تاريخ، فلسفو ۽ سياست

تاريخ جون ڪجهه نراليون شخصيتون

ڪتاب ۾ دنيا جي 30 نامياري شخصيتن بابت سھيڙيل مضمونن جو ترجميڪار يوسف سنڌي آھي.
ڪتاب ۾ شيخ مجيب الرحمٰن جون اڻ پوريون يادگيريون، انڊونيشيا جو ڊڪٽيٽر سوهارتو، اسرائيل ايشمين کي ڪيئن اغوا ڪيو؟ ، پهريون خلائي مسافر ، جمال عبدالناصر جي ڪهاڻي ، ذوالفقار علي ڀُٽي جي آخري رات ، راڻي وڪٽوريا ۽ منشي عبدالڪريم، جارج حباش انقلابي اڳواڻ، اڇو تن جو اڳواڻ: ڊاڪٽر ڀيم رائو امبيڊ ڪر، آمريڪا جي اڪيلي ”عورت صدر“، جيوتي باسو؛ هندستان جو عظيم پُٽ ، هڪ سپاهي ڇوڪري جون يادگيريون، آمريڪا جو پهريون شهنشاهه، دنيا جي پهرين سرجن عورت، غريب اڇوت ڇوڪريءَ کان وزيراعليٰ بنجڻ تائين، برلن ڀت ٽوڙيندڙ سائنسدان، ڪرپشن خلاف جنگ کٽندڙ اڪيلي عورت، ڪارل مارڪس: نيست پيغمبر، بوليويا جو عوامي حڪمران، هٿياربند جدوجهد کان صدارت تائين، اوريانا فلاسي: تاريخ سان انٽرويو، انسانيت جي خدمت گذار جين ايڊمز، اُتساهه ڀريو جيون: روزا بونير، موچيءَ جو پٽ: جيڪو ٻارڙن جو وڏو اديب بڻيو، بل گيٽس: رول ماڊل ڪردار، دنيا جي پهرين ڪمپيوٽر پروگرامر: ايڊا لوليس، سوئيڪارنو: انڊونيشيا جو عظيم پُٽ، اسپارٽيڪس: آزادي پسندن جو عظيم هيرو، فيڊل ڪاسترو جو استاد: جوزي مارٽي ۽ جان رِيڊ: ڌرتي ڌوڏيندڙ ڏهه ڏينهن جهڙا مضمون شامل آھن.
  • 4.5/5.0
  • 1497
  • 1175
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • يوسف سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book تاريخ جون ڪجهه نراليون شخصيتون

پهريون خلائي مسافر

ماسڪو ۾ صبح جو اٺ لڳي ٻه منٽ ٿيا هئا، اها 12 اپريل 1961ع جي تاريخ هئي. روسي خلاباز ’يوري گيگرين‘ (Yuri Gagarin)پنهنجي خلائي جهاز ’وستويٰ‘ ۾ ويهي چڪو هو. هي اهو خلائي جهاز هو، جنهن کي کيس خلا ۾ پهچائڻون هو. ايئن بهادر ۽ ثابت قدم ’يوري‘ خلا ۾ پهچندڙ پهريون انسان بڻجي وڃي ها.
ڪجهه گهڙين کان پوءِ خلائي جهاز جي ڊيزائنر ’سرگئي ڪورليف‘ ساڻس رابطو ڪيو ۽ ”يوري! ڇا تون منهنجو آواز ٻڌي رهيو آهين؟ آئون توکي ڪجهه ٻڌائڻ ٿو چاهيان. جڏهن آخري هڪ منٽ جو اعلان ٿئي ته ان کي اُڏام ۾ وڌيڪ ڇهه منٽ لڳي ويندا، تنهنڪري پريشان متان ٿئين.“
”مون تنهنجو آواز ٻڌي ورتو آهي. آئون پريشان نه آهيان.“
”دراصل انهن ڇهن منٽن ۾ ننڍا وڏا ڪم ڪرڻا آهن.“ سرگئي جي چوڻ جو مطلب اهو هو ته ڪجهه ٽيڪنيڪي خرابين سبب اڏام ليٽ آهي. ٿوري دير کانپوءِ خلائي رٿا جو آفيسر ۽ يوري جو ساٿي لائن تي آيا، ”يوري! بور ته نه پيو ٿئين؟“
”جيڪڏهن ڪو گانو هلي ته مزو اچي وڃي.“
اها فرمائش ٻڌي سرگئي ساٿين کي حڪم ڏنو ته ڪو سٺو (گرامو فون) رڪارڊ ڳولهه... ڪجهه منٽن کان يوري ٻڌايو ته: ”تنهنجي لاءِ عشقيه گيت لڳايو ويو آهي.“
8 ـ 41: يوري پنهنجي خلائي جهاز ۾ چر پر محسوس ڪئي. ان مهل خلائي جهاز سان لاڳاپيل سامان هٽايو پي ويو. نيٺ جهاز اڏام جي لاءِ تيار ٿي ويو. ان مهل سرگئي، يوري کي ٻڌايو ته ”اسين هيٺ تهه خاني ۾ پيا وڃون.“ ان تهه خاني ۾ خلائي جهاز جو ڪنٽرول روم هو.
