لطيفيات

نوري، ناري ۽ عدم

هيءُ ڪتاب شاھہ سائين جي شاعرءَ کي الڳ رخ کان پرکڻ جي ڪوشش آهي، جنهن ۾ نوجوان ليکڪ ڦلو ميگهواڙ ڪجهہ نوان نُڪتا ۽ سوال اٿاريا آهن. جو لکيل هي ڪتاب جنهن ۾ شاه لطيف جي فن ۽ فڪر جو تحقيقي اڀياس بيان ڪيل آهي. ڦلوءَ ھن ڪتاب ۾ نہ صرف شاھہ صاحب جو فڪري اڀياس ڪيو آھي پر، پوري سماج کي بيان ڪيو آهي تہ ڪڏهن ۽ ڪٿي سماج ۾ تبديلي آئي ۽ ذات پات جي آڙ ۾ ٿيندڙ واقعن جي ڄاڻ بہ بيان ڪئي آهي. 

Title Cover of book نوري، ناري ۽ عدم

پبلشر پاران

هن وقت تائين شاھ عبداللطيف ڀٽائي تي تمام گهڻو تحقيقي ڪم ٿيو آهي، ۽ هن وقت به ٿي رهيو آهي ته اڃا وڌيڪ تحقيقي ڪم جي ضرورت پڻ آهي. ڇاڪاڻ ته آفاقي شاعرن جي اها خوبي هوندي آهي ته سندن شعر کي ڪيترن ئي پاسن کان جاچي انهن جو تجزيو ڪري سگهجي ٿو. هر محقق پنهنجي پنهنجي انداز سان تحقيق جو نيون حدون ڳولهي ٿو ۽ نوان لاڙا ۽ اهڃاڻ سامهون آڻي ٿو. شاھ سائينءَ جي ڪلام ۾ هڪ ئي وقت سنڌ جو ماضي، حال ۽ مستقبل به سمايل آهي ته سندس شاعريءَ ۾ زمان ۽ مڪان کا اڪري وڃڻ جو هنر پڻ آهي. سندس شاعريءَ ۾ جتي تمثيلي انداز ۾ رومانوي، تاريخي، نيم تاريخي ۽ ڪلاسيڪي قصا آهن. اتي سنڌ جي چپي چپي جي تصوير پڻ شاھ سائين جي شاعري جو حصوآهي. سنڌ جون وستيون واهڻ، وڻ ٽڻ، پکي پکڻ، موسمون، مينهن، جهڪون، لُڪون، ڪڪر، ڇپر، ڇمر به شاھ سائين جي شاعريءَ ۾ آهن ته سنڌ جو گڏيل شعور، نفسيات ۽ سماجي قدر پڻ شامل آهن. زندگي ۽ موت جو فلسفو، پيار ۽ ڪرب جو جهان، سڪ ۽ عشق جون رمزون، ايثار ۽ قرباني جو جذبو، تصوف ۽ روحانيت جون منزلون به شاھ سائين جي شاعريءَ جو حصو آهن. مطلب ته هر اهو موضوع شاهه سائينءَ جي شاعري ۾ موجود آهي، جنهن جو تعلق فرد ۽ سماج؛ بلڪه زندگيءَ سان آهي. هو زندگيءَ جو شاعر به آهي، ته موت کي به هڪ منزل سمجهي ٿو، اها منزل جيڪا محبوب سان ملائي ٿي،“جي تون ڪالهه مئينءَ ته ڪالهه ئي گڏينءَ پرينءَ کي” جهڙو آفاقي استعارو سندس ئي آهي.
هيءُ ڪتاب “نوري، ناري ۽ عدم” به شاھ سائين جي شاعرءَ کي الڳ رخ کان پرکڻ جي ڪوشش آهي، جنهن ۾ نوجوان ليکڪ ڦلو ميگهواڙ ڪجهه نوان نُڪتا ۽ سوال اٿاريا آهن. هونئن به فلسفي جي دنيا ۾ جواب کان وڌيڪ اهميت سوال جي هوندي آهي. هن ڪتاب ۾ اٿاريل ڪجهه سوالن جا جواب ته ليکڪ پاڻ ڏنا آهن، پر ڪيترائي اهڙا سوال آهن، جيڪي هن اڻنبريل ئي ڇڏي ڏنا آهن. شاھ سائين تي ٿيل تحقيق جي حوالي سان هيءُ ڪتاب پڻ هڪ وک تصور ڪيو وڃي، بلڪل ايئن جيئن شاھ سائينءَ چيو آهي، “کُهي جا کَنيائين، تَهِين وک ويجهِي ڪئي،” يعني هيءُ ڪتاب لکي ليکڪ هڪ وک ته کنئي آهي. پوءِ اها وک ڪيتري وجهي ٿئي ٿي، ان تي اسان جا ٻيا اسڪالر ويچاريندا. هتي اسان سندس نڪتهءِ نظر کي هن ڪتاب ۾ آڻي پڙهندڙن ۽ شاھ سائينءَ سان پيار ڪندڙن جي اڳيان پيش ڪري سرهائي محسوس ڪري رهيا آهيون. ان اميد سان ته شاھ سائين جي شاعري جي پرک جو ڪو نئون گس ۽ ڏس ملندو. توڙي جي هيءُ هينئن سان هلڻ جو هنڌ آهي. شاھ سائين پاڻ ئي چوي ٿو،

ڪوهُ ٿو ڪاڳرَ ڪورئين، ويٺو وِڃائين مَسُ،
ڏُورِ تِئائِين ڏَسُ، اَکرُ جِئائِين جُڙيا.

غلام اڪبر لغاري
سيڪريٽري
ڪلچر، ٽوئرزم ۽ ائنٽيڪيوٽيز ڊپارٽمينٽ
حڪومت سنڌ