آمريڪا جو پهريون شهنشاهه
”جوشوا ابراهام نارٽن“(Joshua Abraham Norton)1819ع ۾ لنڊن ۾ پيدا ٿيو. سندس پيءُ سٺو واپاري هو، جيڪو پُٽ جي جنم کان پوءِ هڪدم ڏکڻ آفريڪا هليو ويو. نارٽن جو ٻالڪپڻو اتي ئي گذري. وڏو ٿيو ته پڻهنس سان گڏ واپار گر سکڻ لڳو. هو ذهني ۽ هوشيار نوجوان هو. تنهن ڪري ترت ئي ڪامياب واپاري بڻجي ويو. 1849ع ۾ سندس پيءُ گذاري ويو. کيس پنهنجي پيءُ جي ملڪيت مان چاليهه هزار ڊالر مليا. اها رقم کڻي جوشوا پنهنجو ڀاڳ آزمائڻ لاءِ ساڳئي سال آمريڪا جي شهر ”فرانسسڪو“ هليو ويو.
جوشوا پنهنجي موڙي ريئل اسٽيٽ ڪاروبار ۾ لڳائي. کيس خبر هئي ته ڪڏهن ۽ ڪيئن سرمائيڪاري ڪجي. تنهن ڪري اندڙ ٻن ٽن سالن تائين سندس ملڪيت اڍائي لک ڊالرن تائين وڃي پهتي ۽ سندس ڳاڻيٽو شهر جي معززين ۾ ٿيڻ لڳو. پر پوءِ هڪ غلط قدم کيس برباد ڪري ڇڏيو. ٿيو هيئن جو 1853ع ۾ سخت ڏڪار جي ڪري چين چانورن جي برآمد تي پابندي هڻي ڇڏي. نتيجي ۾ ”سان فرانسسڪو“ سميت ٻين آمريڪي شهرن ۾ چانورن جو اگهه 9 سينٽن مان 7 سينٽن تائين وڃي پهتو. انهن ئي ڏينهن ۾ جوشوا کي خبر پئي ته ”پيرو“ مان هڪ بحري جهاز 91 هزار ڪلو چانور کڻي پيو اچي. هن اهو مال 25 هزار ڊالرن ۾ خريد ڪري ورتو، کيس يقين هو ته هتي هي ٻيڻو فائدو ڪمائيندو.
پر اها جوشوا جي بدبختي هئي، جو جلدئي چانورن سان ڀريل ڪيترائي جهاز سان فرانسسڪو پهچي ويا. ايئن چانورن جو اگهه في ڪلو اٺ سينٽ ٿي ويو. هاڻي جوشوا ان بنياد تي اهو سودو ختم ڪرڻ ٿي چاهيو ته چانور جو معيار سٺو ڪونهي. ايندڙ ٽن سالن تائين جوشوا ۽ چانورن جي واپارين جي وچ ۾ ڪيس هلندو رهيو. جوشوا هيٺين عدالتن مان ته ڪيس کٽي ويو، پر رياستي (ڪيلي فورنيا) سپريم ڪورٽ فيصلو سندس خلاف ڏنو.
