سنگاپور ۽ سامونڊي ڦورو (Pirates)
پر سامونڊي زندگي اڳ توڙي اڄ، ڪا سئو سيڪڙو خوبصورت ۽ آرام واري ناهي. پراڻي زماني جي ڪاٺ جي ٻيڙين ۽ سڙهن وارن جهازن بدران هاڻ مضبوط ۽ طاقتور انجڻين وارا لوهي جهاز ايجاد ٿي ويا آهن ... حضرت انسان اليڪٽرسٽي ايجاد ڪري، هيٽنگ ۽ ايئرڪنڊيشننگ سسٽم ذريعي ٿڌ ۽ گرمي تي ڪنٽرول ڪري ورتو آهي، پر ڪجھه فئڪٽر (شيون) اهڙيون آهن جن تي انسان فتح حاصل ڪري نه سگھيو آهي. مثال طور طوفان، سامونڊي لهرون(waves) ڪُنَ(under currents) ، ويرن جو لهڻ چڙهڻ -اهڙيون شيون آهن جن تي جهاز وارا ڪنٽرول ڪري نه سگھيا آهن ۽ اڄ به، هن ماڊرن دور ۾، ههڙن آفتن جهڙن جهازن تي سوار ٿيندي به هڪ جهازيءَ جو ساهه ٿو سُڪي. سمنڊ تي انهن قدرتي آفتن کان سواءِ سامونڊي ڦورو (pirates) به زندگي عذاب ڪن ٿا. Piracy (سامونڊي ڦر) هينئر کڻي گھٽ آهي (جيتوڻيڪ بنهه گھٽ به نه آهي)، پر اڳئين زماني ۾ تمام گھڻي هئي ۽ جهازين جو الهه تلهه چٽ ٿي ٿي ويو.
سامونڊي ڦورو (Pirates) “قذاق” به سڏجن ٿا هن پاسي (ايسٽ انڊيز) توڙي ڪئربين سمنڊ ۾ (ويسٽ انڊيز)ڏي تمام گھڻا هئا. هڪ دفعي ڪراچيءَ جي هڪ پوليس آفيسر کان پڇيم ته لالو کيت ۾ ڦر ۽ ڌاڙي جا واردات گھڻا ٿين ٿا ۽ هاڪس بي ۽ ماڙيپور پاسي گھٽ ڇو؟
“ ان ڪري جو،” هن ٻڌايو “لالو کيت پاسي ڳتيل آبادي ۽ سوڙهيون گھٽيون جام آهن. چور يا ڌاڙيل ڦر ڪريو انهن گھٽين ۾ گم ٿيو وڃن. ماڙيپور پاسي هڪ ئي رستو آهي ۽ واردات ڪري ڀڄڻ مهل هميشه جھلجڻ جو خطرو رهي ٿو.
منهنجي خيال ۾ هن پاسي، سنگاپور جي آسپاس (ايسٽ انڊيز پاسي) ۽ هوڏانهن ويسٽ انڊيز پاسي گھڻي ڦر جو اهو ئي سبب آهي جو هڪ ٻئي جي ڀر ۾ ننڍا وڏا سوين هزارين ٻيٽ آهن. قزاق (Pirates) ٻيڙين ذريعي جهازن تي چڙهي، ڦر ڪري پوءِ اهڙن ٻيٽن مان ڪنهن هڪ تي لڪيو وڃن. ڪيترن ٻيٽن جي چوڌاري سامونڊي گاهه ۽ وڻ ٽڻ (Mangroves) ايترا گھاٽا آهن جو هو انهن ۾ ٻيڙين سميت لڪيو وڃن. هي وڻ ۽ ٻوٽا Mangroves سمنڊ جي کاري پاڻيءَ تي ڦٽيو وڃن ۽ اهي جتي سامونڊي ساهه وارن ۽ پکين لاءِ فائدي مند آهن اتي چورن ۽ موالين جي لڪڻ جا پڻ بهترين اڏا آهن.
پڙهندڙ شايد اهو سوچي رهيا هجن ته ننڍڙي ٻيڙي جنهن ۾ قذاق چڙهي اچن ٿا ۽ جيڪا هو چَپوئن (Oars) سان هلائين ٿا، اها پاڻيءَ جي وڏي جهاز تائين ڪيئن ٿي پهچي جنهن جي رفتار گھڻي ٿئي ٿي ۽ اوچائي پڻ وڏي آهي. اهو ائين آهي جيئن ٽرڪن تان سامان جي چوري ٿئي ٿي. چور يا ڌاڙيل رستي تي پٿر يا وڻ جون ٽاريون رکيو ڇڏين ۽ پوءِ اتان لنگھڻ وقت ڊرائيور کي رفتار گهٽڪرڻي پوي ٿي ۽ اوسي پاسي لڪل ڌاڙيل ٽرڪ مٿان چڙهيو وڃن. سمنڊ تي جهازن جي رفتار گھٽ ڪرڻ لاءِ پٿر يا ٽاريون ته نٿيون وڇائي سگھجن باقي هن پاسي ڪن هنڌن تي تانگھو پاڻي هجڻ ڪري يا ٻيٽن وٽان ور ڪڙ هجڻ ڪري، ڪن هنڌن تي جهاز جي رفتار گھٽ ڪرڻي پوي ٿي. ان مهل هي قذاق جهاز تي رسو اڇلائي، مٿي چڙهيو پون. اهو ڪم خاص ڪري رات جو ٿئي ٿو. هر جهاز تي پورا پنا ماڻهو جهاز هلائڻ لاءِ ٿين ٿا. ڪنهن جهاز تي ڪو فالتو ماڻهو آهي به ته اهو ڪهڙي سڄي رات چوڪيداري ڪري سگهندو ۽ هيڏي ساري جهاز تي هو ڪهڙي هنڌ بيهي ڦورن تي نظر رکي. ٻي ڳالهه ته رات جي وقت جهاز هلائڻ مهل سڄي جهاز جي ٻاهرين حصي تي اونداهه ڪرڻي پوي ٿي ته جيئن سامهون ايندڙ پري کان جهاز جي بتي ڏسي ۽ ان سان ٽڪرائڻ کان بچاءُ ڪري سگهجي. سو ڦورن جي بچاءُ لاءِ جهاز جي ٻاهران بتيون ٻارڻ سان صحيح طرح جهاز هلائي نه سگھبو. اهو ائين آهي جيئن ڪار هلائڻ مهل اندر جون بتيون وسائجن ٿيون نه ته سامهون صحيح طرح نظر نٿو اچي.
