ڪرپشن خلاف جنگ کٽندڙ اڪيلي عورت
جنهن ڏينهن سندس ڀيڻ فوت ٿي، ان ڏينهن هوءَ پنهنجو پاڻ کي سخت بي وس محسوس ڪري رهي هئي هوءَ هڪ اهڙي ملڪ ۾ پي رهي، جتي هر هنڌ نقلي دوائن جو راڄ هو. نائيجيريا جو شمار دنيا جي انهن ڪجهه ملڪن ۾ ٿيندو هو، جتي نقلي دوائون سڀ کان گهڻيون وڪرو ٿينديون هيون. نقلي دوائون، غير معياري ڪاسميٽڪس جو سامان، صحت کي نقصان ڏيندڙ وراڪ ۽ ٻيون پروڪٽس سڀ نائيجريا ۾ ئي گڏ ٿي رهيون هيون، اهوئي ڪارڻ هو، جو ٻين آفريقي ملڪن نائيجريا مان ايندڙ ڪيترين ئي شين، خاص ڪري دوائن تي پابندي هڻي ڇڏي هئي. جڏهن ته نائيجريا جي ماڻهن جو به پنهنجي صحت جي نظام تان ڀروسو کڄي چڪو هو. حقيقت ۾ ان ڪلچر جا سڀ کان وڏا نگهبان هتان جا سرڪاري ادارا هئا. هتي نيشنل ايجنسي فارڊرگ اينڊ فوڊ منسٽريشن (نينفڊيڪ) قائم ڪئي وئي هئي، جنهن جو مقصد دوائن ۽ کاڌ خوراڪ جي شين جي معيار تي نظر رکڻ هو، پر اهو ادارو هڪ دروازو بڻجي چڪو هو، جتي ڪمپنين رشوت ڏئي ملڪي مارڪيٽ ۾ داخل ٿي وينديون هيون. پوءِ کين کليل ڇوٽ هوندي هئي ته جيئن وڻين، تيئن ڪن ۽ ماڻهن کي شيون خريد ڪرڻ تي مجبور ڪن. ٻيو ته ٺهيو پر ملٽي نيشنل ڪمپنين به نائيجرين ماڻهن کي سڻڀو گرهه سمجهي ورتو هو. هو ٻين ملڪن ۾ پنهنجي موجود گهڻ مدتي دوائون گڏ ڪري ۽ انهن تي نئين ايڪسپائري تاريخ هڻي نائيجريا ۾ وڪرڻ لاءِ پيش ڪنديون هيون. ايئن هو پنهنجي گهڻ مدتي فوڊ آئٽمز به وڪڻندا هئا.
ملٽي نيشنل ادارن جي باري ۾ خيال ڪيو ويندو آهي ته اهي انسانيت نواز هونديون آهن ۽ غيرمعياري شيون وڪرو ڪرڻ بابت سوچي به نه ٿيون سگهن، پر نائيجريا ۾ ڪاروبار ڪندڙ ملٽي نيشنل ادارن جي باري ۾ اها ڳالهه غلط ثابت ٿي ۽ واضح ٿي ويو ته انهن جي انسانيت نوازي، ديانتداري، سڀ انهن جي پنهنجن ملڪن تائين محدود هوندي اهي، يا وري انهن قومن تائين، جتي سندن جعل سازي هلي نه ٿي سگهي. اهي ملٽي نيشنل ادارا غربت ۽ پٺتي پيل سماجن جي ماڻهن کي جانورن کان به بدتر درجو ڏيندا آهن.
پر جڏهن، ڊورا ڪيم اڪيونيلي، کي نيفڊيڪ جي ڊائريڪٽر جنرل مقرر ڪيو ويو ته هن هر حالت ۾ نقل سازن کي شڪست ڏيڻس جو پڪو ڪري ورتو. هن عهدي جي چارج وٺندي ئي ٻي ڏينهن کان ميڊيسن مارڪيٽن، اسپتالن ۽ ڪلينڪن جا اوچتا دورا ڪرڻ شروع ڪري ڏنا. پوءِ ورلڊ هيلٿ آرگنائيزيشن جي سهڪار سان سڄي ملڪ ۾ سروي ڪرايائين ته خبر پيس ته مارڪيٽن ۾ اڌ کان به وڌيڪ دوائون نقلي آهن ۽ وڏي پئماني تي وڪرو ٿي رهيون آهن. جڏهن ته اسپتالن ۾ غير معياري ۽ اڳ ۾ استعمال ٿيل ڊرپس مريضن کي لڳايون پيون وڃن. ظلم ته اهو هو ته سرجن دل جي آپريشن ڪرڻ کانپوءِ دل کي ٻيهر ري اسٽارٽ ڪرڻ جي لاءِ اينڊر رينالين (رت جي گردش تي اثر وجهندڙ مادو جيڪو هيبحان پيدا ڪري ٿو) به نقلي استعمال ڪن ٿا. آپريشن کان اڳ مريض کي بي هوش ڪندڙ يا ان جي جسم کي سُن ڪرڻ جي لاءِ به غيرمعياري دوائون ڏنيون وينديون هيون. آپريشن جي دوران مريض کي ڀلي ڪيڏي به تڪليف ٿئي، سرجن کي اُن جو الڪو نه هو.
