڏوڪڙ گڏ ڪري هي هَٽُ کولڻ ٿي چاهيو. مون سوچيو هو ته هڪ نه هڪ ڏينهن آءٌ مڪي پاڪ وڃڻ جي قابل ٿي پوندس. مون وٽ ڏوڪڙ به گڏ ٿي ويا پر آءٌ هَٽُ ڪنهنجي حوالي نه ٿي ڪري سگھيس، ڇاڪاڻ جو قلمي ڪائَي جا ٿانوَ نهايت ئي حساس آهن. مڪي پاڪ ڏانهن ويندڙ ماڻهن جو لنگھ هن هَٽَ تان ٿيندو هو. انهن ما ڪجھ امير حاجي هئا جيڪي قافلن ۾ پنهنجي نوڪرن ۽ اُٺن سان گڏ هوندا هئا ۽ ڪي ته وري مونکان به غريب هئا. جيڪي به اتي ويا سي سَرَها هئا. انهن پنهنجي گھر جي دروازن تي حج تا آندل ڪجھ سوکڙيون به ٽنگي ڇڏيون هيون. انهن مان هڪ موچي هو جنهن جو گذر سفر جوتن ڳنڍڻ تي هو، ان موچيء چيو ته هن حج لاء ريگستان ۾ هڪ سال سفر ڪيو آهي، پر ان سفر کيس ايترو نه ٿڪايو جيترو سفر هو تنجائر جي گھٽين ۾ چمڙو خريد ڪرڻ لاء ڪندو هو.”
“پوء توهان هاڻ مڪي پاڪ ڇو نه ٿا وڃو؟” نِينگَرَ پڇيو.
“ ڇاڪاڻ جو اها مڪي وڃڻ جي سوچ ۽ لوچ مونکي زنده رکيو ويٺي آهي. ۽ ان سوچ جي ڪري ئي آءٌ زندگيء کي منهن ڏيو ويٺو آهيان جنهن ۾ساڳيا ڏينهن ساڳيون راتون، اهي ئي ساڪن ٿانو ۽ ساڳي سَراءِ جي ماني آهي. مونکي خوف آهي ته جيڪڏهن منهنجو خواب حقيقت بڻجي ويو ته منهنجي جياپي جو ڪو ٻيو ڪارڻ نه رهندو.”
“ تون پنهنجين رڍن ۽ احرامن جا خواب ڏسين ٿو، پر تون مونکا پوء به مختلف آهين، ڇاڪاڻ جو تون پنهنجن خوابن کي محسوس ڪرڻ ۽ انهن جي حقيقت چاهين ٿو جڏهن ته آءٌ صرف مڪو پاڪ خواب ۾ ڏسڻ چاهيان ٿو. مون اڳ ۾ ڪيترائي ڀيرا ريگستان کي پار ڪري مقدس پٿر واري عمارت وٽ پهچي انکي هٿ لاهڻ کان بغير انجو ست ڀيرا طواف ڪرڻ جو خواب ڏٺو آهي. ۽ ان خواب ۾ اهي ماڻهو به ڏٺا جيڪي مونسان گڏ ۽ منهنجي اڳيان هئا، ۽ اها ڳالهه ٻولهه ۽ اهي دعائون پڻ خواب ۾ ڪري چڪو آهيان. پر اهو سڀ ڪجھ حقيقت ٿيڻ کانپوء منهنجي جياپي جو مقصد ختم ٿي وڃڻ جي خوف ۾ آءٌ بس انجي خواب کي ئي ترجيح ڏيندس.”
ان ڏينهن، واپاريء نِينگَرَ کي الماري هڻڻ جي جي اجازت ڏني. هر ڪو ماڻهو پنهنجي خوابن جي ساڀيان ان ريت نه ٿو ماڻي سگھي جنهن ريت هن خواب ڏٺو آهي.