ڪيترا قذاق (ڦورو) ڏينهن جو به جهاز جي ڦر لاءِ جهاز تي چڙهيو اچن. هر اها ٻيڙي جيڪا سامهون پئي اچي يا پاسي کان بيٺي آهي، ان جي ڪهڙي خبر ته ڌاڙيلن جي آهي يا ڪنهن شريف ماڻهوءَ جي. پوءِ جيئن ئي جهاز ٻيڙيءَ ڀرسان لنگهي ٿو ته ٻيڙيءَ ۾ سوار ڦورو جهاز جي پٺ تان مٿي چڙهيو پون. سنگاپور جي اوس پاس واري علائقي ۾ ايترا ٻيٽ آهن جو ڏينهن رات سوين ٻيڙيون هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ پيون اچن وڃن- پوءِ ڪهڙي خبر ته انهن سون ۾ هڪ ٻه ٻيڙيون ڦورن (Pirates) جون به آهن. سڀ کان گھڻي ڦر انڊونيشيا جي ٻيٽ سماترا ۽ ملائشيا جي وچ ۾ ٺهيل سمنڊ جي پٽيءَ “ملاڪا ڳچي سمنڊ” ۾ ٿئي ٿي، جتان لنگھڻ هر جهازيءَ جي مجبوري ٿي پئي آهي، جو اهو سوڙهو سامونڊي رستو (Malacca Strait) اسان جهازين جو هڪ ته وڏو پنڌ بچائي سفر ننڍو ڪري ٿو، ان کان سواءِ پاسي کان وڏا ٻيٽ ۽ ڌرتي هجڻ ڪري سمنڊ جي هن 700 کن ميلن جي وهڪري ۾ نه آهي طوفانن جو خطرو ۽ نه سامونڊي ويرن جو ڊپ. پر هي سامونڊي رستو تمام سوڙهو هجڻ ڪري (خاص ڪري وير لهڻ مهل، جيڪا روزانو ٻه دفعا لهي ٿي)سمنڊ تانگھو ٿيو پوي ۽ اڳئين زماني ۾ توڙي اڄ، جهازين کي هن سوڙهي سمنڊ مان جهاز کي خبرداريءَ سان هلائڻو پوي ٿو جيئن جهاز ڪناري ڏي بتال(Drift) نه ٿئي، يعني رڙهي نه وڃي. ان سوڙهي ڳچي سمنڊ جي وچ وچ تي به ڪيترائي ٻيٽ ۽ سمنڊ اندر ٽڪريون آهن جن کان بچائڻو پوي ٿو ته متان انهن سان ٽڪرائجي جهاز ڀڄي نه پوي ۽ جهاز جي جيتري گھڻي رفتار هوندي اوترو وڏو نقصان ٿيندو. ان ڪري جهاز کي آهستي هلائڻ ۾ سلامتي آهي. تانگھي پاڻيءَ تان هلائڻ ۾ اهو نقصان آهي ته جهاز جو ترو سمنڊ جي تري واري ريتي يا گپ ۾ ڦاسيو پوي جنهن کي Grounding سڏجي ٿو. گرائونڊ ٿيل جهاز جي مشينن کي نقصان هڪ طرف ٿئي ٿو جو ان جي پمپن ۽ ڪولرن ۾ ريتي ڪاهيواچي ۽ جھٽڪي سان جهاز گرائونڊ ٿي هڪدم بيهڻ ڪري جهاز جي پروپيلر (پنکي) ۽ تري کي وڏو نقصان رسي ٿو۽ ترو ڦاٽڻ ڪري سمنڊ جو پاڻي اندر گھڙيو اچي ۽ جهاز ٻڏيو وڃي. پر جي اهي نقصان نٿا به ٿين ته ڦاٿل جهاز کي وري ڇڪائڻ ۾ وڏو خرچ ٿو اچي. ان ڪري اهڙن هنڌن تان جهاز کي آهستي ۽ وڏي خيال سان هلائڻو پوي ٿو ۽ ڦورن ڌاڙيلن کي ڦر ڪرڻ جو وجھه مليو وڃي.
پڙهندڙن جي دماغ ۾ شايد اهو به خيال ايندو هجي ته جهاز تي هٿيار (بندوق پستول) ڇو نٿا رکيا وڃن. مال بردار يا مسافر جهازن تي ائين هٿيارن جي آزادي ڏيڻ سان ويتر نقصان رسي سگھي ٿو. قذاق ته خبر ناهي ڪڏهن جهاز تي اچن، تيسين جهازي پنهنجو پاڻ ننڍين ننڍين ڳالهين تي هڪ ٻئي کي ماري ڪُٽي ويهي رهن. هونءَ به گھڻو وقت سمنڊ تي رهڻ ڪري دماغ توائي رهي ٿو، شايد اهو ئي سبب آهي جو جهازيءَ جي شاهدي اڌ برابر سمجھي وڃي ٿي. (حقيقت آهي يا ڪوڙ، مون به ماڻهن کان ٻڌو آهي، صحيح سُڌ وڪيلن کي هوندي.) جهاز تي ائين چڙهندڙ ڦورن کي جهاز تي مٿي چڙهڻ کان دل شڪستو ڪرڻ لاءِ کاري پاڻيءَ جا ڦوهارا هنيا وڃن ٿا.
1819ع ۾ جن ڏينهن ۾ رئفلس سنگاپور پهتو هو انهن ڏينهن ۾ هن پاسي يعني ملائشيا ۽ انڊونيشيا پاسي سامونڊي ڦورن (قذاقن) جو وڏو عذاب هو. سنگاپور ايندي يا سنگاپور کان ويندي ڪيترن ئي واپاري جهازن تي قذاقن جا حملا ٿيندا هئا. هڪ ڏينهن سال 1832ع جي ڊسمبر جيمهيني ۾، هڪ چيني واپاريءَ جو هڪ سڙهن وارو جهاز سنگاپور پهانگ وڃي رهيو هو. (هي قصو سنگاپور جي درسي ڪتابن ۾ پڻ آهي.) جهاز تي آفيم جون پيتيون، سڻيءَ جون ڳٺڙيون، سوٽي ڪپڙن جا تاڪيا، چانورن جون ڳوڻيون ۽ ٻيون شيون هيون.
جهاز تي 33 خلاصي هئا ۽ هنن وٽ منجنيق نموني جون ست کن ننڍيون گولا هڻڻ واريون مشينون هيون. سنگاپور جي بندرگاهه کان ٻاهر نڪري هن جهاز پهانگ لاءِ اتر طرف رخ ڪيو. جڏهن اهو جهاز ٽِنگي ٻيٽ وٽ پهتو ته هڪ خلاصيءَ وٺي رڙيون ڪيون: “پائريٽ! پائريٽ!” (قذاق! قذاق!) هنن سامونڊي ڦورن جو يڪو 15 ٻيڙين جو فِليٽ هن پاڻ ڏي ايندو ڏٺو، جنهن جي هر هڪ ٻيڙيءَ تي ڪيترائي ڦورو هئا.