1957ع ۾ جوشوا کي هڪ ٻيو وڏو ڌڪ لڳو. هن جي ريئل اسٽيٽ جي جن ڪمپنين ۾ سرمائيڪاري ڪئي هئي، انهن جو ڏيوالو نڪري ويو، ايئن جوشوا جي سڄي موڙي ٻُڏي وئي. ايندڙ سال تائين نوبت اُتي وڃي بيٺي جو هو پئسي پئسي جو محتاج ٿي ويو. صدمي ۽ غربت جي ڪري هو شهر ڇڏي الائجي ڪيڏانهن هليو ويو ۽ هڪ سال کانپوءِ واپس آيو. واپسي تي ماڻهن هڪ بدليل جوشوا کي ڏٺو. هاڻي هو آمريڪا جي قانوني ۽ سياسي نظام کي کليل نموني تنقيد جو نشانو بنائڻ لڳو. سندس دعويٰ ڪئي ته حڪومت جو سڄو نظام رڳو اثر ۽ رسوخ ۽ دولتمندن جي ڀَر ٿو کڻي. ماڻهو سندن ڳالهيون مرڪندي ٻڌندا هئا. ان ٻڏتر واري ڪيفيت جي حالت ۾ جوشوا 17 ڊسمبر 1859ع تي معاملن کي پنهنجي هٿ ۾ کڻندي، ”شهنشاهه آمريڪا“ هئڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو. هن اهو فرمان ”خاص“ ڪاغذ تي ڇپرايو ۽ اخبارن جي آفيس ۾ ورهائي ڇڏيو. هن جو اعلان ڪجهه هن ريت هو، ”عام ۽ خاص ماڻهن جي زوردار درخواست تي، جوشوا نارٽن، رهندڙ سان فراسسڪواعلان ٿو ڪري ته هو اڄ کان ”آمريڪا جي گڏيل رياستن“ جو شهنشاهه بڻجي ويو آهي. ان حيثيت سان آئون سڀني رياستن جي نمائندن کي حڪم ٿو ڪريان ته هو فيبروري جي پهرين تاريخ تي مٿينءَ شهر جي ”اوپيرا هال“ ۾ گڏ ٿين ته، جيئن ملڪ جي نظام ۽ قانون ۾ تبديليون آڻي سگهجن، ايئن اسان جو ملڪ خوشحالي ۽ استحڪام جي راهه تي هلڻ لڳندو.“
نارٽن پهريون آمريڪا جي گڏيل رياستن جو شهنشاهه
اخبارون جڏهن ڦاٽل ڪپڙن ۾ جوشوا کي ڏٺو ته کيس هڪ چريو سمجهي نظرانداز ڪري ڇڏيو. پر شهر جي هڪ وڏي اخبار ”سان فراسسڪو بليٽن“ جي ايڊيٽر کي اهو اعلان ايترو ته سٺو لڳو جو هن اهو اخبار جي پهرين صفحي تي ڇپي ڇڏيو. اهو اعلان پوءِ ٻين اخبار پڻ ڇپيو ۽ ايئن جوشوا سڄي شهر ۾ مشهور ٿي ويو.
دلچسپ ڳالهه اها آهي ته شهرين اهو اعلان وڏي دلچسپي ۽ ڌيان سان پڙهيو ۽ هنن ڄڻ جوشوا کي آمريڪا جو شهنشاهه مڃي ورتو. اهو جمهوريت جو ڪرشمو هو يا جوشوا جي خراب حالت جو جادو، بهرحال ماڻهن سوچيو ته جيڪڏهن هو شهنشاهه بڻجڻ چاهي ٿو ته کيس بڻجڻ ڏيو. ايئن آمريڪا ۾ شايد پهريون ۽ آخري ڀيرو ماڻهو هڪ ڳالهه تي سهمت ٿيا. ايئن شهنشاهه نارٽن جي بينظير ۽ ظريفانه ”ايڪمن سالن“ جي دور جي شروعات ٿي.
جلد ئي ”شهنشاهه“ ڪنهن کان نيري رنگ جي پراڻي فوجي وردي ۽ هڪ زنگيل تلوار حاصل ڪري ورتي. جيڪا هو روزانو پائي ۽ تلوار هٿ ۾ کڻي ٻاهر نڪرندو هو. بازارين ۾ گهمندو هو، عوام سان ملاقاتون ڪندو ۽ وقت بچندو هئس ته سرڪاري ڪمن جي جاچ جونچ لهڻ جي لاءِ به پهچي ويندو هو. جيئن ته شهر جا سڀئي ماڻهو سندس طبيعت کان واقف هئا، تنهن ڪري ڪير به شنهشاهه جي آمد يا پڇا ڳاڇا تي اعتراض نه ڪندو هو. جلد ئي جوشوا ڪٿان ٻَڙن واري هڪ ٽوپي به حاصل ڪري ورتي، ايئن هو گهٽ ۾ گهٽ پنهنجي حليي مان ڪو بادشاهه ئي لڳندو هو.
