ڪورونا وائرس
[b]ڪورونا وائرس ڇا آھن؟
[/b]اھو نالو کين سندن خوردبيني شڪل جي بنياد تي ڏنو ويو آھي. ھي وائرس خوردبينيءَ ۾ ڪنھن پڳ جھڙا ڏسبا آھن.
[b]ڪورونا وائرس جون لڇون
[/b]ڪورونا وائرس جون چار عدد مک لڇون آھن. الفا, بيٽا, گاما ۽ ڊيلٽا. انسانن ۾ ڪوروناوائرس ۱۹۶۰ عيسوي ۾ سڃاتو ويو ھو.
[b]ڪورونا وائرس جا قسم
[/b]ڪورونا وائرس جا ست قسم آھن
E 229 (alpha coronavirus) ۱۔
NL63 (alpha coronavirus) ۲۔
OC43 (beta coronavirus) ۳۔
HKU1 (beta coronavirus) ۴۔
۵۔ مڊل ايسٽ ريسپائريٽري سنڊروم MERS-Cov
۶۔ڏکڻ ايشيا ريسپائريٽري سنڊروم۱ SARS Cov1
۷۔ ڏکڻ ايشيا ريسپائريٽري سنڊروم۲ SARS Cov2
انسانن ۾ عمومي طور ڪوروناوائرس جا پھريان چار قسم معمولي قسم جي بيمارين جو سبب بڻجندا آھن.
ھي آخري ٽئي قسم بنيادي طور جانورن ۾ ھوندا آھن جيڪي انسان جي جانورن سان ويجھڙائپ سبب انسانن ۾ بيماريءَ جو سبب بڻيا آھن.
[b]ڪووڊ ـ ۱۹ وائرس
[/b]ھي ڪورونا خا ندان جو نئون دريافت ٿيل حصو آھي جنھن کي اڳ ڪڏھن بہ انسانن ۾ ڪونہ ڏٺو ويو آھي. ھي وائرس پھريون چين جي، شھر 'ووھان' ۾ دريافت ٿيو، جتي ھن وبا برپا ڪري ڇڏي، جيڪا بعد ۾ سڄي چين ۽ ھاڻي سڄي دنيا ۾ ڦھلجي چڪي آھي. ورلڊ ھيلٿ آرگنائيزيشين انکي "عالمي وبا" ڄاڻايو آھي.
ھي وائرس ڪيئن ڦھلجي ٿو
ھن وقت تائين موجود ڄاڻ مطابق ھي وائرس ساھ جي وسيلي مريض جي کنگھڻ، نڇ ڏيڻ، ڳالھائڻ ۽ ساھ کڻڻ دوران صحتمند ماڻھوءَ ۾ داخل ٿئي ٿو ۽ ان کي بيمار ڪري ٿو. جنھن فرد ۾ داخل ٿيو ان ۾ ۲ کان ۱۴ ڏينھن ۾ بيماري ظاھر ٿي سگھي ٿي ۽ بيمار فرد وري ۵ کان۶ ڏينھن ٻين کي بيمار ڪري سگھي ٿو.
[b]انساني جسم کان ٻاھر ڪيتري دير موثر رھي ٿو
[/b]
ھي وائرس ھوا ۾ ۳ ڪلاڪن تائين، ٽامي تي ۴ ڪلاڪن تائين، ڪاغذ تي ۲۴ ڪلاڪ ۽ پلاسٽڪ يا اسٽينليس اسٽيل تي ۷۲ ڪلاڪن تائين موثر رھي سگھي ٿو. جيڪڏھن توھان کي لڳي تہ گھر ۾ اھي شيون ڪنھن سبب ڪري وائرس سان خراب ٿيون آھن تہ گھر ۾ موجود صفائيءَ جي پاڻياٺن سان صاف ڪري سگھجن ٿيون.
پنھنجا ھٿ الڪوحل مليل ھٿن صاف ڪرڻ جي محلول يا صابڻ سان ڌوئي صاف ڪريو.