ڦورن جون ٻيڙيون اچي جهاز وٽ پهتيون. اهو حال ڏسي خلاصين پنهنجيون بندوقون ڇوڙيون پر ڦورن وٽ هن کان وڌيڪ گهڻيون بندوقون ۽ بارود هو ۽ خلاصين کي سگھو ئي ماٺ ڪرائي ڇڏيائيون. هن دوبدو لڙائيءَ ۾ چار خلاصي مارجي ويا ۽ هنن وٽ جيڪو بارود هو ان کي اچي باهه لڳي ۽ جهاز جا سڙهه ڀڄي ڀري پيا. ان بعد خلاصي مجبور ٿي پيا. هو نه وڌيڪ وڙهي سگھيا ۽ نه پنهنجي جهاز کي اڳتي ڀڄائي سگھيا.
ان بعد ڦورو جهاز تي چڙهي ان جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پکڙجي ويا. هنن کي جيڪو جهازي سامهون نظر آيو ٿي ان کي ڇرن ۽ ڀالن سان ماري رکيائون ٿي. ڪيترن ته جان بچائڻ لاءِ سمنڊ ۾ کڻي ٽپو ڏنو جن مان ڪيترا ٻڏي ويا، بچلن کي ٻيڙين ۾ موجود ڦورن مارڻ شروع ڪيو. ڦر ۽ مارڪٽ هلندي رهي تان جو اچي رات ٿي. خلاصين مان ٻارهن ڄڻا ۽ انهن جو ڪمانڊر خوش نصيب چئبا جو ڦورن جي ور نه چڙهيا ۽ هاڻ رات جي اونداهيءَ ۾ هڪ ڪاٺ جي تختي ذريعي، جيڪو سندن جهاز جي ڀڄڻ ڪري ڪِري پيو هو، ترندا رهيا. صبح جو اتان ڪجھه ملئي مهاڻا اچي لنگھيا. هنن رحمدل مهاڻن نه فقط هنن جي جان بچائي پر کين کائڻ پيئڻ لاءِ پڻ ڏنو. ملائيشيا جو ڪنارو ڪو پري نه هو جو هو ملاڪا نار ۾ تري رهيا هئا. مهاڻن جي ٻيڙين ۾ هو ملاڪا جي ويجھو پهتا ۽ واپس سنگاپور سمنڊ رستي موٽڻ بدران باءِ روڊ جوهور رياست مان ٿيندا سنگاپور پهتا. سنگاپور پهچڻ تي جهاز جي خلاصين ٻيڙين وارن مهاڻن جا ٿورا مڃيا ۽ کين انعام طور ڪجھه پيسا به ڏنا.
اوڻيهين صديءَ ۾، هنن ملئي ٻيٽن ڏي سامونڊي ڦر جو وڏو عذاب هو. سنگاپور ۾ رهندڙ واپارين جي زندگي ۽ مال هر وقت خطري ۾ هوندو هو. ڪيترن ئي مال بردار جهازن جي سنگاپور جي آس پاس، ڦر ٿيندي هئي. جهازن تي جيڪي مال چڙهيل هوندو هو سو کسجي ويندو هو ۽ جهاز تي چڙهيل ماڻهو ماريا ويا ٿي، يا غلام ڪري ٻين ملڪن ۾ وڪيا ويا ٿي. آگسٽ کان آڪٽوبر تائين ڏکڻ چيني سمنڊ ۾ موسم بهتر ٿيڻ تي بورنيو ۽ ڏکڻ فلپين پاسي کان ڪيتريون ئي Pirate boats ملاڪا نار کان اچي نڪرنديون هيون ۽ سنگاپور پينانگ جي وچ ۾ مال کڻي هلندڙ جهازن ۽ بتيلن جي ڦر ٿيندي هئي.
ڪجھه ڦورو (قذاق) ته مٿي ذڪر ڪيل بورنيو ٻيٽ پاسي کان ايندا هئا، ٻيا وري جاوا، سماترا، ملايا ۽ ريائو ٻيٽن جي ڪناري واري علائقي کان ايندا هئا. اهي ڦورو سڄو سال ملاڪا نار ۾ جهازن جي ڦر ڪندا رهيا ٿي.
Piracy (سامونڊي ڦر) هن پاسي پهرين به هلي ٿي پر يورپين جي اچڻ جي ڪري اها وڌڻ لڳي هئي جنهن لاءِ اهو ئي سبب ٻڌايو وڃي ٿو ته انگريزن ۽ يورپين (فرينچ، ڊچ، پورچوگالين) جي هن پاسي اچڻ ۽ ٻيٽن کي پنهنجي قبضي ۾ ڪري پنهنجي پسند ۽ فائدي جا قاعدا قانون ٺاهڻ ڪري هتي جا مڪاني ماڻهو ڊسٽرب ٿيڻلڳا. خاص ڪري ڊچن ته تمام گھڻيون سختيون ڪيون. هنن چاهيو ٿي ته هتي جا ماڻهو آزاد نموني سان، هڪ ٻئي سان واپار ڪرڻ بدران هر ڪم هنن جي مرضي سان ڪن ۽ مال به فقط کين سندن مقرر ڪيل قيمتن تي وڪڻي ڏين. ائين ڪرڻ سان مڪاني سوداگرن کي ويو نقصان ٿيندو ۽ ڪيترن واپار ڪرڻ بدران ڦر تي کڻي سندرو ٻڌو جو ان مان کين وڏو فائدو رسڻ لڳو هو. جيئن جيئن يورپي وڌيڪ بندرگاهه کوليندا ويا ۽ گھڻا جهاز هلڻ لڳا تئين تيئن ڦورن (pirates) جو به تعداد وڌندو ويو، خاص ڪري ملاڪا نار اندر، جتي جهازن جي رفتار گھٽ ڪرڻي پئي ٿي.
هنن سامونڊي ڦورن لاءِ بهترين شڪار چيني جنڪ جهاز هئا يا وري مڪاني ماڻهن جون مال بردار ٻيڙيون. 1820ع کان وٺي 1830ع تائين شايد ئي ڪو اهڙو ڏينهن هجي جنهن تي سنگاپور جي اخبار ۾ سامونڊ ڦر (Piracy) جي خبر نه آئي هجي. ڦورن يورپ جي وڏن ۽ هٿيارن وارن جهازن تي ڪوشش ڪري حملو گھٽ ڪيو ٿي. هنن گهڻو ڪري انهن جهازن تي حملو ڪيو ٿي جن جو حادثو ٿي پيو هجي يا سامهون جي تيز هوا ڪري جهاز اڳتي رڙهڻ کان مجبور ٿي پيو هجي.