هوريان هوريان هو عام ماڻهن جو هيرو بڻجي ويو. جنهن جو ڪارڻ اهو هو ته هو حڪمرانن تي وڏي واڪي تنقيد ڪندو هو ۽ ڏکويل ماڻهن جون ڌيان سان ڳالهايون ٻڌندو هو. هو هڪ ٻاجهارو، رحم دل ۽ ٻين جا ڏک سور ونڊيندڙ هو. ان جي ڪري هو ”سان فراسسڪو“ جي رهاڪن لاءِ هڪ منفرد ۽ امن پسند انسان بڻجي ويو. آمريڪا جو اهو شهنشاهه سڄي عمر هڪ پراڻي، سراءِ جي ڪمري ۾ رهيو. کانئس مسواڙ نه ورتي ويندي هئي. هڪ ڪرسي ۽ روزاني جي استعمال جو ڪجهه سامان، سندس ڪمري جي ڪُل ڪائنات هئي، جوشوا مختلف هوٽلن ۾ وڃي پيٽ پوڄا ڪندو هو. هوٽل وارا به کيس مفت ۾ ماني کارائيندا هئا، ڇو ته هو شهنشاهه جو هو. حقيقت ۾ جيئن جيئن هن جي شهرت وڌي، تيئن کيس ضرورت جي هر شيءِ جهڙوڪر مفت ۾ ملڻ لڳي.
جوشوا، پنهنجي اقتدار جي دوران ڪيترائي ”فرمان“ اخبارن ۾ ڇپرايا (جيڪي مفت ۾ ڇاپيا ويا.) شهنشاهه بڻجندي ئي هن پارليامينٽ جي ضرورت نه سمجهي. تنهن ڪري هن 12 آڪٽوبر 1851ع تي هڪ فرمان جي ذريعي آمريڪي ڪانگريس ٽوڙي ڇڏي. فرمان ۾ جوشوا لکيو:
”ڪانگريس تي ڪرپٽ ۽ دوکي بازن جي اجارا داري آهي، جيڪي عام ماڻهن جي مسئلن ۽ تڪليفن کي نمايان ٿيڻ نه ٿا ڏين. ميمبر کلي عام قانونن جو مذاق ٿا اُڏائين. ويچارو عام شهري ڪسمپرسي جي حالت ۾ زندگي گذاري رهيو آهي ۽ کين ڪو به سهارو ميسر ڪونهي.“
سياستدانن، بيوروڪريسي ۽ اميرن جي خلاف نارٽن جو جهاد آخر تائين جاري رهيو. هڪ مهيني کان پوءِ هن آمريڪي فوج کي حڪم ڏنو ته اها ڪانگريس جي ميمبرن کي ڌڪي ڪڍي ظاهر آهي ته آمرڪي حڪومت ۽ فوج انهن ”شاهي فرمانن“ تي ذرو به ڌيان نه ڌريو. ڪانگريس جي ميمبرن پنهنجون سرگرميون جاري رکيون. پر هو حڪومت جي مخالف اڳواڻ جي ڪري عوام جي اکين جو تارو بڻجي ويو. البت پوءِ شهنشاهه اهو ٺاهه ڪري ورتو ته سند س”سلطنت“ ۾ ڪانگريس ڪم ڪري سگهي ٿي.