پوءِ ڊاڪٽر ڊورا ڪيم اڪيونيلي، اهو سڀ ڪجهه تبديل ڪري ڇڏيو. هن هڪدم ”ڪائو“ نالي شهر جي دوائن جي مارڪيٽ کي ٽن مهينن جي لاءِ بند ڪري ڇڏيو. ان دوران ايجنسيءَ جي عملدارن هڪ لک چاليهه هزار پوائوننڊز جون دوائون ضبط ڪيون، پر ملڪ ۾ ڪرپشن ڪلچر ايترو ته گهرو هو، جو ان قسم جي هڪ اڌ ڪارروائي سندس ڪجهه به بگاڙي نه ٿي سگهي. تنهن ڪري ڊاڪٽر ڊورا عورتن تي ٻڌل انسپيڪٽرن ۽ فارماسسٽن جي هڪ نئين تيم جوڙي، ڊورا مردن تي ڀروسو ڪرڻ لاءِ تيار نه هئي. سندس خيال هو ته مرد رشوت جي سامهون مزاحمت ڪرڻ جي همت نه ٿا ڪري سگهن. ان کان پوءِ نقلي دوائون گهرائيندڙن جي خلاف ڌڙا ڌڙ ڪيس داخل ٿيڻ لڳا. ماڻهن ڊورا جي انهن ڪوشش کي ڏٺوته خوشيءَ جو اظهار ڪيو. هاڻي ڊاڪٽر ڊورا ماڻهن لاءِ بنا تخت ۽ تاج جي راڻي بڻجي چڪي هئي.
هڪ پاسي عوام نقلي دوائون وڪرو ڪندڙن جي خلاف ڪاررواين تي خوشيءَ جو اظهار ڪري رهيا هئا ته ٻئي پاسي جعل ساز حيران ٿي ويا. هنن پنهنجي خلاف ڪاررواين جو ڪڏهن سوچيو به نه هو. پهرين ته جعل سازن ڊاڪٽر ڊورا کي ڪمپورومائيز ڪرڻ جي آڇ ڪئي. مختلف ڪمپنين تحفن، مراعتن ۽ مفادن جي آڇ ڪئي، پر جڏهن هوءَ ڪنهن به قسم جي لالچ ۾ نه آئي ته کيس ڊيڄارڻ ۽ ڌمڪائڻ ۽ بليڪ ميل ڪرڻ لڳا، پر ڊورا ثابت قدم رهي. هاڻ ان مافيا جي غنڊن ”نينفڊڪ“ جون آفيسون ساڙڻ شروع ڪيون. هنن انسپيڪٽرن کي به ماريو ڪٽيو. ڊاڪٽر ڊورا ۽ سندس ٻارن کي قتل ڪرڻ جو الٽميٽم جاري ڪيو ويو. پر انهن سڀني حرڪتن جي هوندي به ڊاڪٽر ڊورا پٺتي نه هٽي ته نيٺ کيس مارڻ جي سٽ سٽي وئي. هڪ ڏينهن اوچتو ان وقت ڊورا جي راهه روڪي وئي، جڏهن هوءَ ڪار ۾ سوار ٿي هڪ دوري تي وڃي رهي هئي ته هڪ شخص ڊاڪٽر ڊوڙا تي انڌاڌنڌ فائرنگ شروع ڪري ڏني. گولين سان ڪار جي ونڊو اسڪرين تباهه ٿي وئي. ان حملي ۾ ڊاڪٽر ڊورا زخمي ضرور ٿي پر الله تعاليٰ کيس ڄڻ ته نئين حياتي عطا ڪئي.
