تاريخ، فلسفو ۽ سياست

تاريخ جون ڪجهه نراليون شخصيتون

ڪتاب ۾ دنيا جي 30 نامياري شخصيتن بابت سھيڙيل مضمونن جو ترجميڪار يوسف سنڌي آھي.
ڪتاب ۾ شيخ مجيب الرحمٰن جون اڻ پوريون يادگيريون، انڊونيشيا جو ڊڪٽيٽر سوهارتو، اسرائيل ايشمين کي ڪيئن اغوا ڪيو؟ ، پهريون خلائي مسافر ، جمال عبدالناصر جي ڪهاڻي ، ذوالفقار علي ڀُٽي جي آخري رات ، راڻي وڪٽوريا ۽ منشي عبدالڪريم، جارج حباش انقلابي اڳواڻ، اڇو تن جو اڳواڻ: ڊاڪٽر ڀيم رائو امبيڊ ڪر، آمريڪا جي اڪيلي ”عورت صدر“، جيوتي باسو؛ هندستان جو عظيم پُٽ ، هڪ سپاهي ڇوڪري جون يادگيريون، آمريڪا جو پهريون شهنشاهه، دنيا جي پهرين سرجن عورت، غريب اڇوت ڇوڪريءَ کان وزيراعليٰ بنجڻ تائين، برلن ڀت ٽوڙيندڙ سائنسدان، ڪرپشن خلاف جنگ کٽندڙ اڪيلي عورت، ڪارل مارڪس: نيست پيغمبر، بوليويا جو عوامي حڪمران، هٿياربند جدوجهد کان صدارت تائين، اوريانا فلاسي: تاريخ سان انٽرويو، انسانيت جي خدمت گذار جين ايڊمز، اُتساهه ڀريو جيون: روزا بونير، موچيءَ جو پٽ: جيڪو ٻارڙن جو وڏو اديب بڻيو، بل گيٽس: رول ماڊل ڪردار، دنيا جي پهرين ڪمپيوٽر پروگرامر: ايڊا لوليس، سوئيڪارنو: انڊونيشيا جو عظيم پُٽ، اسپارٽيڪس: آزادي پسندن جو عظيم هيرو، فيڊل ڪاسترو جو استاد: جوزي مارٽي ۽ جان رِيڊ: ڌرتي ڌوڏيندڙ ڏهه ڏينهن جهڙا مضمون شامل آھن.
  • 4.5/5.0
  • 1497
  • 1175
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • يوسف سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book تاريخ جون ڪجهه نراليون شخصيتون

اڇو تن جو اڳواڻ: ڊاڪٽر ڀيم رائو امبيڊ ڪر

ڊاڪٽر ڀيم راؤ رام جي امبيڊڪر، 4 اپريل 1891ع تي هندستان جي پرڳڻي سي ـ پي، جي هڪ ننڍي ڳوٺڙي ”مئو“ ۾ جنم ورتو. سندس پيءُ جو نالو ”رام جي“ هو، هن پٽ جو نالو ’ڀيم‘ رکيو. ڀيم جي، جو پتا فوج ۾ صوبيدار هو. کيس پنهنجي پُٽ کي پڙهائڻ جي وڏي خواهش هئي. جڏهن هو فوج مان رٽائرڊ ٿيو ته سندس مالي حالتون خراب ٿي ويون. ڪجهه وقت کان پوءِ هن جي امڙ وفات ڪري وئي. جنهن جو ‘رام جي’ کي سخت ڏک ٿيو.