نارٽن جي ڪيترن ئي فرمانن مان اها ڳالهه ظاهر آهي ته هو ”چريو“ نه هو. پر کيس سماج جي طبقاتي نطام باغي ٿيڻ تي مجبور ڪيو هو. حقيقت ۾ ڏٺو وڃي ته سندس ڪيترائي فرمان کيس هڪ ڏاهو ۽ عقل وارو انسان ثابت ڪن ٿا. جهروڪ: ورجينيا جي گورنر، غلامي جي خلاف جدوجهد ۾ مصروف مشهور اڳواڻ ”جان برائون کي ڦاسي ڏني هئي ته 2 ڊسمبر 1859ع تي نارٽن هڪ فرمان جاري ڪيو ته ورجينيا جي گورنر کي هٽايو وڃي. ايئن هن عوام جي احساس جي صحيح ترجماني ڪئي.
جڏهن آمريڪا ۾ گهرو ويڙهه شروع ٿي ته هن ابراهام لنڪن کي ڪيترائي دوستانه خط لکيا، جيڪي ليجنڊري صدر دلچسپي ۽ ڌيان سان پرهندو هو. گهرو ويڙهه جي پڄاڻي تي شهنشاهه نارٽن عالمي اڳواڻن جي اڳيان اها رٿ رکي ته هو هڪ اهڙو ادارو جوڙين، جنهن ۾ دنيا جون قومون گڏجي ويهي پنهنجا اختلاف دور ڪن (ٻين لفظن ۾ ايئن کڻي چئجي ته اها ليگ آف نيشنز ۽ پوءِ گڏيل قومن کي ٺاهڻ جي رٿ هئي.) هو مذهبن ۽ انهن جي فرقن جي وچ ۾ فسادن ۽ جهيڙن جهٽن جو سخت مخالف هو.
1870ع ۾ نارٽن فرمان جاري ڪيو ته سان فراسسڪو ”نار“ ۾ مٽي ڀري وڃي ته جيئن شهري حڪومت کي وڌيڪ زمين ملي سگهي (ويهين صديءَ ۾ اهوئي عمل ڪيو ويو.) 1872ع ۾ هن تجويز ڪيو ته سان فراسسڪو ۽ اوڪلينڊ کي پل جي ذريعي ملايو وڃي. (اها پُل سندس مرڻ کان پنجاهه سال پوءِ ٺهي. ڪيترن ئي ماڻهن ان پل جو نالو مارٽن رکڻ ٿي چاهيو، پر اوڪلينڊ سٽ ڪونسل اها رٿ منظور نه ڪئي) گويا هو شهرين جي آرام ۽ سڪون جي لاءِ وقت کان اڳ منصوبا پيش ڪري رهيو هو.
شهر ۾ ڪو سرڪاري منصوبو اڏاوت هيٺ هوندو هو ته نارٽن پنهنجي شاهي لباس ۾ اُتي پهچي ڪم جي جاچ پڙتال ڪندو هو. جڏهن پوليس ۽ فائر برگيڊ وارا سالياني پريڊ ڪندا هئا ته شهنشاهه وڏي ٺٺ سان وڃي انهن جو معائنو ڪندو هو ۽ هو به هن ڏانهن خاص ڌيان ڏئي لنگهندا هئا. جڏهن به ماڻهو هن جي آسپاس گڏ ٿيندا هئا ته هو مختلف موضوعن تي کين پُرمغز ليڪچر ڏيندو هو، کيس ڪٿي بلدياتي ادارن جي ڪوتاهي يا گند ڪچرو نظر ايندو هو ته هو ”ميونسپالٽي“ وارن کي حڪم ڏيندو هو ته هو اهو صاف ڪن. ايئن هو هڪ لحاظ کان شهر جو سرپرست بڻجي ويو.