8 ـ 51: گانو وڃڻ بند ٿي ويو. سرگئي جو ڳنڀرو آواز لائن تي اڀريو، ”يوري! فقط 15 منٽ وڃي بچيا آهن.“
اهو ان ڳالهه جو اشارو هو ته يوري پنهنجا دستانا بند ڪري ۽ هيلمٽ صحيح پوزيشن تي کڻي اچي.
”جهاز جي چاٻي پوزيشن تي آڻ.“
”اگنيشن.“ ۽ جهاز جي راڪيٽ مان دونهه اٿڻ لڳو.
9 ـ 16: وستوڪ جا راڪيٽ پوري رفتار سان هلڻ لڳا هئا. هاڻ هڪ هڪ ٿي خلائي اوزار جهاز کان ڌار ٿيڻ لڳا هئا. راڪيٽ هلڻ سبب لوڏن ۾ واڌارو ٿي ويو هو.
يوري گيگرين پنهنجي سيٽ تي چست ٿيو ويٺو هو، جيڪڏهن خدا نه خواسته جهاز کي باهه لڳي وڃي ها، يا اهو تباهه ٿيڻ جي ويجهو هجي ته خود ڪار ڪرين کيس مٿي اڇلي ٻاهر ڪڍي ڇڏي ها. اهو ئي نه پر هو پاڻ به بٽڻ دٻائي ٻاهر نڪري سگهيو ٿي. پوءِ به اڪيلي سر خطرناڪ خلائي سفر تي وڃڻ هڪ بهادر ماڻهو جو ئي ڪم هو.
نيٺ اُڏام جي يادگار ۽ جادو ئي گهڙي اچي پهتي، يوريءَ کي ته ياد نه هو. پر پوءِ سندس ساٿين کيس ٻڌايو ته هن اڏام مهل چيو، يويخالي (هلندو هل).
”مون سيٽي جو آواز ٻڌو پوءِ زبردست گوڙ جو آواز پيدا ٿيو.“ يوري گيگرن پوءِ لکيو، ”راڪيٽ جنهن گڙ گڙاهٽ مان اُٿيو ته هڪ گهڙي ۾ سڄو جهاز ڏڪي ويو. گوڙ جهاز جهڙو ئي هو. پر ان جا سُر ٿورو مختلف هئا.“
9 ـ 7... خلائي جهاز هوا ۾ بلند ٿي چڪو هو. هوريان هوريان اهو آسمان جي وشالتا کي چيريندو مٿي وڃي رهيو هو.
9 ـ 08. ڪشش ثقل جي سگهه هاڻ مڪمل طور تي اثر انداز ٿيڻ لڳي هئي. هن جو چهرو پچي ويو. تنهنڪري کيس ريڊيو تي ڳالهائڻ ۾ تڪليف محسوس ٿيڻ لڳي.
ٿوري دير کان پوءِ يوري کي جهٽڪو لڳو ۽ هو اڳيان کسڪي ويو. کيس محسوس ٿيو ته هو خلا ۾ تري رهيو آهي. دراصل راڪيٽ جا بوسٽر ڌار ٿيا هئا. راڪيٽ هڪ گهڙي جي لاءِ بيٺو ۽ پوءِ هن جي رفتار وڌي وئي هاڻ هو پوري سگهه سان جهاز کي مٿي ڌڪي رهيا هئا.
9 ـ 11: هڪ ٻيو جهٽڪو لڳو. هاڻ خلائي جهاز راڪيٽ کان ڌار ٿي ويو. ڪروڙين روبل ماليت جي مشنري الڳ ٿي خلائي گند ڪچري ۾ شامل ٿي وئي. هاڻ وستوڪ کي باقي سفر هڪ راڪيٽ جي ذريعي ڪرڻو هو.
