لِي- سنگاپور جي هڪ دلچسپ شخصيت
سنگاپور جي اها خوش نصيبي چئجي ته سنگاپور جي نوجوان ليڊر ليءَ کي قدرت وڏي حياتي ڏني (هو اڃا تائين حيات آهي، هن سال سيپٽمبر ۾ 75 هين برٿ ڊي ملهائيندو) ۽ ٽيهارو سال کن وزيراعظم بڻجڻ بعد به اڃا تائين پارليامينٽ ۾ آهي ۽ سينيئر وزير آهي.
ليءَ جا پڙ ڏاڏا تڙ ڏاڏا چين ۾ غريب هجڻ ڪري هو چين جي ڏاکڻي علائقي مان لڏي محنت مزدوريءَ لاءِ سنگاپور آيا هئا. سندن مادري زبان “هَڪا” هئي، جيڪا چين جي مشهور چيني ٻولين مان هڪ آهي. لي (Lee Kuan Yew) سورهين سيپٽمبر 1923ع تي سنگاپور ۾ ڄائو. بنيادي تعليم سنگاپور ۾ حاصل ڪرڻ بعد وڪالت پڙهڻ لاءِ لنڊن ويو. اتي هن قانون جي ڊگريءَ ۾ ڊبل فرسٽ حاصل ڪيو جيڪا ڊگري هن ڪئمبرج يونيورسٽيءَ مان حاصل ڪئي. 1940ع ۾ مسٽر لي پنهنجي وطن پهتو جتي مزورن جي اڳواڻ ٿيڻ جي حيثيت ۾ مشهوري ماڻي. سنگاپور ۾ اڃا تائين انگريزن جو راڄ هو.
1954ع ۾ انگريزن جي اجازت سان سنگاپور ۾ رهندڙن کي سياسي پارٽيون ٺاهڻ جي موڪل ملي جيئن اڳتي هلي هتي جا ماڻهو Self Rule ۾ حصو وٺي سگھن. لي پيپلس ائڪشن پارٽي (P.A.P) جو ميمبر ٿيو ۽ 1959ع واري اليڪشن ۾ (P.A.P) کٽي وئي ۽ لي ڪئان يو ملڪ جو وزيراعظم ٿيو. ان وقت پاڻ 36 سالن جو هو. ان وقت کان وٺي اڄ تائين(P.A.P) کٽيندي اچي. هن ٽيهارو سال لڳاتار وزيراعظم رهڻ بعد پنهنجي ڪرسي پنهنجي ڊپٽي “گو چاڪ ٽانگ” (Goh Chock Tong) حوالي ڪئي. “عوام چاهي ٿي ته آئون ان ڪرسيءَ تي هجان” ليءَ چيو، “پر هاڻ گھڻو ئي ٿيو. هاڻ ته آئون پوڙهو ٿي چڪو آهيان. منهنجي ملڪ ۽ قوم کي نوجوان وزيراعظم جي ضرورت آهي، ان ڪري مون کي هاڻ هڪ صلاحڪار جي حيثيت ۾ پاسي تي رهڻ کپي.”
سڀني چيو ٿي ته لي مرڻ بعد اهڙو نمونو ڪري ويندو جو سندس پٽ (جيڪو پٽ پارليامينٽ ۾ آهي ۽ وزير آهي) ئي وزيراعظم ٿئي، پر ماڻهن ڏٺو ته هن جيئري ئي ان تخت تاج کي پري ڪري ڇڏيو، جنهن لاءِ اسان جي ايشيا ۽ آفريڪا جا ڪيترا اڳواڻ خوار خراب ٿي پوءِ ڇڏين ٿا. سڀني ڏٺو ته ليءَ پنهنجي جاءِ تي پنهنجي پٽ بدران هڪ ٻئي پارليامينٽرين کي چونڊيو. اهو ئي سبب آهي جو لي جيڪي ڪجھه چوي ٿو ان تي ماڻهو يقين ڪن ٿا. هو هميشه ان ڳالهه جي ئي وڪالت ڪري ٿو ته سنگاپور ۾ هر ڳالهه قابليت (Merit) جي ئي بنياد تي رهي.