ماءُ جي وفات کان پوءِ ڀيم جي پالنا سندس پڦيءَ ڪئي. کيس ننڍي هوندي ئي مهاڀارت ۽ رامائڻ پڙهايون ويون. ڀڄن به ٻڌائيندا هئا، جنهن سان سندس شخصيت ۾ سوچ ۽ ويچار جي صلاحيت پيدا ٿي. شروعاتي تعليم کان پوءِ ڀيم کي هاءِ اسڪول ۾ داخل ڪيو ويو. جتي کيس هڪ نئين تجربي مان گذرڻون پيو. ڪلاس ۾ کيس ٻين ٻارن سان گڏ نه ويهاريو ويو، جنهن ڳالهه سندس معصوم ذهن تي گهرا اثر ڇڏيا، کيس پهريوين ڀيرو ذاتين جي اوچ نيچ جي فرق کي منهن ڏيڻو پيو. نه رڳو اهو، پر جڏهن رسيس ٿيندي هئي ته کيس مُٽ مان پاڻي ڪڍي پيئڻ جي موڪل به نه هئي. پر اسڪول جو پٽيوالو کيس ٻُڪ ۾ پاڻي پياريندو هو. هو سوچيندو هو ته منهنجي پيءَ مون کي رامائڻ ۽ مهاڀارت جي تعليم ڏني آهي، جنهن ۾ ڪٿي به ڌرم جي نالي ۾ انسانن سان گهٽ وڌائي جو نه چيو ويو آهي ۽ نه وري انسانن کي نفرت جي تعليم ڏني وئي آهي.
”هڪ ڏينهن هو بيل گاڏي تي سفر ڪري رهيو هو ۽ اڌ رستو گذرڻ کان پوءِ گاڏر کانئس پڇيو، ”پٽ! تون ”گوري ڳوٺ“ ۾ ڪنهن وٽ پيو وڃين؟“
هن وراڻيو: پنهنجي پتا رام جي سکپال وٽ پيو وڃان.
اهو ٻڌي گاڏي وارو صفا باهه ٿي ويو. ”رام جي سکپال ته اڇوت آهي. تو ته منهنجي گاڏي ۽ ڍڳا ڀرشٽ (ناپاڪ) ڪري ڇڏيا آهن. لهو منهنجي گاڏي تان، هاڻ توکي پاڻ سان گڏ وٺي نه هلندس.“
ڀيم گاڏي واري کي چيو، ”مون کي رستي جي خبر ڪونهي. تون مون کي کڻي هل.. آئون توکي ٻيڻو ڀاڙو ڏيندس..“
جنهن تي گاڏيءَ وارو راضي ٿي ويو. ”ٺيڪ آهي! پوءِ کڻي گاڏي ۽ ڍڳن کي ڌوئي ڇڏيندس.“
اها ڳالهه ڀيم جي ذهن ۾ بار بار سوال اٿاريندي رهي ته ٻيڻو ڀاڙو ڏيڻ سان، ناپاڪي ڪيئن ٿي ختم ٿئي. اهو ڪيئن ممڪن ٿيو.
هڪ ڀيرو سخت اُس ۾ ڀيم کي سخت اُڃ لڳي ته هن کوهه مان پاڻي ڪڍي پي ورتو. اهو منظر پنڊتن ڏسي ورتو ۽ اڇوت چئي کيس پٿر هنيا، ڇاڪاڻ ته جيڪڏهن هٿ سان مارين ها ته سندن هٿ ناپاڪ ٿي وڃن ها.
هڪ ڏينهن ڀيم جي پڦيءَ چيس، ”پٽ! تنهنجا وار ڪافي وڏا ٿي وياآهن.. اچ ته ڪٽي ننڍا ڪريانوَ.“
ان تي ڀيم وراڻيس، ”آئون ان حجام کان لهرائيندس.. جنهن کان سڀ وار ٺهرائيندا آهن.“
پڦيءَ چيس، ”پُٽ! حجام تنهنجا وار نه لاهيندو.“
ڀيم وراڻيو، ”ڇو؟ منهنجن ۽ ٻين جي وارن ۾ ڪهڙو فرق آهي؟“
اڇوت عورتن کي پڙهڻ جي موڪل نه هئي، تنهنڪري سندس پڦي، سندس سوال جو جواب ڏئي نه سگهي.