ان زماني ۾ آمريڪي، چينين جي سخت خلاف هئا. هو اڪثر سان فراسسڪو جي چائنا ٽائون ۾ ڦڏو فساد ڪندا رهندا هئا. هڪ رات پنجاهه سٺ آمريڪي، چائنا ٽائون جا دوڪان ڦرڻ ۽ لٽڻ جي لاءِ گڏ ٿيا. پر شهنشاهه نارٽن انهن جو رستو روڪي ورتو. هن پهرين ته کين حڪم ڏنو ته هو اڳيان نه وڌن، پوءِ بائبل ڪڍي وڏي آواز ۾ پڙهڻ لڳو، ڪجهه ئي منٽن۾ ميڙ منتشر ٿي ويو. ايئن هڪ ”چريي“ جينين کي زبردست مالي نقصان کان بچائي ورتو. 1867ع ۾ هڪ نوجوان پوليس آفيسر آرمنڊ بارئبر، نارٽن کي گرفتار ڪري ورتو. هن سندس ”پاڳل خاني“ ۾ علاج ڪرائڻ ٿي چاهيو، پر شهرين کي هن جي گرفتاريءَ جي خبر پئي ته طوفان کڙو ٿي ويو. ماڻهو پوليس اسٽيشن پهچي آفيسر جي خلاف مظاهرا ڪرڻ لڳا. اخبارن ”شهنشاهه“ جي گرفتاريءَ تي انتهائي تيز اداريا لکيا. نيٺ ان احتجاج کان گهٻرائجي پوليس جي سربراهه ”پيٽرڪ ڪرولي“ چوويهن ڪلاڪن جي اندر ئي نارٽن کي آزاد ڪري ڇڏيو. يٽرڪ ڪرولي، ”شهنشاهه“ کي گرفتار ڪرڻ تي رسمي طور تي معذرت به ڪئي ۽ صحافين کي ٻڌايو ته ”ايڪس لينسي“ ڪو به رت نه وهايو آهي، نه وري ڪو خون ڪيو آهي ۽ نه ئي وري ڪا ڦرلٽ ڪئي آهي. گويا اهو بادشاهت ۾ پنهنجو مثال پاڻ آهي.“ نارٽن به سخاوت جو مظاهرو ڪندي ڏوهاري پوليس آفيسر کي معاف ڪري ڇڏيو. ان واقعي کانپوءِ ”سان فراسسڪو“ پوليس جي سپاهين کي جڏهن به ”نارٽڻ“ نظر ايندو هو ته هو کيس سليوٽ ڪندا هئا.
شهنشاهه نارٽن حقيقت ۾ مفلس هو، پر سڀئي شهري ساڻس محبت ڪندا هئا ۽ کيس عزت جي نظر سان ڏسندا هئا. 1865ع کانپوءِ هو پنهنجي مهر ۽ صحيحن سان ڪرنسي نوٽ ڇاپڻ لڳو. هو جڏهن به ڪٿي ماني ٽڪي کائيندو هو يا ڪافي شيءِ شغل خريد ڪندو هو ته اهي ئي ڪرنسي نوٽ استعمال ڪندو هو. هوٽل وارا ۽ دڪانن وارا راضي خوشيءَ شهنشاهه صاحب کان نوٽ وٺندا هئا. اڄ نارٽن جا قدردان سندس ڇاپيل 50 سينٽ، ڊالرن ۽ 15 ڊالرن جا نوٽ، هزارين ڊالرن ۾ خريد ڪري وٺندا آهن. هو ڪڏهن ڪڏهن اوپيرا به ڏسڻ ويندو هو ته سندن شاهن جيان ڀليڪار ڪئي ويندي هئي ۽ کيس وي آءِ پي سيٽ تي ويهاريو ويندو هو.
نيٺ 1870ع ۾ آمريڪي حڪومت به نارٽن جي پاڻمرادي حيثيت کي ڪنهن نه ڪنهن حد تائين مڃي ورتو. ان سال قومي آدمشماري ٿي ته پنجاهه سالن جو جوشوا نارٽن جو ڌنڌو ”شهنشاهه“ لکيو ويو. سان فراسسڪو جي شهري حڪومت به کيس اعزاز بخشيو. جڏهن سندس ڪپڙا صفا پراڻا ٿي ڦاٽي ويا ته حڪومت کيس نئون لباس عطا ڪيو. ان موقعي تي هڪ تقريب به ٿي ۽ شهنشاهه نارٽن فراخدليءَ سان اهو تحفو قبولي خوشيءَ جو اظهار ڪيو. آخري سالن ۾ اهو به افواهه پکڙيو ته هو فرانس جي شهنشاهه لوئس جو پٽ آهي (شڪل ۽ شبيهه ۾ ساڻس ملندڙ جلندڙ هو) ۽ اهو ته هو امير ماڻهو آهي، پر ڪنجوسي جي ڪري فقيرن جهڙي زندگي پيو گذاري.