نڪ، وات ۽ اکين کي ھٿ لائڻ جي عادت ختم ڪريو.
[b]نشانيون يا علامتون
[/b]بيمار کي بخار، کنگھ، نڪ وھڻ ۽ ساھ ۾ تڪليف جي، شڪايت ٿي سگھي ٿي.
شديد بيمارن ۾ نمونيا جون علامتون بہ ٿي سگھن ٿيون.
ڪووڊ ـ ۱۹ ۽ موسم جو اثر
اڄ تائين موجود معلومات مطابق ڪووڊ ـ ۱۹ وائرس تي موسم جو ڪنھن بہ قسم جو اثر ٿيڻ جي ڪابہ شاھدي ڪونھي.
[b]بچاءَ جا اُپاءَ
[/b]الف ـ عام ماڻھو لاءِ
پنھنجي گھر ۾ رھو، ڪنھن ضروري ڪم کانسواءِ گھر کان ٻاھر نہ نڪرو جيڪڏھن ٻاھر نڪرڻ جو لاچار ھجي تہ گھر کان ٻاھر ٻئي فرد کان گھٽ ۾ گھٽ ھڪ ميٽر يا ۳ فوٽ وٿيرڪا رھو.
پنھنجي ھٿن کي صابڻ سان ڌوئندا رھو.
ب ـ ماسڪ ڪنھن کي پھرڻ گھرجي؟
سرجيڪل ماسڪ ان صورت ۾ پايو:
جڏھن توھان ۾ وائرس ھجڻ جي پڪ ھجي.
توھان صحت ڪارڪن آھيو ۽ ڪنھن شڪي يا مريض جي سھائتا تي مامور آھيو. صحت ڪارڪن جي ذميواري آھي. ذاتي بچاءَ جو خيال ڪريو.
توھان دڪاندار آھيو ۽ گراھڪ فاصلو نٿا رکن.
ت ـ ڪووڊ ـ ۱۹ جي تشخيص ـ
* جنھن فرد ۾ وائرس جو شڪ ھجي، ان کي ڪورنٽائين ۾ رکي، انھن جي ٽيسٽ ڪرايو.
* جن فردن ۾ ٽيسٽ ڪرڻ کانپوءِ وائرس جي موجودگيءَ جي پڪ ٿئي، انھن مريضن کي آئسوليشن وارڊ ۾ داخل ڪرايو.
ڪووڊ ـ ۱۹ جي ھن مند ۾ ' سرجيڪل ماسڪ' جو ڪم آھي
① اسپتال ۾ ڪم ڪندڙ عملي جي حفاظت ڪرڻ
يا
② بيماري ظاھر ٿيل مريض مان ٻين ڏانھن ڦھلاءُ روڪڻ.
باقي عام صحتمند ماڻھو صابڻ سان پنھنجا ھٿ ڌوئڻ تي ڌيان ڏين. سڀ کان بھتر "ھٿ ڌوئڻ" آھي.
① کنگھ يا نڇ اچڻ جي وقت پنھنجي وات کي ڪنھن ڪپڙي يا ٽشو پيپر سان ڍڪيو يا 'ٺونٺ' ۾ منھن وجھي 'نڇ' ڏيو.
② ھٿن کي چڱي طرح صابڻ سان ڌوئي صاف ڪريو يا 'الڪوحل' جو محلول ھٿن تي مليو.
③ پکين ۽ جانورن کي ھروڀرو ھٿ نہ لڳايو.
④ کنگھ، زڪام، بخار يا ساھ جي تڪليف ڀانئيو تہ ڪنھن مستند ڊاڪٽر سان جلدي مشورو ڪريو.
⑤ اھڙن ماڻھن کان گھٽ ۾ گھٽ ھڪ ميٽر وٿيرڪا رھو جن کي کنگھ، زڪام، بخار يا ساھ جي تڪليف ھجي.