اسڪول ۾ هڪ استاد ڀيم کي پاڻ سان گڏ ويهاري ماني کارائي، جيڪا ڳالهه ٻين کي نه وڻي، بعد ۾ ڀيم کي ممبئي جي ”اليفئنٽ اسڪول“ ۾ داخل ڪرايو ويو. انهن ڏينهن وڏن شهرن ۾ به ڇوت ڇات جون نفرتون موجود هيون. هڪ ڏينهن ڪلاس ٽيچر ڀيم کي بورڊ وٽ گهرايو ته سڀئي ڇوڪرا هُل ڪرڻ لڳا ته، ”سائين! ڀيم کي اُت نه گهراءِ! ڇو ته اُت اسان جي ماني جا ٿانوَ رکيا آهن. جيڪي ڀيم جي ڪري ڀرشت (ناپاڪ) ٿي ويندا.“
هڪ ڏينهن امبيڊڪر هيڊ ماستر وٽ ويو ۽ چيائين، ”سائين! آئون سنسڪرت پڙهڻ ٿو چاهيان.“
جنهن تي هيڊ ماستر وراڻيس، ”تون اڇوت آهين.. سنسڪرت نٿو پڙهي سگهين. تون فارسي پڙهه.“
اهي سڀ ذات ۽ ذلت جون ڳالهيون برداشت ڪندي امبيڊڪر پنهنجي تعليم جو سلسلو اڳيان وڌائيندو رهيو. هو چيرٽي روڊ وٽ هڪ باغ ۾ وڃي پڙهندو هو. اتي سندس ملاقات هڪ سماجي ڪارڪن ‘ليڪو شڪر’ سان ٿي. نيٺ اهو ڏينهن به آيو جڏهن دلت ذات جو هي سلڇڻو ٻار پنهنجي طبقي جو اهو پهريون ڇوڪرو ثابت ٿيو، جنهن ميٽرڪ پاس ڪئي.
ان کان پوءِ ڀيم انٽر ڪاليج ۾ داخلا ورتي. جڏهن پرنسپال في جي ڳالهه ڪئي ته وٽس في جي لاءِ ٽڪو به نه هو. ڀيم جو پيءُ رام جي، سماجي ڪارڪن ”ليڪو شڪر“ وٽ ويو ۽ ڪاليج جي في بابت ٻڌايو ته هو اها ڏئي نه سگهندو. اهو سماجي ڪارڪن بڙودا جي مهاراجا وٽ ويو ۽ ان جي باري ۾ درخواست پيش ڪيائين. جنهن تي راجا ڀيم جي لاءِ ماهوار وظيفو مقرر ڪيو، گڏو گڏ ڪجهه ڏينهن کان پوءِ کيس بڙودا ۾ ڪلرڪ جي نوڪري به ملي وئي. ان دوران ڀيم جو والد رام جي ديهانت ڪري ويو. ان کان پوءِ ڀيم رائو، ليڪو شڪر سان گڏيو ته هن کيس صلاح ڏني ته تون بڙودا جي راجا وٽ وڃ. ڇو ته هن جي ذريعي ڪجهه شاگردن کي پڙهڻ جي لاءِ ٻاهر موڪليو پيو وڃي، ٿي سگهي ٿو ته تنهنجو نالو به ان فهرست ۾ اچي وڃي.
ڀيم، بڙودا جي راجا وٽ هليو ويو. ڀاڳ ڀلا هئس، جو سندس نالو به ٻاهر ويندڙ شاگردن جي فهرست ۾ شامل ڪيو ويو. پر شرط اهو هو ته کيس ڏهن سالن تائين رياست بڙودا جي نوڪري ڪرڻي پوندي. ڀيم جولاءِ 1913ع ۾ نيويارڪ پهتو. اتي جي روشن خيالي ڏسي هو ڏاڍو متاثر ٿيو. اتي ڪو به سماجي ٻنڌڻ يا فرق نه هو. 1915ع ۾ هن اي ـ ايم ـ ايڇ پاس ڪئي ۽ ٻي سال پي ـ ايڇ ـ ڊي جي ڊگري مڪمل ڪئي. ايئن هن نيويارڪ ۾ تعليم مڪمل ڪري ورتي ۽ قانون جي ڊگري حاصل ڪرڻ جي لاءِ لندن هليو ويو. پر لندن پهچندي ئي کيس تار ملي ته بڙودا جي ديوان کيس واپس گهرايو آهي. هو واپس بڙودا پهتو، پر اسٽيشن تي کيس ڪير به وٺڻ جي لاءِ نه آيو. هو مجبوريءَ ۾ رات ٽڪڻ جي لاءِ هوٽل پهتو، پر کيس ڪنهن به هوٽل ۾ جاءِ نه ملي، ڇو ته هوٽل مالڪن جي پڇڻ تي هو ٻڌائي ڇڏيندو هو. ”هو اڇوت آهي.“ هن وڪالت ڪرڻ جو سوچيو، پر وٽس ڪتابن خريدڻ لاءِ پئسا نه هئا. تنهنڪري هو صبح کان وٺي شام تائين ’برٽش ميوزيم لائبريري‘ ۾ پڙهندو هو، جو اتي بنا پئسن جي ڪتاب پڙهڻ جي لاءِ ملي ويندا هئا. هو صبح جو ناشتي مان هڪ سينڊ وچ بچائي کڻي ايندو هو، جيڪو هو ٻن پهرن جو کائيندو هو.