9 ـ 15.. 9 ـ منٽن جي اڏام کان پوءِ نيٺ يوري جو جهاز ‘خلا’ ۾ داخل ٿي ويو ۽ ان سان گڏ لرزش ۽ گڙ گڙاهٽ بيهي رهي، پر جهاز جا پنکا، وينٽي ليٽر، پمپ ۽ والو هلڻ جو گوڙ اچي رهيو هو. يوري ٻيهر هيڊ فون پائي ورتو. زمين وارا بي تابي سان هن جي آواز ٻڌڻ جي اوسيئڙي ۾ هئا. يوري چپ کوليا، ”خلا ۾ منهنجو وزن ختم ٿي چڪو آهي، مون کي ڪنهن به قسم جي ڪا پريشاني ڪونهي. پر آئون ڏاڍو خوشگوار ۽ مزيدار وقت گذاري رهيو آهيان.“
وستوڪ زمين کان 315 ڪلو ميٽر بلند ٿي چڪو هو. اهو پهريون تاريخي موقعو هو ته ڪو انسان ايتري مٿانهين تي پهتو هو. جهاز هوريان هوريان خلا ۾ تري رهيو هو. يوري پنهنجي ڪيبن جي سوراخ مان ٻاهر ڏٺو. ڪارو آسمان سامهون هو ۽ زمين جو هڪ منظر يوري جي سامهون اچي ويو. ان تي اوزون تهه ۽ ٻين گئسن جي نيري تهه ۾ ڏاڍي خوبصورت ڌنڌ ڇانيل هئي، ٿوري دير کانپوءِ چمڪندڙ سج به ظاهر ٿيو. پوري آسمان جو اهو منظر ڏسي ان جي منڍ ۾ منڍ جي ويو.
سندس جهاز اٺ سيڪنڊ في ڪلو ميٽر جي رفتار سان اوڀر طرف وڌي رهيو هو. کيس دنيا جو چڪر هڻڻ ۾ نوي منٽ لڳا. ايئن هو دنيا جي چوڌاري چڪر هڻڻ وارو پهريون انسان بڻجي ويو.
زمين تان سوال آيو. ”تون ڪيئن پيو محسوس ڪرين؟“
“اڏام ڏاڍي خوبصورتي سان جاري آهي. سڀئي مشينون سٺي نموني ڪم ڪري رهيون آهن، آسمان صاف آهي ۽ سڀ منظر چٽا آهن. مون کي ڪڪر نظر اچي رهيا آهن. آئون سڀ ڪجهه ڏسي رهيو آهيان. منهنجي سامهون ڏاڍو خوبصورت لقاء آهي.“
“دنيا جي چوڌاري چڪر”
وستوڪ خودڪار (آٽوميٽڪ) جهاز هو. تنهنڪري اهو پاڻ مرادو اڏندو رهيو. يوري مزي سان گذرندڙ وقت مان لطف وٺندو رهيو. ٿوري ديرکان پوءِ سائبيريا اچي پهتو. پوءِ زمين جو اهو اڌ شروع ٿيو، جيڪو اوندهه ۾ ٻڏل هو. ان مهل يوري کي تارا نظر اچڻ لڳا. اهي ڏاڍا سهڻا ۽ چمڪدار هئا، آسمان تارن سان ڀريل هو، زمين تان ايترا تارا نظر نه ايندا هئا.
نيٺ زمين طرف واپسي جي سفر جو وقت اچي ٿيو. کيس هدايتون مليون ته هو واپسي جي سڄي عمل جي جانچ پڙتال ڪري وٺي. يوري ڏٺو ته سڀ اوزار ٺيڪ نموني ڪم ڪري رهيا هئا. واپسي جي سفر جي لاءِ مخصوص راڪيٽ به پنهنجي جاءِ تي موجود هو.