1903ع تائين، حالتون اهڙيون ته خراب ٿي ويون جو ڦورو (Pirates) کلئي عام ڦريندا رهيا ۽ ملاڪا نار جي ويران هنڌن تي ته ڇا سنگاپور هاربر جي ٻاهران ئي ڦر ڪرڻ لڳا سو به ڏينهن ڏٺي جو. ڀر وارن ملڪن جا ڪيترائي واپاري ۽ سوداگر سنگاپور گھمڻ کان به گهٻرائڻ لڳا. اهڙي طرح سنگاپور جي واپار کي ڪاپاري ڌڪ لڳو ۽ سنگاپور جي ڪيترن ئي واپارين جو ڏيوالو نڪري ويو.
سنگاپور جي واپارين ڪيترائي دفعا برٽش انڊيا جي حڪومت کي هنن سامونڊي ڦورن (Pirates) کان بچائڻ لاءِ دانهون ڪوڪون ڪيون پر انگريز حڪومت ڦورن خلاف قدم کڻڻ کان لنوايو ٿي. نيٺ، 1832ع ۾ سنگاپور جي واپارين چندو ڪري چئن وڏين مال بردار ٻيڙين تي هٿيارن جو بندوبست ڪيو. هر ٻيڙيءَ تي ٽيهه ٽيهه ماڻهو ڦورن (Pirates) سان مقابلو ڪرڻ لاءِ رکيا ويا. ان ڪري سامونڊي ڦرن ۾ ڪجھه ٺاپر آئي پر فقطڪجھه سال اڌ لاءِ.
آخرڪار چيني ۽ يورپي واپارين جي منٿ ميڙين تي حڪومت هٿيارن سان ڀريل ٽي ٻيڙيون (Gun Boats) ملاڪا نار جي پهري لاءِ مقرر ڪيون. انهن ٻيڙين هنن ڦورن جا چڱا ڏند کٽا ڪيا. سنگاپور جي ملئي وڏيرن، جن مان ڪجھه پاٿاريدار پڻ هئا ۽ کين هنن قذاقن (ڦورن) جي لڪڻ جي هنڌن جي ڄاڻ هئي، تن پڻ حڪومت جي مدد ڪئي ۽ انهن گن بوٽن کي ڦورن جا ٺڪاڻا تباهه ڪرڻ ۾ آساني رهي. هي فوجي ٻيڙيون ٻاهران ائين هيون ڄڻ مال بردار جهاز هجن. کين اڃا به واپاري نوعيت جو بڻائڻ لاءِ هنن کي عام جهازن جهڙو بڻايو ويو هو ۽ مٿين ڊيڪ تي ڪيترائي وهٽ بيهاريا ويا ٿي جيئن ڦورو سمجھن ته هي مال بردار جهاز آهن ۽ هڪ هنڌان جانور ۽ مال کڻي ٻئي بندرگاهه ڏي پيا وڃن.
بهرحال انهن سڀني ڪمن ڪري ڦر (Piracy) تي اثر پيو پر صفا بند نه ٿي. ڪجھه عرصي لاءِ گھٽ ٿي وري آهستي آهستي وڌڻ لڳي ٿي. دنيا جي سمنڊن تي (Piracy) جي تواريخ ۾ هڪ Turning Pointضرور آئي هئي. سڙهن وارا جهاز گھُٽ يعني هوا بند ٿيڻ ڪري هڪ هنڌ بيهي رهيا ٿي ۽ سامونڊي ڦورن کي انهن تي حملو ڪرڻ سولو ڪم ٿي پيو ٿي، پر ڪَلَ تي هلندڙ جهازن جي ايجاد بعد هوا بند ٿيڻ تي توڙي سامهون– يعني مخالف ٿيڻ تي، جهاز اڳتي هلندا رهيا ٿي.
ٻاڦ تي هلندڙ جهاز “ڊائيانا” جو قذاقن (سامونڊي ڦورن) سان ٿيل پهرين مقابلي ئيهنن کي وائڙو ڪري ڇڏيو. ملايا جي اوڀر واري ڪناري وٽ هڪ مال بردار چيني جنڪ تي ڦورن (Pirates) جونڇهه وڏيون ٻيڙيون حملو ڪري رهيون هيون ته ايتري ۾ ڪل تي هلندڙ مال بردار جهاز S.S DIANA اچي سهڙيو. ڦورن جڏهن ٻاڦ تي هلندڙ جهاز جي چمني (Funnel) مان دونهون نڪرندي ڏٺو ته هنن سمجھيو ته ڪو سڙهن وارو جهاز Sailing Ship آهي جنهن کي باهه لڳي وئي آهي. هو ڏاڍو خوش ٿيا ۽ چيني جهاز جي پچر ڇڏي سامهون ايندڙ “ٻاڦ تي هلندڙ جهاز ڊائيانا” جي سامهون ٿي بيٺا ته جيئن ئي سمنڊ جي وهڪري تي ويجھو اچي ته دل وٽان ڦر ڪجيس.
قذاق اهو ڏسي وائڙا ٿي ويا ته اهو جهاز معذور ٿي رڙهي نه رهيو هو پر هو وڏي رفتار سان هلي رهيو هو ۽ منجھائنس عجيب ۽ خوفناڪ آواز (اسٽيم انجڻ ۽ بئالر جا) نڪري رهيا هئا. جهازن تي بندقون لڳل هيون.قذاقن جي ٻيڙين جي ويجھو پهچي ان جهاز جي عملي بندوقن جي ٺڪا ٺوڪي ڪري ڏني. ڪيترائي قذاق مارجي ويا ۽ ٻيا پٺيان ڀڄڻ لڳا، جن کي اڃا به وڌيڪ حيرت ٿي جڏهن هنن ڏٺو ته منٽن ۾ جهاز مڙي ويو ۽ گولين جو ٻيو وسڪارو شروع ڪري ڏنو. 90 کن قذاق (Pirates) مارجي ويا ۽ 30 کن سوگھا ڪيا ويا- ۽ ٻيا ڪيترائي زخمي حالت ۾ ڀڄي ويا يا ٻڏي ويا.
ٻاڦ جي انجڻ جي ايجاد بعد برٽش ۽ ڊچ حڪومت جي نيويءَ جون Gun Boats به انجڻ تي هلڻ لڳيون ۽ نه فقط ملاڪا نار جي قذاقن تي پر جاوا، سماترا، بورنيو ۽ ٻين ڏورانهن ٻيٽن جي ارد گرد ڦورن جي ٺڪاڻن تي وڏا حملا ڪيا. اهڙي طرح هي علائقو روز مرهه جي ڦر لٽ کان بچايو ويو ۽ واپاري ماڻهن سک جو ساهه کنيو. وڏا وڏا واپاري ۽ سوداگر هاڻ ٻئي سامانسان گڏ هيرا جواهر به کڻي هلڻ لڳا پر هنن جو ڪنهن به نالو نٿي ورتو. بهرحال ڦر لٽ صفا بند به نه ٿي وئي، ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن ڪنڊ پاسي ۾ ضرور ٻڌبي هئي جيڪا اڄ تائين هلندي رهي ٿي.