هڪ ڏينهن لائبريري انچارج کي ان ڳالهه جي خبر پئجي وئي ته هن کيس آفيس ۾ گهرائي چيو، ”تو پاڻ سان گڏ ماني آندي ۽ لائبريري ۾ کاڌي؟ تو لائبريري جي ڊسيپلين جي خلاف ورزي ڪئي آهي، تنهنڪري آئنده آئون توکي لائبريري ۾ اچڻ جي موڪل نه ٿو ڏئي سگهان.“
امبيڊڪر چيس، ”سائين! هن ڀيري معاف ڪيو، آئنده ڪڏهن به ايئن نه ڪندس.“
انچارج چيس، ”آئون ڏسندو آهيان ته تون صبح کان وٺي شام تائين رڳو پيو پڙهندو آهين. تون ٻين ماڻهن جيان منجهند جي ماني کائڻ جي لاءِ ٻاهر ڇو ڪو نه ويندو آهين.“
اهو ٻڌي امبيڊڪر وراڻيس، ”سائين! ٻاهر وڃي ماني کائڻ منهنجي پهچ کان مٿي آهي. تنهنڪري آئون صبح جي ناشتي مان هڪ سينڊ وچ بچائي کڻي ايندو آهيان، جيڪو منجهند جو کائي پاڻي پي وٺندو آهيان.“
اها ڳالهه ٻڌي انچارج چيس، ”هن ڀيري توکي معاف ٿو ڪريان، پر شرط اهو آهي ته آئنده منجهند جي ماني مون سان گڏ کائيندين.“ امبيڊڪر مجبوريءَ جي حالت ۾ اهو شرط مڃي ورتو.
ڊاڪٽر امبيڊڪر ‘بشڪ’ نالي هڪ پارٽي ٺاهي ۽ 1927ع ۾ ’مهاڊ‘ ۾ سڀني اڇوت قومن جو هڪ وڏو جلسو منعقد ڪيو. جنهن ۾ هن چيو، ”چار سال اڳ مهاڊ ميونسپلٽي اسان کي تلاءَ مان پاڻي ڀرڻ جي موڪل ڏني هئي، پر ڊپ سبب اسان اڃا تائين اتان پاڻي نه ڀريو آهي. هلو ته اڄ هلي ڀريون.“
امبيڊڪر سڀني کي وٺي تلاءَ تائين ويو. پر ماڻهن کي اتان پاڻي ڀرڻ ۾ ڊپ پي ٿيو. اهو ڏسي ڊاڪٽر امبيڊڪر اڳيان وڌي پاڻي ڀري پيتو تاريخ ۾هڪ نئين باب جو وڌاروڪيو.