[b]لاڪ ڊائون
[/b]سماج جي ھر باشعور شھري کي لاڪ ڊائون جي حمايت ڪرڻ گھرجي. سماج جا جيڪي بہ فرد ان تي عمل ڪن ٿا (خاص ڪري تعليمي شعبي سان لاڳاپيل فرد، ادارا ۽ تنظيمون) اسين صحت جي شعبي سان لاڳاپيل سڀئي ڪارڪن انھن جا ٿورائتا آھيون. اسان منجھان جيڪڏھن ڪجھ دوست ڀورائيءَ ۾ ان عمل کي ڪو غلط رنگ ڏئي پيش ڪن ٿا تہ آءُ انھن طرفان بہ معافي جو طلبگار آھيان.
[b]سماجي وٿي ڪرڻ
[/b]ياد رھي روزاني گھرو ضرورت جي سامان، سبزي، ميون، ڌوٻيءَ جو دڪان، ميڊيڪل اسٽور ۽ اسپتالون کليل ھجڻ سٺو سنئوڻ آھي. اھي بند ٿيندا تہ سماج ۾ بيچيني پيدا ٿيندي، خريداريءَ تي ھجوم وڌندو ۽ وٿيرڪو رھڻ ۾ مسئلو ٿيندو.
ھي ڪو ھٿيارن واري جنگ جي حالتن وارو ڪرفيو ناھي. ''سماجي وٿي ڪرڻ'' جو عمل آھي.
جيڪڏھن سڄو روڊ ماڻھن سان ڀريل بہ ھجي ۽ اھي ھڪ ٻئي کان 'ٻانھ جيترو' (ھڪ ميٽر يا 3 فوٽ) وٿيرڪا ھجن، جيئن 1983 جي ايم آرڊي جدوجھد دوران قلم 144 ھوندي جلوس ڪڍندا ھئاسين تڏھن بہ وائرس کي مات ڏيڻ ۾ ڪاميابي ٿيندي.
سماجي وٿي ڪرڻ وقت جيڪڏھن جملي آباديءَ مان 70 سيڪڙو عمل ڪندي تہ اھو 100 سيڪڙو جيترو ئي لاڀ ڏيندي.
[b]الڳ ٿلڳ يا ڌار ڪرڻ Quarantine
[/b]اھڙا بظاھر صحتمند ماڻھو جن ۾ شڪ ھجي تہ ھي ڪنھن اھڙي ملڪ يا علائقي مان آيا آھن جتي ڪووڊ ـ ۱۹ وائرس موجود ھيو ۽ انھن ۾ ڪووڊ ـ ۱۹ جي موجودگي ممڪن آھي، انھن کي باقي صحتمند آباديءَ کان ۽ ھڪ ٻئي کان الڳ ٿلڳ ڌار ڪري مقرر وقت لاءِ نگرانيءَ ۾ رھائبو آھي.
انھن ماڻھن کي ڪنھن اسپتال يا صحت مرڪز ۾ داخل ڪونہ ڪبو آھي پر اھڙي جڳھ تي ترسائبو آھي جيئن اھي باقي آباديءَ سان رابطي ۾ نہ اچن.
انھن ماڻھن ۾ ڪووڊ ـ ۱۹ جي وائرس جي ھجڻ جي جانچ ڪئي ويندي آھي ۽ جيڪڏھن ڪنھن ۾وائرس جي موجودگي پڪي ٿئي تہ ان کي 'اڪيلو' ڪيو ويندو آھي.
[b]اڪيلو ڪرڻ
[/b]اڪيلي ڪرڻ Isolation جو عمل بيمار ماڻھن کي صحتمند ماڻھن يا انھي بيماريءَ کان آجن ماڻھن کي پري ڪري سندن چرپر محدود ڪئي ويندي آھي جيئن اھي بيماريءَ کي، ڦھلجڻ کان روڪي سگھجي. اڪيلا ڪيل مريض اسپتالن ۾ خاص قائم ڪيل ڪمرن ۾ ترسايا ويندا آھن جيئن سندن علاج ۽ ضرورت مطابق طبي سھائتا ڪري سگھجي.