ٻه مهينا ٻيا به گذري ويا، ۽ ان الماريء جي ڪري هَٽَ ۾ گراهڪن جو تعداد وڌندو ويو. نِينگَرَ ڪاٿو لڳايو ته ڇهه مهينا ٻيا ڪم ڪرڻ سان هو اندلس واپس وڃي سٺ رڍون خريد ڪري سگھي ٿو، ۽ انکانپوء سٺ ٻيون به. سال کان به گھٽ وقت ۾ هو پنهنجو ڌڻ ٻيڻو ڪري سگھي ٿو، ۽ هو عربن سان به ڪِرتِ (ڪاروبار،سرگرمي) ڪرڻ جو لائق ٿي ويندو، ڇاڪاڻ جو هاڻ هو انهن جي ٻولي به ڳالهائي پئي سگھيو. ان ڏينهن بازار ۾ يورم ۽ ٿومم کي ڪَتب آڻڻ کانپوء هن ٻيهر انهن پٿرن کي ڪَتب نه آندو. ڇاڪاڻ جو مصر هاڻ سندس لاء هڪ ڏوراهين خواب وانگي هو، جيئن واپاريء لاء مڪو پاڪ. جيئن تيئن ڪري نِينگَرَ ان ڪم ۾ پنهنجو دل لڳايو، ۽ هو ان ڏينهن بابت سوچڻ لڳو جڏهن هو طريفا ۾ هڪ فاتح جي صورت ۾ پڌرو ٿيندو.
“توهانکي سدائين اها خبر هجڻ گھرجي ته توهان ڇا ٿا چاهيو،” پوڙهي بزرگ چيو هو. نِينگَرَ کي اها ڄاڻ هئي ۽ هو ان لاء جاکوڙ به ڪري رهيو هو. ٿي سگھي ٿو ته پرديس ۾ اهو ئي سندس خزاني جو گَسُ هو ته ڪيئن هو چور سان مليو، ڪيئن هن پنهنجو ڌڻ هڪ آنڪ خرچ ڪرڻ جي بغير ٻيڻو ڪيو.
کيس پاڻ تي فخر هو. هن ڪجھ خاص شيون به سکيون هيون، جيئن ٿانوَن جي ڪِرتِ (ڪاروبار،سرگرمي)، ۽ لفظن جي بغير ٻولي، ۽ اهي قدرتي سَوڻَ. هڪ ڏينهن هن ٽڪري تي چڙهندڙ هڪ شخص ڏٺو، جيڪو ڪُرڪي رهيو هو ته ايترو مٿي چڙهڻ کان پوء هت کائڻ پيئڻ لاء اهڙي ڪا چڱي جاء ناهي. نِينگَرُ جيڪو علامتن کي سمجھڻ جو قائل ٿي چڪو هو، واپاريء کي چيائين، “هن ٽڪريء تي چڙڻ وارن کي چانهن ڇو نه وڪرو ڪرڻ گھرجي.”
“هت ڪيترين ئي جڳهين تي چانهن وڪرو ٿئي ٿي،” وپاريء وراڻيو.
“پر اسين چانهن قلمي ڪائَي جي ٿانوَن ۾ وڪرو ڪنداسين. ماڻهو چانهن مان لطف اندوز به ٿيندا ۽ ٿانوَ پڻ خريد ڪندا. مون ٻڌو آهي ته سونهن مردن کي تمام گھڻو موهيندي آهي.”
واپاري جواب نه ڏنو، پر ان ڏينهن منجھند جي وقت، هَٽُ بند ڪري نماز پڙهڻ کانپوء هن نِينگَرَ کي پاڻ سان گڏ حُقو ڇڪڻ جي صلاح ڪئي، حُقو عربن وٽ عام جام آهي.
“ ڪهڙي شيء جي لاء تون لوچي رهيو آهين؟” پوڙهي واپاري پڇيو.
“ اهو آءٌ توهان کي اڳ ۾ ئي ٻڌائي چڪو آهيان. مونکي رڍون خريد ڪرڻيون آهن ۽ ان لاء مونکي ڏوڪڙ گھرجن.”
“ٽيهن ورهين کان مون وٽ هي هَٽُ آهي، مونکي قلمي ڪائَي جي ٿانوَن جي نوعيت جي خبر آهي ته ڪهڙو عمده آهي ۽ ڪهڙو خراب، ۽ آءٌ ان بابت هر شيء ڄاڻان ٿو. مونکي ٿانوَن تي ٿيل چٽڪاريء جي به ڄاڻ آهي. جيڪڏهن اسين انهن ٿانوَن ۾ چانهه وڪرو ڪنداسين ته ڪِرتِ (ڪاروبار،سرگرمي) وڌي ويندي. ۽ پوء مونکي پنهنجي زندگيء جا طور طريقا به مٽائڻا پوندا.