ڊاڪٽر امبيڊڪر ”اڇوت شرڪت ڀارت“ نالي هڪ رسالو ڪڍيو. جنهن ۾ هن پنهنجن ماڻهن کي ناسڪ جي ‘ڪالا رام’ مندر ۾ پوڄا پاٽ ڪرڻ جي باري ۾ لکيو هو. مارچ 1930ع کان هن مندر جي دروازي تي پرامن بک هڙتال شروع ڪري ڏني. بک هڙتال کي هڪ مهينو ٿي ويو. ۽ سالياني رٿ ياترا جو ڏينهن اچي ويو. امبيڊڪر چيو، ”جيڪڏهن ٻنهي طرفن جا طاقت ور همراهه گڏجي رٿ ڇڪين ته اسين بک هڙتال ختم ڪرڻ جي لاءِ تيار آهيون.“
پر رٿ ياترا کان اڳ ئي اوچي ذات وارا هنڌو رٿ اتان ڇڪي کڻي ويا. ان کان پوءِ ڀيم ۽ سندس ساٿي احتجاجي مظاهرا ڪندا رهيا، جنهن سبب مندر هڪ سال تائين بند رهيو.
امبيڊڪر جي زال مذهبي عورت هئي. هڪ ڏينهن هن امبيڊڪر کي چيو، ”ڀڳوان جي درشن جي لاءِ پنڊريو هلڻ جي منهنجي وڏي خواهش آهي.“
”پر اسان کي مندر ۾ گهڙڻ ڪير ڏيندو.؟“ امبيڊڪر چيو.
زالهنس چيس، ”ته ڇا ٿي پيو؟ اسين دروازي وٽ بيهي ئي ڀڳوان جو درشن ڪري سگهون ٿا.“
امبيڊڪر وراڻيس، ”مون کي اها ڳالهه پسند ڪونهي ته اسان کي ڀڳوان جي مورتي کان پري رکيو وڃي. اسين پنڊريو ڇو وڃون؟ اسين پنهنجي محنت سان دکي ماڻهن جي دل سان خدمت ڪري، سندن لاءِ قربانيون ڏئي هت ٻيو پنڊريو ٺاهيندا سين.“
هڪ ڏينهن امبيڊڪر کي خبر پئي ته حڪومت ڌار چونڊن جي گهر مڃي ورتي آهي. اهو ٻڌي هن چيو ته اها اسان جي جيت آهي، پر گانڌيءَ ذات پات جي بنياد تي ڌار چونڊن جي خلاف هو، تنهنڪري امبيڊڪر کي اتان هٿ کڻڻو پيو.
ڊاڪٽر امبيڊڪر اڇوتن جي هڪ جلسي ۾ تقرير ڪندي چيو هو، ”جيڪڏهن ڌرم اوهان کي انسان نٿو مڃي، جيڪو اڻ پڙهيل کي اڻ پڙهيل ۽ غريب کي غريب ڪري رکڻ ٿو چاهي. اهو ڌرم نه پر بد دعا آهي.“
1942ع ۾ وائسراءِ هنڌ ڊاڪٽر امبيڊڪر کي پنهنجو وزير بڻايو ته هن پنهنجي اعزاز ۾ ڪوٺايل هڪ تقريب ۾ تقرير ڪندي چيو، ”آئون غريبن ۾ پيدا ٿيو آهيان. آئون پٽ تي ۽ تڏي تي ستو آهيان. پنهنجي دوستن جي لاءِ ۽ سڄي دنيا جي لاءِ منهنجا جذبا ساڳيا آهن.“
هندستان جو پهريون آئين ”ڊاڪٽر امبيڊڪر“ تيار ڪيو هو. آئين موجب ذات پات جي فرق جي ڪابه موڪل ڪونهي. جيڪڏهن ڪو شخص، ٻي شخص کان رڳو ان ڪري نفرت ڪندو ته اهو ننڍي ذات جو آهي، ان کي ڏوهه سمجهيو ويندو.
ڊاڪٽر امبيڊڪر 14 آڪٽوبر 1965ع تي ٻُڌ ڌرم قبول ڪيو. ساڻس گڏ سندس ٽي لک ساٿين به ٻڌ ڌرم قبول ڪيو. سندس چوڻ هو، ”ٻڌ ڌرم انسانن کي محبت ڪرڻ جو درس ٿو ڏي.“
ڊڪٽر امبيڊڪر ڊسمبر 1965ع ۾ دهليءَ ۾ چالاڻو ڪيو.