جعلسازن جو خيال هو ته ڊورا هاڻ وري هنن جي خلاف فعال نه رهندي، پر سندس خيال غلط ثابت ٿيو. هوءَ اڳ کان به وڌيڪ سرگرميءَ سان ميدان ۾ اچي وئي. اهو ڏسي هڪ ڀيرو ٻيهر آگسٽ 2001ع ۾ ڇهه هٿياربند همراهه سندس گهر ۾ گهڙي آيا ۽ ٻن ڪلاڪن تائين سندس ٻاهر نڪرڻ جوانتظار ڪندا رهيا، پر خوشقسمتيءَ سان ڊورا گهر ۾ نه هئي، غنڊن کي خبر نه هئي ته ڊورا سندن اچڻ کان اڳ ۾ ئي گهر مان نڪري ڪنهن ٻئي شهر وڃي چڪي هئي. پوءِ انهن ”لاگوس“ ۾ سندس ليبارٽريءَ تي حملو ڪيو، اها تباهه ۽ برباد ڪري ڇڏي.
پوءِ هيئن ٿيو جو جولاءِ 2003ع ۾ صحت جو عالمي ادارو به جعل سازن جي خلاف ان جنگ ۾ شريڪ ٿي ويو. ”انٽرنيشنل چلڊرنز هارٽ فائونڊيشن“ جي هڪ وفد نائيجريا جو دورو ڪيو. هو مريض ٻارڙن جي علاج لاءِ ”اينوگو“ جي هڪ ٽيچنگ اسپتال ۾ پهتا. پهرين ته سڀ ڪجهه ٺيڪ هلي رهيو هو ۽ پر جڏهن آپريشنون شروع ٿيون ته پرڏيهي ڊاڪٽرن وٽ اها ڳالهه کُلي وئي ته مريض کي ”اينڊر ريناليٽن“ جي بدران سادي پاڻيءَ جون انجيڪشنس هنيون ويون آهن ۽ پوءِ چار ٻارڙا سندن مائٽن جي اکين جي اڳيان گذاري ويا.
ان ڏينهن جيڪو ڪجهه ٿيو، ڊاڪٽر ڊورا جي جاءِتي ٻيو ڪو هجي ها ته اهو اشو دٻائڻ جي ڪوشش ڪري ها. پر ڊاڪٽر ڊورا هڪدم مارڪيٽ مان وڏي پئماني تي نقلي ”اينڊر ريناليٽن“ اعصابن کي رليڪس ڪندڙ دوائون ۽ غيرمعياري ڊرپس به جهليون ۽ گڏوگڏ هڪ نئون منصوبو عمل ۾ آڻن جي لاءِ ترتيب ڏيئي، مهم کي وڌيڪ جامع بڻايو ويو. هان نقل سازن سان ڳالهين ٻولهن، کيس ايجوڪيٽ ڪرڻ ۽ کين قائل ڪرڻ جي حڪمت عملي ترتيب ڏني وئي ۽ تعليم سکيا جي ان مهم ۾ پرنٽ ۽ اليڪٽرڪ ميڊيا کي به استعمال ڪيو ويو ۽ خبردار ڪندڙ نوٽس به ڇپيا ويا ۽ رستن تي بورڊ به هنيا ويا. قومي اخبارن ۾ نقلي ۽ اصلي دوائن جي سڃاڻپ جي لاءِ اشتهار به ڇپيا ويا. پوسٽر ۽ پمفليٽس به هنيا ويا. ورڪشاپ ۽ سيمينار به ڪرايا ويا ان سان گڏوگڏ اسٽيڪ هولڊرن سان گڏجاڻين جو سلسلو به جاري رهيو. ان سان گڏوگڏ ڊاڪٽر ڊورا ڪجهه بيا فيصلا به ڪيا جهڙوڪ:
(1) هر اهڙي دوا تي نائيجريا ۾ داخلا تي پابندي وڌي وئي جنهن تي For Export only لکيل هوندو هو. ڊاڪٽر ڊورا جو چوڻ هو ته دوا ساز ادارا جيڪي دوائون پنهنجي ملڪ ۾ استعمال نه ٿا ڪري سگهن. اهي ٻيا ملڪ ڇو استعمال ڪن؟
(2) هن هندستان کان پوءِ چين جي ٽيهن ڪمپنين تي پابندي وجهي ڇڏي، ڇو ته گهڻيون تڻيون نقلي دوائون، اتان ئي تيار ٿي اينديون هيون.