“ ته پوء اها سٺي ڳالهه ناهي؟”
“ آءٌ انهن شين جو عادي ٿي چڪو آهيان. تنهنجي اچڻ کان اڳ، آءٌ اهو سوچي رهيو هئس ته هن هڪ ئي جڳهه تي مون پنهنجو ڪيترو وقت ضايع ڪيو آهي، جڏهن ته منهنجا دوست ڪٿان کان ڪٿي پهچي ويا، انهن مان ڪِن جو ته ڏيوالو نڪري ويو پر ڪجھ وري اڳي کان بهتر ٿي ويا. ان ڳالهه مونکي ڏاڍو پريشان ڪيو. هاڻ اءٌ ڀائنيان ٿو ته جيڪي ٿيو سو ٺيڪ ٿيو. هَٽُ ان ئي ماپ ۽ نقشي جو آهي جيئن مون چاهيو ٿي. آءٌ هاڻ ڪا شيء تبديل نه ٿو ڪرڻ چاهيان، ڇاڪاڻ جو تبديلين کي منهن ڏيڻ آءٌ نه ٿو ڄاڻان. آءٌ جيئن آهيان ائين ئي ٺيڪ آهيان.”
نِينگَرَ کي سمجھ ۾ نه آيو ته ڇا چوڻ گھرجي. پوڙهي واپاريء پنهنجي ڳالهه جاري رکي، “ تون منهنجي لاء برڪت جو سبب بڻيو آهين. ۽ اڄ مونکي اها ڳالهه سمجھ ۾ آئي آهي ته؛ برڪت يا رحمت کي ٺڪرائڻ سان اها مصيبت بڻجي پوي ٿي. مونکي زندگيء ۾ ٻي ڪنهن شيء جي طلب ناهي. پر تون مونکي ان ناڻي ۽ آڪاس منڊل جي انهن حدُن ڏانهن ڏسڻ لاء زور ڀري رهيو آهين جيڪي مون اڳ ڪڏهن نه ڏٺيون. هاڻ جڏهن اهي سڀ شيون منهنجي سامهون آهن، ۽ هاڻ جڏهن آءٌ انهن امڪانن کان واقف آهيان ته هاڻ آءٌ تنهنجي اچڻ کان اڳ موجود مشڪلاتن کان وڌيڪ مشڪلاتن ۾ به ڦاسي سگھان ٿو.”
“چڱو ٿيو جو طريفا ۾ موجود نانوائيء کي مون ڪجھ نه چيو،” نِينگَرَ سوچيو.
هو ٻئي سج لٿي تائين حقو ڇڪيندا رهيا. هو پاڻ ۾ عربي ۾ ڳالهائي رهيا هئا، ان ڳالهه لاء نِينگَرُ پاڻ تي فخر محسوس ڪري رهيو هو. اهو وقت هو جڏهن سندس خيال هو ته سندس رڍون ئي کيس دنيا جي ڪار وهنوار جي بابت هر ڳالهه سيکارينديون رهن ٿيون، پر اهي کيس عربي ڪڏهن به نه ٿي سيکاري سگھيون.
“دنيا ۾ ٻيون به ڪيتريون ئي شيون هيون جيڪي اهي رڍون مونکي نه پئي سيکاري سگھيون،” نِينگَرَ پوڙهي واپاريء کي خيال ۾ رکندي سوچيو. اهي رڍون بس کاڌي پيتي جو ڪم ئي ڪري سگھن ٿيون. ۽ ٿي سگھي ٿو ته اهي مونکي ڪجھ نه سيکارينديون هجن پر آءٌ ئي انهن مان ڪجھ نه ڪجھ سکيس ٿي.
“لکيو،” واپاريء آخرڪار ڪجھ چيو.
“ انهي جو مطلب ڇا آهي؟”
“ توکياهو سمجھڻ لاء هڪ عرب ٿي جنم وٺڻو پوندو.” واپاريء وراڻيو، “ پر تنهنجي ٻوليء ۾ ان جو مطلب آهي لکيو.‘
حُقي ۾ موجود ڪوئلن کي پکيڙيندي، هن نِينگَرَ کي چيو ته هو قلمي ڪائَي جي ٿانوَن ۾ چانهه جو وڪرو شروع ڪري سگھي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن وهندڙ نديء کي روڪڻ جو ڪو وجھء نه هوندو آهي.