صبح 10 ـ 25: اڏام شروع ٿيندي 69 منٽ تي چڪا هئا. ان مهل جهاز جا راڪيٽ هوريان هوريان هلڻ لڳا. جهاز ان مهل اولهه آفريڪا جي مٿان لنگهي رهيو هو. جڏهن خودڪار اوزار متحرڪ ٿيڻ سان واپسي جو سفر شروع ٿيو ته يوري سوچڻ لڳو ‘جڏهن دنياوارن کي هن اڏام جي خبر پوندي ته هو ڇا چوندا؟ پوءِ يوريءَ ياد ڪندي ٻڌايو ته ”ان مهل مون فقط پنهنجي امڙ کي ياد ڪيو. جڏهن آئون ننڍو هوس ته هوءَ منهنجي نرڙ تي چمي ڏئي، مون کي سمهڻ جي لاءِ روانو ڪندي هئي، کيس ڪهڙي خبر ته آئون ڪٿي آهيان؟“
يوريءَ جو ڪٽنب ’ماسڪو‘ کان ڏيڍ سؤ ڪلو ميٽر پري هڪ شهر ’غزستڪ‘ ۾ رهندو هو. ان ڏينهن يوري جي امڙ گهر ۾ گهر جي روزاني ڪمن ڪارين ۾ رڌل هئي. جڏهن ته پڻهنس ٻين هارين سان گڏ سرڪاري ٻنين جي ڪم ۾ رڌل هو. يوري جو پيءُ ٻني جو ڪم سنڀاليندو هو ۽ هن ئي پٽ کي زمين، آسمان ۽ ڪائنات بابت سائنسي ڄاڻ ٻڌائي هئي.
ننڍپڻ ۾ يوري ڏاڍو شرارتي ۽ چالاڪ هو. پر ٻي مهاڀاري جنگ جي دوران جنهن سندس ڪٽنب تڪليفن جو شڪار ٿيو ته هو سنجيده ٿي ويو. هو سٺو شاگرد هو ، رياضي ۽ طبيعات سندس پسند جا سبجيڪٽ هئا. جڏهن سندس هڪ ماسترياڻي کي ان اُڏام جي خبر پئي ته هن چيو، ”مونکي يوري جي دلنشين مرڪ اڄ به ياد آهي“ ۽ هن پنهنجي اها مرڪ سدائين ايئن سنڀالي رکي. اها ئي جيڪا ننڍ پڻ ۾ سندس ساٿي هئي.
يوري جي اڏام نهايت ڳجهي هئي، تنهنڪري سندس ڪٽنب ان بابت اڻ ڄاڻ هو. هن پنهنجي ماءُ کي ٻڌايو ته هو هڪ ڪاروباري دوري تي پيو وڃي، جڏهن ماڻهنس، پڇيس ته ”ڪيترو پري؟“ ته هن وراڻيس، ”گهڻو پري.“
ڪٽنب وارن کي ريڊيو جي ذريعي خبر پئي ته يوري ته خلا ۾ پهچي چڪو آهي. اها خبر ٻڌندي ئي سوين صحافي يوري جي گهر پهچي ويا. هنن بي تابي مان اهو ڄاڻڻ پئي چاهيو ته ”آخر يوري ڪير آهي؟“
صبح جو نوين بجي يوري جي امڙ ريل جي ذريعي ماسڪو رواني ٿي وئي، جتي هوءَ يوري جي زال ولايا ۽ ٻن ننڍين پوٽين سان رهڻ ٿي چاهيو. يوري کي موڪل ملي وئي هئي ته هو پنهنجي زال کي پنهنجي اڏام بابت ٻڌائي. پرهن ڏينهن غلط ٻڌايو يعني 14 اپريل ته جيئن هوءَ هرو ڀرو پريشان نه ٿئي.

تاريخي گهڙي
نيٺ واپسي شروع ٿي، پر اتفاق اهڙو ٿيو، جو اهي اوزار مقرر عمل موجب ڌار ٿي نه سگهيا، تنهنڪري جڏهن جهاز زمين جي فضا ۾ داخل ٿيو ته ڦاٿل اوزارن سبب بريڪ صحيح نموني نه لڳو ۽ جهاز لڏڻ لڳو. اها ڪنبڻي ايتري ته زوردار هئي، جو يوري کي ايئن لڳو ته هو بي هوش ٿي ويندو. نيٺ زبردست گرمائش اها تار ساڙي ڇڏي، جنهن جي ڪري اهي اوزار ڦاٿل هئا. تڏهن وڃي ڪنبڻي ختم ٿي، ۽ يوري جي پيٽ ۾ ساهه پيو. ان خرابي سبب يوري پنهنجي جاءِ مان ٻاهر نڪتو. هو ڪافي بلندي تي هو، پر پيراشوٽ کيس حفاظت سان زمين تي لاٿو.