(3) نقلي شين جي خلاف شعور پيدا ڪرڻ جي لاءِ ملڪ جي سڀني هاءِ اسڪولن جي شاگردن ۽ شاگردياڻين ۾ مضمون لکڻ جا مقابلا ڪرايا ويا. کٽندڙ کي نقد انعام ۽ سندن اسڪولن کي ڪمپيوٽر ۽ ٽيليويزن سيٽ ڏنا ويا. ساڳئي طرح اسڪولن ۾ وڏي تعداد ۾ ”ڪنرزيومر سيفٽي ڪلب“ قائم ڪيا ويا، جن جو مقصد باشعور معاشري جو قيام هو.
تنهن کانسواءِ نقلي دوائن جي برآمد جي روڪٿام جي لاءِ به ڪجهه قدم کنيا ويا. جهڙوڪ:
(1) نيفڊيڪ جا عملدار دنيا جي هر اُن فيڪٽري جو معائنو ڪندا، جيڪا نائيجريا ۾ دوائن جو ڪاروبار ڪرڻ جي خواهشمند هوندي، جيڪڏهن عملدار دوا ساز فيڪٽري جي معاملن کان مطمئن ٿيندا هئا ته ان جي رجسٽريشن ٿيندي هئي. اهوئي اصول ڪاسميٽڪس ۽ فوڊ آئٽمز جي درآمد ڪندرن تي لاڳو ڪيو ويو
(2) هندستان، چين ۽ مصر ۾ پنهنجا تجزيي ڪار مقرر ڪيا ويا، جيڪي نائيجريا موڪلڻ کان اڳ دوائن جي تپاس ڪندا هئا
(3) نائيجريا ۾ درآمد ڪندڙن کي پابند ڪيو ويو ته هو دوائون گهرائڻ کان اڳ نيفڊيڪ کي اطلاع ڪن.
(4) بئنڪن کي پابند ڪيو ويو ته هو دوائون درآمد ڪندرن جا ڊاڪيومينٽس تڏهن قبولين، جڏهن اهي نيفڊيڪ کان تصديق ٿيل هجن.
(5) بندرگاهن تي چيڪنگ جي معيار کي سخت ڪيو وڃي.
(6) نقل سازيءَ ۾ ملوث هئڻ جي ڪري ٻن وڏين مارڪيٽن کي ٽن کان پنجن مهينن جي لاءِ بند ڪيو ويو.
(7) ماڻهن کي خبردار ڪيو ويو ته جيڪڏهن ڪنهن ويئر هائوس مان نقلي دوائون جهليونويون ته ويئر هائوس جي ايراضي جنهن به فرد جي ملڪيت هوندي، ان کي ڏوهه ۾ برابر جو شريڪ سمجهي گرفتار ڪيو ويندو ۽ ويئر هائوس سرڪار ضبط ڪري وٺندي ۽ ماڻهن کي پابند بڻايو ويو ته هو پنهنجي ايراضي ۽ جايون جعلي ڌنڌي ۾ استعمال ٿيڻ نه ڏين.
(8) بسين ۾ بازارن ۾ نقلي دوائون وڪرو ڪندڙن کي گرفتار ڪيو ويو.
(9) ميڊيڪل اسٽور وارن کي پابند ڪيو ويو ته هو هڪ گوري وڪڻن جي به خريدار کي رسيد ڏئي، جنهن تي ميڊيڪل اسٽور جا نالو ۽ پتو لکيل هجي. هاڻ جيڪڏهن ڊاڪٽر يا مريض نقلي دوا جي شڪايت ٿي ڪئي ته واسطيدار ميڊيڪل اسٽور واري کي سوگهو ڪيو ويندو هو ۽ ان جي مدد سان نقل سازيءَ جي سڄي زنجير قابو ۾ اچي ويندي هئي.
(10) نيفڊيڪ جا انسپيڪٽر 24 ڪلاڪن جي دوران ڪنهن به مهل، ڪٿي به پهچي چيڪنگ ڪندا هئا.
(11) شروعاتي پنجن سالن جي دوران هڪ هزار کان به وڌيڪ ڇاپا هنيا ويا ۽ 14 اربن جون نقلي دوائون ضبط ڪري ذيان ڪيون ويون ۽ ڪيترن ئي نقل سازن کي عدالتن سزائون ڏنيون.