لي کي پهرين ڏينهن کان هڪ صاف Vision هو ته سنگاپور ڪيئن هجڻ کپي:
“…an Striving acquistitive community… and equal and just society where man is rewarded on the basis of merit and effort”
سنگاپور پارليامينٽ جي اليڪشن هر پنجين سال ٿئي ٿي ۽ سنگاپور جي هر شهريءَ لاءِ ووٽ ڏيڻ ضروري آهي. منهنجي ملائيشيا ۾ رهائش دوران سنگاپور ۾ ٻه دفعا اليڪشن ٿي. ٻئي دفعا ڏٺم ته منهنجو سنگاپوري ڪليگ انجنيئر دائود ۽ سندس چيني زال اليڪشن واري ڏينهن ۾ موڪل ڪري سنگاپور ڀڄندا هئا. اليڪشن ۾ ووٽ نه ڏيڻ ڪري هنن جو پاسپورٽ رد ٿئي ٿو يا شايد ٻي ڪا سزا هجي،سو مينهن هجي يا طوفان اليڪشن وارن ڏينهن ۾ هو سنگاپور پهچيويا ٿي.
بهرحال سنگاپور جنهن جو نالو ڪنهن زماني ۾ تيماسيڪ (Temasek) هو، ان بعد سنگاپور ٿيو. پوءِ جپانين سيونان (Syonan) بڻايس ۽ هاڻ هي “سٽي اسٽيٽ” يا “آئلئنڊ اسٽيٽ” سڏجي ٿو ۽ اڄ جي ماڊرن، تعليم يافته ۽ سهولت وارن شهرن مان هڪ آهي. سنگاپور جون گھٽيون ڪچري، ڏوهه ۽ سياسي هنگامن کان صاف آهن. سنگاپور لاءِ چيو وڃي ٿو ته سنگاپور ۾ Every thing works. نلن مان صاف سٿرو (پيئڻ لائق) پاڻي اچي ٿو. لائيٽ ڪڏهن به بند نٿي ٿئي. ٽيليفون ڪڏهن به خراب نٿو ٿئي. رستا ڪڏهن به ٽريفڪ کان جام نٿا ٿين. آفيسن ۾ ڪنهن جو به ڪاغذ پٽ نٿو ترسي... ۽ ان سمورين ڳالهين جو وڏو ڪريڊٽ هن شخص ليءَ جي حوالي آهي، جنهن جي ملڪ کي، جنهن جي ڪمن کي، جنهن جي ڳالهين کي، جنهن جي انٽرويوز ۽ بيانن کي آئون گذريل ٽيهارو سالن کان غور سان جاچيندو اچان، ٻڌندو اچان. اسان لاءِ هن شخص جون ملڪ کي بهتر بنائڻجون پاليسيون کليل ڪتاب آهن. هن جي وزيرن ۽ سرڪاري ڪامورن جي ڪم ڪار جو طريقو اسان لاءِ رهنمائي ثابت ٿي سگھي ٿو ۽ اسان جيڪي تمام گھڻو سڌريل هئاسين ۽ هاڻي پٺتي رهجي ويا آهيون، هڪ دفعو وري اڳتي نڪري سگھون ٿا.
بهرحال! لي ڪئان يو هڪ دلبر ماڻهو آهي. سندس ملڪ، مذهب ۽ زبان کڻي ڇا به هجي، سندس سٺين ڳالهين جي واکاڻ ۽ ان تي عمل ته اسين ڪري سگھون ٿا.
ويجھڙائيءَ ۾ لي ڪئان يو جو هڪ ڪتاب: The Singapore Story Memories of Lee Kuan Yew سنگاپور پريس هولڊنگس وارن ڇپيو آهي. ان جا ڪجھه ٽڪرا پڙهندڙن جي دلچسپيءَ لاءِ هتي ڏيڻ بي محل نٿو سمجھان،