8 جنوري 1880ع جي شام جو نارٽن ”ڪيلي فورنيا اڪيڊمي آف سائنسز“ ۾ ليڪچر ڏيڻ ويو. جو مٿس دل جو دورو پيو. ماڻهن کيس هڪ دم اسپتال پهچايو، پر هو علاج کان اڳ ئي گذاري ويو. مرڻ کانپوءِ شهنشاهه جي گهر مان جيڪو سامان نڪتو، ان ثابت ڪري ڇڏيو ته هو هڪ انتهائي غريب انسان هو. هن جي کيسي مان پنج ڊالر نڪتا. نجي سامان جي ماليت فقط اڍائي ڊالر هيس. اها خبر جلد ئي سڄي شهر ۾ پکڙجي وئي. شهري حڪومت نارٽن کي عام غريباڻي تابوت ۾ دفنائڻ ٿي چاهيو، پر شهر جي واپارين هڪ خاص فنڊ قائم ڪيو. شهرين به دل کولي ان ۾ ڦوڙي ڏني. ايئن ان فنڊ جي بدولت هڪ قيمتي تابوت خريد ڪيو ويو ۽ سندس جنازو هڪ شهنشاهه جي شايان شان نڪتو.
10 جنوري، آچر جي ڏينهن مارٽن جو جنازو ”سان فراسسڪو“ جي گهٽين ۾ گهمايو ويو. سخت سردي جي هوندي به ٽيهه هزار شهرين، ڏکويل دلين ۽ غمگين چهرن سان پنهنجي شهنشاهه جوآخري ديدار ڪيو. ان ميڙ ۾ ڦاٽل ميرا ڪپڙا پاتل فقير به هئا ته قيمتي ڪپڙا پاتل امير به. سيڪيولر سوچ رکندڙ به هئا ته پادري به! مطلب ته اهو موقعو شهر جي وڏي سماجي تقريب بڻجي ويو. نارٽن کي شهري حڪومت جي خرچ تي دفنايو ويو. سندس قبر تي لڳل ڪتبي تي شهنشاهه جو لفظ اڪريل آهي. نارٽن جي شخصيت تاريخ جي ڏندڪٿا ۾ گم نه ٿي، پر هينئر به شهنشاهه جا چاهيندڙ سندس سالگرا يا ورسي جي موقعي تي گڏ ٿي کيس ياد ڪندا ۽ الميا خوشي جا گيت ڳائيندا آهن.
مشهور مزاحيو ليکڪ ”مارڪ ٽوين“ ساڻس مليو هو. اڳتي هلي ٽوين پنهنجي عالمي شهرت يافته ناول ”ايڊوينچرز آف هڪل بري فن“ ۾ بادشاهه (ڪنگ) جو ڪردار هن کي ئي سامهون رکي تخليق ڪيو. تنهن کانسوءِ ”رابرٽ لوئي اسيفنس“ به نارٽن کي پنهنجي ناول The Wrecker جو ڪردار بڻايو. ايئن هن جي شخصيت ادبيت کي پڻ متاثر ڪيو. شهنشاهه نارٽن کي ان ڪري چاهيو ويو ته هو ٻين بادشاهن جي ابتڙ عوام جو مخالف نه پر انهن منجهان هو. هن ماڻهن کي موقعو ڏنو ته هو آمريت ۽ شهنشاهيت جو مذاق اڏائين. گڏوگڏ انهن ۾ اهو حوصلو به پيدا ڪيو ته هو کليل نموني حڪومت تي تنقيد ڪن.