(12) ملٽي نيشنل ڪمپنين تي سخت معيار لاڳو ڪيا ويا. اهڙين دوائن ٺاهيندڙن ۽ وڪرو ڪندرن جو پيڇو ڪيو ويو، جن جون دوائون دل جي سور جو سبب بڻجنديون هيون.
(13) نيفڊيڪ جا عملدار دوائن، ڪاسميٽڪس ۽ فوڊ آئٽمز جي مقامي پيداوار تي سخت نظر رکندا هئا ۽ ان ڳالهه کي يقيني بنائڻ جي ڪوشش ڪندا هئا ته ڪا به شيءِ انهن عملدارن جي چيڪنگ کانسواءِ مارڪيٽ تائين پهچي نه سگهي.
(14) هر دوا ليباريٽري ٽيسٽ ۽ ٻين تقاضائن پورين ٿيڻ کان پوءِ ئي رجسٽرڊ ٿيندي هئي. رجسٽريشن فقط پنجن سالن جي لاءِ ٿيندي هئي. ان کانپوءِ اُن جي اڳواڻي معيار کي نظر ۾ رکيئي فيصلو ڪيو ويندو هو ته ايندڙ پنجن سالن جي لاءِ رجسٽر ڪجي يا نه. جڏهن ته هر بل ميڊيسنز جي رجسٽريشن جو عرصو هڪ سال هوندو هو.
(15) اهو قانون جوڙيو ويو ته امپورٽر دوائون رڳو 10 سالن تائين درآمد ڪندو ۽ پوءِ اها مقام سطح تي تيار ٿيندي.
(16) حڪومت زمين رستي دوائن جي درآمد تي پابندي وجهي ڇڏي. درآمدي مقصدن جي لاءِ فقط ٻه ايئرپورٽ ۽ ٻه بندرگاهه استعمال ٿيندا هئا.
(17) اُن مهم جي نتيجي ۾ ملڪ جي اندر ۽ ٻاهر هر فرد ۽ ڪمپني کي اهو باور ڪرايو ويو ته هاڻي نائيجريا ۾ نقلي دوائن جي لاءِ ڪا به جاءِ ڪونهي. نتيجي ۾ نقلي دوائن ۽ پروڊڪٽس ۾ 90 سيڪڙو ڪمي ٿي. ياد رهي ته 2001ع ۾ مارڪيٽ نقلي دوائن جي موجودگي 90 سيڪڙو هئي.
(18) مهم جي نتيجي ۾ مقامي انڊسٽري جي پيداوار ۾ شاندار واڌ ٿي ۽ 5 سالن جي اندر 22 نيون ڪمپنيون وجود ۾ آيون.
(19) فارما سيوٽيڪل صنعت ۾ ٿيندڙ سيڙپڪاريءَ ۾ غيرمعمولي واڌارو نوٽ ڪيو ويو.
(20) ٻين آفريقي ملڪن ”ميڊ ان نائيجريا“ دوائن تان پابندي هٽائي ڇڏي.
(21) اصلي دوائن جو ڪاروبار ڪندڙ ڪيتريون ئي گهڻي قومي ڪمپنيون نائيجريا ۾ واپس اچي ويون.
(22) اسپتالن ۾ ٿيندڙ موتن جي رپورٽن ۾ غير معمولي ڪمي ڏسڻ ۾ آئي.
ڊاڪٽر ڊورا اڪيلي سر انهن موت ورهائيندرن جي خلاف جدوجهد جو فيصلو ڪيو. سندس راهه ۾ ڪيتريون ئي ڏکيائون آيون، جيڪي انسان جي ڪاميابيءَ جي راهه ۾ رڪاوٽون وجهن ٿيون. ڊاڪٽر ڊورا جعلساز مافيا کان سوکڙيون، رعايتون ۽ مفادن جو ڪو پئڪيج قبول ڪري مزي سان زندگي گذاري ٿي سگهي، پر هن پنهنجي لکين هم وطنن ۽ انهن جي ايندڙ نسلن جي مفاد کي عزيز رکيو. ان بهادر خاتون جي ڪرپشن جي خلاف جدوجهد تي 2003ع ۾ ڪرپشن جي خلاف ڪم ڪندڙ بين الاقوامي اداري ”ٽرانسپيرنسي انٽرنيشنل“ ”انٽيگريٽي ايوارڊ“ ڏنو. ساڳئي طرح 2005ع ۾ ”سلور برڊ ڪميونيڪيشنز“ کيس ”سال جي بهترين شخصيت“ قرار ڏنو. انٽيگريٽيڊ ورلڊ سروسز، ايڊورڊ ڪيسي فار ڊيموڪريسي ۽ فارڊيوئينڊ انٽرنيشنل سميت مختلف ادارن کيس ”ايوارڊ آف ايڪسيلينس“ ڏنو، جڏهن ته کيس آفريقا جي بهترين خاتون قرار ڏنو ويو. آگسٽ 2006ع ۾ ”ٽائم ميگزين“ کيس ”سهوڳي دور جي 18 هيروز“ مان هڪ قرار ڏنو.