هيڏانهن آمريڪا ۾ رات جو هڪ لڳي ستن منٽن تي آمريڪي ريڊار اسٽيشن کي معلوم ٿيو ته روسين هڪ راڪيٽ ڇڏيو آهي. 15 منٽن کان پوءِ الاسڪا جي آمريڪي چوڪي ۾ اها ڳالهه ٻولهه ٻُڌي هئي، جيڪا روسي خلاباز پنهنجن زميني ساٿين سان ڪري رهيو هو. پوءِ صبح جو ريڊيو ماسڪو وڏي فخر سان اهو اعلان ڪري رهيو هو ته ‘سو ويت يونين’ دنيا جو پهريون انسان خلا ۾ پهچائي ڇڏيو. اعلان کان پوءِ هڪ آمريڪي صحافي، پنهنجي خلائي اداري ناسا جي هيڊ آفيس فون ڪئي، هن ناسا جي علمدارن جو رد عمل ڄاڻڻ ٿي چاهيو. ناسا جي پريس آفيسر صحافي کي دٻ پٽيندي چيو، ”ڪير آهين تون ۽ توکي خبر ڪونهي ته هت سڀ سُتا پيا آهن.“
ان صحافيءَ ٻي ڏينهن اخبار ۾ هيڊنگ لڳائي، ”روسين انسان کي خلا ۾ پهچائي ڇڏيو، پر ناسا جو ترجمان چوي ٿو ته: آمريڪا سُتو پيو آهي.“
يوري گيگرين، ڏکڻ روس جي هڪ ڳوٺ ”سيلووڪا“ جي ڀرسان لٿو. اتي جي ڳوٺاڻن کيس دشمن جو جاسوس سمجهيو، پر يوري کين يقين ڏيارڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو ته هو سندن ئي ديس ڀائي آهي. جلد ئي فوجي دستو به اُتي اچي پهتو. يوريءَ دستي جي سربراهه کي سلوٽ ڪندي چيو، ”ڪامريڊ ميجر ـ يو ـ ايس ـ ايس ـ آر خلاباز سينيئر ليفٽنينٽ گيگرين رپورٽنگ.“
آفيسر مرڪندي چيو، ”اڙي يار! تون به ميجر بڻجي چڪو آهين. حڪومت اُڏام جي دوران توکي ترقي ڏئي ڇڏي.“
يوري کي پوءِ هيلي ڪاپٽر ۾ نيو ويو. اتي سندس طبي تپاس ڪئي وئي. پوءِ هن هڪ ڏينهن آرام ڪندي گذاريو: پوءِ هو ماسڪو پهتو جتي هو پنهنجي فخرمند والدين، زال ۽ ٻارن سان مليو.
ٽيپهري جو هو ’لينن عجائب گهر‘ جي چبوتري تي پهتو. جتي روسي صدر ’نڪيتا خروشيف‘ ۽ ڪيترن سون ماڻهن سندس آڌر ڀاءُ ڪيو. يوريءَ اتي ڏاڍي من موهيندڙ تقرير ڪئي ۽ ماڻهن جون دليون کٽي ورتيون. روسي عوام گهڻو خوش هو. هنن انهن تاريخي گهڙين مان وڏو لطف ماڻيو. ڇو ته هڪ انسان آسمانن تي وڃي پهتو هو ۽ اهو انسان روسي هو.
يوري گيگرين نه رڳو روسين، پر سڄي دنيا جي ماڻهن کي پنهنجي من موهيندڙ مرڪ ۽ مهذب طور طريقن سان متاثر ڪيو. هو جديد خلائي دور جي هيري جي حيثيت سان يورپ، ڪئناڊا ۽ پوءِ ڪيوبا تائين ويو. واپسي وطن اچڻ کان پوءِ حڪومت کيس تجرباتي اُڏامن لاءِ مخصوص ڪري ڇڏيو.
27 مارچ 1968ع تي يوري هڪ مگ جهاز ۾ معمول جي اڏام تي ويو، پر خراب موسم سبب جهاز ڪري تباهه ٿي ويو. يوري پنهنجي جان بچائي نه سگهيو. هو ڪجهه ڏينهن اڳ ئي 34 سالن جو ٿيو هو. جيتوڻيڪ کيس تمام مختصر زندگي ملي، پر کيس اهو منفرد اعزاز حاصل رهندو ته هو خلا ۾ پهچندڙ پهريون انسان هو.