هينئر به پاڪستان جي هڪ اخبار Dawn جي (2 فيبروري 1999ع واري پرچي ۾ ) هڪ اهڙي خبر ڇپي آهي جنهن ۾ سامونڊي ڦورن جهاز کي اغوا ڪري جهاز هلائيندڙ آفيسرن ۽ خلاصين کي Ransom (ڀُنگ) خاطر قيد ڪري رکيو آهي. انهن ۾ ڏهه کن پاڪستاني پڻ آهن. خبر هن ريت آهي:
M.V. Sea John هڪ جهاز مهينو کن اڳ پنهنجي عملي سميت، جنهن ۾ ڏهه کن پاڪستاني به آهن، اوڀر آفريڪا جي ڪناري وٽ، سوماليا جي ڀر ۾ اغوا (Hijack) ڪيو ويو آهي.
فيڊرل ڪميونيڪيشن منسٽري جو شپنگ ماسٽر، جيڪو انهن پاڪستاني خلاصين لاءِ جوابدار آهي جيڪي پاڪستان جي شپنگ آفيسن مان “Sign On” ڪريو ٿا وڃن، تنهن ٻڌايو ته هن وٽ سومر تائين ڪا معلومات نه پهتي آهي.
مٿيون جهاز ايم . وي. سي جان انگلنڊ ۾ رهندڙ هڪ انڊين واپاري مسٽر شبير جي ملڪيت آهي جنهن جي جهازران ڪمپني Glenrich جي هيڊ آفيس لنڊن شهر جي Dover اسٽريٽ ۾ آهي.
جهاز تي موجود پاڪستاني هن ريت آهن: چيف انجنيئر ، ايس ايم حسين سيڪنڊ انجنيئر، ظهير احمد ٿرڊ انجنيئر، سليم بيگ اليڪٽريڪل انجنيئر، ذڪريا جونيئر انجنيئر، پرويز چيف آفيسر، الطاف احمد سيڪنڊ آفيسر، ڪاظم نقوي ٿرڊ آفيسر ۽ امتياز خان ريڊيو آفيسر.
اهي سڀ آفيسر “گلينرچ جهاز ران ڪمپنيءَ” جي ڪراچي واري مڪاني ايجنسي “اساڪا شپنگ انٽرنيشنل” ڪمپنيءَ سال 1998ع جي آخري چوٿي ۾ چونڊيا هئا ۽ گورنمينٽ آف پاڪستان جي شپنگ آفيس جي اجازت سان هنن اتي جي رجسٽر تي Sing On ڪري پوءِ مٿين جهاز کي هلائڻ لاءِ سائوٿ آمريڪا جي بندرگاهه Belize لاءِ فلاءِ ڪيو هو جتي اهو جهاز بيٺو هو ۽ هڪ ٻيو پاڪستاني اختر علي، جنهن ڪراچيءَ ۾ پاڪستان جي شپنگ آفيس ۾ ٻين سان گڏ ان وقت سائن آن نه ڪيو، بعد ۾ هوائي جهاز رستي تنزانيا جي بندرگاهه دارالسلام ۾ پهچي، پوءِ ان جهاز تي چڙهيو. هن جي پهچڻ تي جهاز سائوٿ آمريڪا کان لنگر کڻي سائوٿ آفريڪا کي ڦيرو ڪري دارالسلام پهچي چڪو.
دارالسلام کان پوءِ جهاز ڪينيا جي بندرگاهه ممباسا ۾ پهتو، جتان هن هندستان جي بندرگاهه ڪنڊلا ۽ بمبئيءَ لاءِ 5000 ٽن اڻ صاف ٿيل کاڄا (Cashew Nuts ) جهاز تي لوڊ ڪيا. انڊيا ۾ پيدا ٿيندڙ کاڄن کان سواءِ آفريڪا مان پڻ کاڄا هندستان امپورٽ ڪيا وڃن ٿا جن کي اتي ڇلي صاف ڪري، پالش ڪري پوءِ جپان ۽ يورپي ملڪن ڏي ڳرين قيمتن تي ايڪسپورٽ ڪيا وڃن ٿا.
ايتري ڄاڻ پئجي چڪي آهي ته جهاز کي اغوا ڪرڻ وارن جو تعلق تاراڪي گروپ وارن سان آهي جيڪي آفريڪا ڪناري وٽ اغوا ۽ ڦر جون وارداتون ڪندا رهن ٿا. معتبر ذريعن کان خبر پئي آهي ته اغوا ڪندڙ پهرين 6 ملين (يعني 60 لک) ڊالر گھري رهيا هئا پر هاڻي پنجن هفتن بعد پنهنجي ڊمانڊ ڏيڍ ملين ڪئي اٿن جنهن لاءِ پاڪستاني، انڊين، انڊونيشي ۽ تنزانين ڊپلومئٽن ڳالهه ٻول شروع ڪئي آهي، جيئن هو پنهنجي گھُر اڃا گھٽ ڪن. ذريعن ٻڌايو ته سامونڊي رستن (Routes) تي پنج جايون اهڙيون آهن جتي اهڙيون ڦر جون وارداتون عام آهن. اهي هنڌ هي آهن، ڏکڻ چيني سمنڊ، ملاڪا نار (ڏُور اوڀر ڏي ويندي ۽ ڏور اوڀرکان سنگاپور ايندي)، انڊونيشيا جي جاوا ۽ سماترا ٻيٽن وٽ ۽ اوڀر آفريڪا واري ڪناري وٽ.
ذريعن ٻڌايو ته اڄ ڪلهه جا ماهر قزاق (Pirates) ان ساڳئي پيٽرن تي وارداتون ڪن ٿا جن تي پراڻي زماني جا ڪندا هئا. هنن ڦورن وٽ آٽوميٽڪ هٿيار آهن، تيز رفتار ۽ ماڊرن ٻيڙيون آهن، جن ذريعي هو مال بردار جهاز کي وڪوڙيو وڃن ۽ پوءِ رسي ذريعي جهاز جي ڊيڪ تي چڙهي جهازين جو گھيراءُ ڪن ٿا. هڪ دفعو جهاز جي ڪمانڊ هنن جي هٿن ۾ پهچي ٿي ۽ جهاز کي وهندڙ رستي کان ڪڍي ڪنهن سلامتي واري پاسيري جاءِ تي پهچائين ٿا ته پوءِ هو ويتر بهادر ٿيو پون ۽ وڏي کان وڏي ڀُنگ (Ransom) جي گھر ڪن ٿا.