ڊاڪٽر ڊورا جو چوڻ آهي ته نقلي دوائن جهڙي برائي مليريا ۽ ايڊز جهڙن مرضن ۽ ڌاڙي جهڙي ڏوهن کان به خطرناڪ آهي، ڇوته مليريا کان محفوظ رهي سگهجي ٿو، ايڊز کان به پري رهي سگهجي ٿو ۽ ڌاڙيل به ڪنهن کي جان سان مارڻ جو ارادو ڪري نه ايندا آهن، پر نقلي دوائون ٺاهيندڙ ۽ وڪرو ڪندڙن جو مقصد ئي ماڻهن کي قتل ڪرڻ آهي. ڊورا چوي ٿي ”نقلي دوائون دهشتگردي جي بدترين شڪل آهي، جيڪا عام صحت جي خلاف روا رکي وڃي ٿي.“
ڊورا چوي ٿي ته هن ماڻهن ۾ جاڳرتا پيدا ڪري حيرت ۾ وجهندڙ نتيجا حاصل ڪيا آهن. سندس چوڻ آهي ته نقلي دوائن جي خلاف جدوجهد ڪندڙن کي اها ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته نقلي مال تيار ڪندڙ ادارا ان ڳالهه کان خائف هوندا آهن ته هنن جي پراڊڪٽ جي نقلي هئڻ جي خبر ماڻهن کي نه پوي. هوءَ ان ڳالهه تي افسوس جو اظهار ٿي ڪري ته دنيا جون ڪي حڪومتون پنهنجن ملڪن ۾ معياري دوائن جي موجودگيءَ کي يقيني بنائڻ جي حوالي سان سخت ترين قاعدا ۽ قانون لاڳو ڪنديون آهن، پرکين ان ڳالهه جو ڪو به فڪر نه هوندو آهي ته سندن ملڪ جا ڪي ادارا دنيا جي ٻين ملڪن ۾ موت ورهائيندا وتن.
ڊورا جي زندگيءَ جو سفر
14 جولاءِ 1954ع ۾ جنم وٺندڙ ”ڊاڪٽر ڊورا ڪيم اڪيونيلي“ تعليم حاصل ڪرڻ جي دوران ۽ ان کانپوءِ هيستائين پنهنجي زندگي جي هر مرحلي ۾ غيرمعمولي ڪارڪردگي ڏيکاريندي اسڪالر شپون ۽ ايوارڊ حاصل ڪندي رهي آهي. پوءِ فارماسٽ طور پنهنجي ڪيريئر جي شروعات ڪئي ۽ ان ميدان ۾ پنهنجون ذميداريون ادا ڪندي رهي. کيس نوجوانن کي تعليم ڏيڻ جو شوق هو، تنهن ڪري هوءَ جز وقتي ليڪچر طور به ڪم ڪندي رهي. بلدياتي ادارن ۾ پڻ مختلف عهدن تي رهي.
سائنسدان ۽ دانشور جي حيثيت سان هن ڪيترين ئي ملڪي ۽ غيرملڪي سائنسي ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي ۽ مقالا پڙهيا. هن جا لکيل مضمون مختلف مخزنن ۾ ڇپجندا رهياآهن. ڊورا هڪ ڪتاب جي ليکڪا به آهي. پنهنجي سڀني پرڏيهي ملڪي مصروفيتن جي باوجود به هن ڪڏهن به شاگردياڻين سان پنهنجو واسطو نه ٽوڙيو ۽ لڳاتار تدريسي خدمتون سرانجام ڏيندي رهي. سندس مڙس ڊاڪٽر جي سي اڪيونيلي، نائيجريا يونيورسٽيءَ ۾ پروفيسر آهي، ڇهن ٻارن جي ماءُ ڊاڪٽر ڊورا گذريل چئن سالن کان انفارميشن اينڊ ٽيڪنالاجي جي وزير جي حيثيت سان ڪم ڪري رهي آهي.