ڪراچيءَ ۾ موجود اساڪا شپنگ انٽرنيشنل جي ڊائريڪٽر ڪئپٽن عبدالمعيض مغنيءَ سوالن جا جواب ڏيندي ڊان اخبار جي نمائندي کي ٻڌايو ته جهاز کي اغوا ٿئي مهينو کن ٿيو آهي ۽ واسطيدار ڌرين سان ڳالهه ٻولهه جاري آهي. اميد ته جهاز جا سڀ باشندا جلد آزادي ماڻيندا. هن ٻڌايو ته پاڪستان جي وزارت خارجه وارا پاڪستاني سفير جي معرفت هي اغوا جو مسئلو حل ڪري رهيا آهن. هن اهو پڻ ٻڌايو ته سندس شپنگ ايجنسي اساڪا جو عملو اسلام آباد ۾ موجود، سوماليا جي سفارتخاني سان شروع کان رابطو رکڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي، پر هنن طرفان اڃا تائين ڪو خاطر خواهه جواب نه ملي سگھيو آهي. ان ڪري ان ڏس ۾ هو پنهنجيون ذاتي ڪوششون ڪري رهيو آهي.
جيستائين جهاز جو عملو آزاد ٿي اچي تيستائين انهن جي گھر جا ڀاتي سخت پريشان آهن ڇو جو هنن جي جهاز کي اغوا ٿئي هاڻ وڏو عرصو ٿي چڪو آهي.
ڪجھه شيون جن جي سمجھاڻي لکڻ ضروري سمجھان ٿو:
سائن آن (Sign On) ڪرڻ: جهاز هلائڻ وارن کي (چاهي هو آفيسر هجن يا خلاصي) مسافري شروع ڪرڻ کان اڳ جهاز جي مالڪ يا جهازران ڪمپنيءَ جي نمائندي سان لکت ۾ معاهدو (Contract / Agreement) ڪرڻوپوندو آهي ته هنن کي ڇهه مهينا يا سال کن جهاز هلائڻو آهي ۽ اهو عرصو هنن کي جهاز تي هي هي ڊيوٽيون ڏيڻيون آهن. سندن پگھار ۽ موڪل جو وقت هي ٿيندو ۽ کين هي کاڌو پيتو ڏنو ويندو. اهو معاهدو لکت پڙهت ۾ ملڪ جي واسطيدار وزارت مواصلات جي نمائندي (شپنگ ماسٽر) جي سامهون ڪيو ويندو آهي ۽ ان معاهدي تي جهاز جي مالڪ ۽ ڪم ڪرڻ وارن کي صحيحون ڪرڻيون پونديون آهن. صحيحون ڪرڻ بعد جهاز تي ڪم ڪرڻ وارن جي نوڪري شروع ٿي ويندي آهي. ان بعد جهاز تي ڪجهه ٿيڻ تي صحيحون ڪرڻ وارا جهازي جوابدار ٿيندا آهن يا کين ڪجھه ٿي پيو- مثال طور ڪو حادثو، موت، يا پگھار معاهدي موجب نه مليو ته پوءِ جهاز جو مالڪ جوابدار ٿيندو آهي۽ ڪنهن جي به معاهدي تان ڦري وڃڻ تي ملڪ جي شپنگ آفيس (جيڪا اسان وٽ پاڪستان ۾ وزارتِ مواصلات ۾ اچي ٿي)، وچ ۾ ٽپي انصاف ڏياريندي آهي، جيئن مٿئين جهاز ايم وي سي جان جي اغوا ٿيڻ تي شپنگ آفيس جي شپنگ ماسٽر کي وچ ۾ آندو پيو وڃي. جهاز جو مالڪ ۽ ڪمپني کڻي لنڊن ۾ آهي پر ان جي نمائنده ڪمپني (جنهن کي لوڪل ايجنسي سڏجي ٿو) “اساڪا شپنگ انٽرنيشنل” ڪراچي جي ڪمپني آهي ۽ اها ٻڌل آهي. ان ڪري ان جو ڊائريڪٽر آپريشن عبدالمعيض مغني ڀڄ ڊڪ ڪري رهيو آهي.
بهرحال جهاز تي نوڪري ڪرڻ جي معاهدي تي صحيح ڪرڻ کي Sign On چئجي ٿو. جهاز تي نوڪري ڪرڻ واري کان جڏهن حال احوال پڇبو آهي ته چوندو آهي “موڪل تي آهيان”، يا چوندو: “سخت بزي آهيان فلاڻي جهاز تي سائن-آن ڪري چڪو آهيان، ڪنهن وقت به بندرگاهه مان لنگر کڻي هليا وڃون”
اهڙي طرح مقرر مدو يا اوٽ موٽ جو سفر پورو ڪري جهاز ڇڏڻ مهل جهاز جي مالڪ ۽ حڪومت جي شپنگ آفيس جي نمائندي اڳيان ساڳي رجسٽر تي صحيح ڪرڻي پوندي آهي ته مون کي معاهدي مطابق سفر ۾ هر شيءِ (پگھار، کاڌو پيتو، جهاز تي رهڻ جون سهولتون، الائونس وغيره) مليو. ان کي “سائن آف” سڏجي ٿو. Sign Off ڪرڻ بعد ان جي جوابداري ختم ٿي. ان بعد جهاز کي جي باهه لڳي وئي ته به هو ٻڌل ناهي. ان جي جوابداري ان تي ٿيندي جنهن هن جي جاءِ تي Sign On ڪيو هوندو آهي.
S.S. Dina ۽ M. V Sea John: اهي جهازن جانالا آهن. هر جهاز جي نالو اڳيان S.S (اسٽيم شپ)،M.V (موٽر ويسل) يا T. S.S (ٽربو اسٽيم شپ) ضرورو لکيو هوندو آهي جنهن مان خبرپوندي آهي ته جهاز ڪنهن جي طاقت تي هلي رهيو آهي– ٻاڦ جي انجڻ، ڊيزل انجڻ يا ٽربائين تي.
ارڙهين صديءِ ۾ جيمس واٽ نالي هڪ انگريز ٻاڦ جي انجڻ ايجاد ڪئي. ٻاڦ جي زور تي پسٽن هيٺ مٿي ٿي سگھيو ٿي ۽ ان پسٽن سان ڪو به ڦيٿو ڳنڍي ان کي گول هلائي سگھيو ويو ٿي. ارڙهين صديءَ جي آخر واري چوٿي ۾ انهن ٻاڦ تي هلندڙ انجڻين ذريعي ڪپڙي ٺاهڻ جون مشينون هلايون ويون ۽ پوءِ ريل گاڏي ٺهڻ سان اهي انجڻيون سڙهه تي هلندڙ جهازن تي فِٽ ڪيون ويون- جن جهاز جي پاسن کان لڳل پئڊل (Paddle Wheels) هلايا ٿي ۽ جهاز اڳتي وڌيو ٿي. ٻاڦ ٺاهڻ لاءِ پاڻيءَ کي بئالر ۾ ٽهڪايو ويو ٿي ۽ ٻارڻ لاءِ ڪوئلا استعمال ڪيا ويا ٿي.
ٻاڦ تي هلندڙ انجڻ جي ايجاد کان اڳ، لنگر کڻڻ لاءِ جهازين کي ڏينهن جا ڏينهن بلڪه هفتن جا هفتا انتظار ڪرڻو پوندو هو جيسين سڻائي ڪنڊ کان واءُ لڳي ۽ جهاز سڙهه جي زور تي اڳتي هلي سگھي. ٻاڦ واري انجڻ کانپوءِ جهازي ڪنهن وقت به بندرگاهه ڇڏي سگھيا ٿي ۽ ڪنهن به طرف ڏي رخ رکي سگھيا ٿي. هوا جي سامهون به وڌي سگھيا ٿي.
شروعاتي جهازن (Seam Ships) ۾ انجڻ سان گڏ سڙهه به لڳايا ويا ٿي جيئن ڪٿي انجڻ ۾ مسئلو پيدا ٿي پوي ته سڙهن ذريعي اڳيان وڌي سگھجي.
شاهه لطيف سن 1690ع ڌاري ڄائو ۽ 1752ع ۾ وفات ڪيائين. هن جي ڏينهن ۾ اڃا Steam Engine ايجاد نه ٿي هئي. جهاز سڙهن ذريعي، هوا جي زور تي هليا ٿي. ان ڪري شاهه صاحب پنهنجي شاعريءَ ۾ انهن ڏينهن جي زندگي، جهازن، جهازين ۽ انهن جي ونين جي Feelings جو نقشو چٽيو آهي جن ڏينهن ۾ سڙهه وارا جهاز هئا.
اڳتي هلي ٻاڦ تي هلندڙ جهازن تان سڙهه لاٿا ويا ۽ Paddle Wheel بدران پٺيان Propeller (پنکو) فٽ ڪيو ويو. ان کانپوءِ ٽربائين تي هلندڙ جهاز ٺاهيا ويا جن کي ٽربائين اسٽيم شپ T.S.S سڏجي ٿو ۽ پوءِ جهازن جي پنکي هلائڻ لاءِ ڊيزل انجڻ لڳائي وئي ٿي ۽ اهي جهاز موٽر ويسل (M.V) سڏجڻ لڳا.
Chinese Junk Ship. اڄ ڪلهه ته سائنسي طريقي ۽ بين الاقوامي معيار مطابق دنيا جي هر ملڪ ۾ جهاز ٺهن ٿا. ڊيزل انجڻ ۽ ٻاڦ جي انجڻ ايجاد ٿيڻ کان اڳ جهاز سڙهن تي هلندا هئا. دنيا سائنسي علم سان نه هڪ ٻئي سان ڳنڍيل هئي ۽ نه وري “نيول آرڪيٽيڪٽ” ۽ “شپ ڪنسٽرڪشن) جهڙن سبجيڪٽن تي وڌيڪ کوجنا ٿي هئي. هر ملڪ ۾ جهاز ٺاهڻ جو پنهنجو اسٽائيل هو. جهاز ڇا بس سمجھو ته ٻيڙيون ۽ وڏا ٻيڙا هوندا هئا. سنڌي پنهنجي نموني سان ٺاهيندا هئا ته عرب پنهنجي نموني جا. اهڙي طرح چين ۾ جيڪي سڙهن وارا جهاز ٺهندا هئا انهن کي مغرب جي دنيا جنڪ شپ سڏيندي هئي جيئن عربن جي جهاز کي ڌائو (Dhow) سڏجي ٿو. جنڪ جهاز جي اها خاصيت هئي ته هن جي سڙهن ۾ رڳو ڪپڙي بدران ڪاٺ جي پٽي (Batten) پڻ هوندي هئي. رهائش لاءِ اڏاوت جهاز جي آخري حصي (Poop) ۾ هوندي هئي. جهاز جي پٺئين حصي کي پُوپ سڏجي ٿو ۽ جنڪ جهاز جو اهو پوُپ وارو حصو باقي ڊيڪ کان ٻاهر نڪتل هوندو هو. هي جهاز هلندا آهستي هئا، پر ڪافي ڪامياب ثابت ٿيا ۽ اڃا به چين پاسي نظر اچن ٿا. گھٽ ۾ گھٽ شنگھائي، هانگ ڪانگ ۽ چين جي اتراهين بندرگاهه دئرين ۾ مون کي گذريل ڏهاڪي تائين نظر آيا. اڄڪلهه جيڪي سير جون ٻيڙيون Yatches شوقين امير ٺهرائين ٿا انهن جي سڙهن ۾ به ساڳي چيني جنڪ جهاز واري ٽيڪنالاجي استعمال ٿيل آهي.
عام طرح جنڪ جهاز ڏسڻ ۾ گدلا ۽ ڳتيل ٿين ٿا. يعني سڄو ڊيڪ مزوريءَ جي کنيل سامان ۽ جهاز تي رهندڙ فئملين جي گھرو سامان سان ڀريل نظر ايندو. چيني ٻارين ٻچين جهاز تي رهن. هي جهاز اڪثر Lightering جو ڪم ڪن. يعني بندرگاهه کان پري بيٺل وڏي جهاز تان سامان لاهي اندر بندرگاهه ۾ پهچائين. يا ڪڏهن اسان جي جهاز کي هانگ ڪانگ جهڙي ڪنهن بندرگاه ۾ اندر جاءِ نه ملندي آهي ته پوءِ هي جنڪ جهاز بندرگاهه مان سامان ڳٺڙيون ۽ کوکا کڻي اسان جي جهاز تي پهچائڻ جو ڪم ڪندا آهن. جنڪ جهاز هلائيندڙ چيني ماڻهو، زالين مڙسين چڍيون پائي ڊيڪ تي پورهيو ڪندي نظر ايندا. پاڻ ئي جها هلائين، پاڻ ئي رسا ڇڪين ۽ ڊيرڪن (ڪرينن)ذريعي سامان لاهين چاڙهين. اڇي صبح کان وٺي رات جو دير تائين لڳاتار مزوري ڪن. وچ وچ ۾ عورتون رڌ پچاءُ کي به ڏسن- اهو به ڊيڪ تي هلندو رهندو آهي ۽ ٻارن کي پڻ منهن ڏين جيڪي پڻ اتي ئي ڊيڪ تي پيا کيڏندا ۽ هنگندا مٽندا آهن.
اسان جي پيٽارو ڪاليج جو هو ڪئڊٽ: مٿي هڪ جهاز M.V. Sea John جي هائجيڪنگ جي ڳالهه لکي اٿم جيڪا جنوريءَ ڌاري ٿي هئي. هينئر هي مضمون ڪتاب جي ڇپائي لاءِ درست ڪندي سوچيم ته ڇهه مهينا کن اچي ٿيا آهن، ان جهاز ۽ ان تي چڙهيل عملي بابت معلوم ڪجي ته ڇا ٿيو. سو ان جهاز جي مڪاني ايجنسي “اساڪا انٽرنيشنل شپنگ” جي ڊئريڪٽر ڪئپٽن عبدالمعيض مغنيءَ کي فون ڪري پڇيم ته ڇاٿيو.
“بس سائين، ڪهڙيون ٿا خبرون پڇو. ان هائيجيڪنگ جي مسئلي مون کي وڏي تڪليف ۾ وجهي ڇڏيو آهي.”
“ڇو ڀلا جهازي اڃا آزاد نه ٿيا آهن ڇا؟” مون پڇيو مانس.
“انهن کي آزاد ٿئي ته ڪافي وقت ٿي ويو پر انهن کي (يعني جن خلاصين جو پاڪستان سان تعلق هو ۽ پاڪستان کان روانا ٿيا هئا) واپس پاڪستان گھرائڻ لاءِ هوائي جهاز جون ٽڪيٽون، پگھار ۽ ٻيو خرچ مون کي ڪرڻو پيو آهي.”
ڇو ڀلا؟ لنڊن ۾ موجود جهازران ڪمپنيءَ جو مالڪ جنهن توهان کي پاڪستان جو “شپنگ ايجنٽ” مقرر ڪيو آهي، اهو ڇو نٿو ڀري؟”
“اهو وڏو فراڊ نڪتو،” ڪئپٽن عبدالمعيض ٻڌايو، “هن جا پنج کن جهاز آهن، جن جي هر هڪ کي خبر آهي پر هن سرڪاري لکت پڙهت ۾ هر هڪ جهاز مختلف نالي واري ڪمپنيءَ جو ڏيکاريو آهي. هن حادثي ٿيڻ تي هو صاف صاف الي ويو آهي ته اهو ڪو سندس جهاز آهي. مالڪهن جهاز تان ئي هٿ کڻي ڇڏيو آهي- ڇو جو خرچ ايڏو ٿي چڪو آهي جو جهاز وڪڻڻ سان به پورو ٿي نه سگھندو. جهاز تي چڙهيل ڪارگو (کاڄا) به هيستائين چوري ٿي چڪا هوندا. بهرحال جهاز کي سوماليا جي بندرگاهه ۾ Arrest ڪرايو ويو آهي. ڪورٽ ۾ ڪيس هلي رهيو آهي. مون کي ته ايڏو نقصان رسيو آهي جو آفيس بند ڪرڻ جو سوچي رهيو آهيان.”
ڪئپٽن عبدالمعيض مغني اسان جي ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو جو ڪئڊٽ اسان جي Petarian ائسوسيئيشن جو ميمبر آهي. پاڻ مون کان ڏهه سال کن ننڍو آهي. بيحد محنتي، پرهيزگار ۽ ڄاڻو ڪئپٽن ٿي رهيو آهي. پاڻ گھڻو وقت سعودي عرب شپنگ ڪارپوريشن جا جهاز هلايا اٿس. سندس هڪ ٻن نيڪ ۽ بهادريءَ جي ڪم ڪري کيس سعودي عرب حڪومت طرفان سونو ٻلو انعام ۾ مليو.
اوڀر آفريڪا ۾ موريطانيا ملڪ جو هڪ بندرگاهه نواڪشوط (Novakchott) نالي آهي. جيتوڻيڪ نواڪشوط ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ ۽ وڏو شهر آهي پر هن بندرگاههجي ائپروچ ڏاڍي خطرناڪ آهي. دنيا جا ڪي ڪي بندرگاهه اهڙا آهن جن تائينپهچڻ لاءِ تانگھو پاڻي هوندو آهي، سمنڊ اندر ٽڪريون ۽ جبل آهن. ور وڪڙ آهن- سڀ کان وڏي ڳالهه راهه ڏيکارڻ لاءِ Navigational Lights ٻه پوريون ساريون آهن. اهڙا بندرگاهه جهاز هلائڻ وارن لاءِ مصيبت هوندا آهن ۽ هرجهازي اهڙو ڪم هٿ ۾ کڻڻ کان ڪيٻائيندو آهي. سعودي عرب کي ڪو خاص خيراتي ڪارگو هن بندرگاهه ۾ پهچائڻو هو. سعودي عرب ۾ موجود ڪئپٽنن مان فقط اسان واري همراهه عبدالمعيض هائوڪار ڪئي ۽ جهاز کي سامان سميت نواڪشوط ۾ پهچايو.
انهي ئي سفر جي واپسيءَ ۾ هن جي جهاز کي ميڊيٽئرينين سمنڊ ۾ حادثو پيش آيو. موسم تمام خراب هئي. سمنڊ جون جبلن جيڏيون ڇوليون جهاز مٿان هڪ طرف ٽپي رهيون هيون ته طوفان الڳ هو. اتي هن جي جهاز جو هڪ خلاصي جهاز جي ڊيڪ تان سمنڊ ۾ ڪري پيو. هونءَ اصول موجب (۽ بين الاقوامي قانون موجب) گھٽ ۾ گھٽ 24 ڪلاڪ ڪريل ماڻهوءَ کي ڳولڻ کپي. جهاز اڳتي هليو ويو هجي ته ان کي پٺيان موڙي واپس ورڻو آهي. پر هتي سمنڊ اهڙو خراب هو جو سمنڊ ۾ ڪري پيل جي بچڻ جي ته ڪا اميد نه هئي پر ان کي بچائڻ لاءِ ٻيڙي لاهڻ به خطري کان خالي نه هو. هر هڪ اهو چيو ته هڪ انساني جان پٺيان اجايو ٻيون به Causalities ٿينديون. ڪنهن کي به وڃڻ نه کپي، پر عبدالمعيض مغنيءَ نه مڃيو. “ٻيو ڪو هلي يا نه هلي پر آئون Life Boat (جهاز جي ٻيڙي) لاهي ٻڏل خلاصيءَ جي ڳولا ٿو ڪريان.” هن چيو. ٻيڙي لاهڻ مهل هن سان هڪ هندو آفيسر ساٿ ڏنو ۽ پنهنجي جان خطري ۾ وجھي سمنڊ ۾ ڪريل خلاصيءَ جي ڳولا ڪئي ۽ آخر ڪامياب ٿي ويا. سعودي عرب جي حڪومت ڪئپٽن مغنيءَ جي انهن خدمتن کي ساراهيندي کيس انعام ڏنو.
ڪئپٽن مغني جي ڄم جي تاريخ 23 سيپٽمبر 1954ع آهي. پاڻ ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو ۾ اقبال هائوس ۾ هو ۽ ڪٽ نمبر N 5 هئس. سندس ڪجھه ڪلاس ميٽ هي هئا: ڪمانڊر الطاف نبي دار، ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا M.N.A، ڪمانڊر حيدر علي پليجو، آصف علي زرداري (اڳوڻو صدر)، ڊاڪٽر خليل رحمان حيدرآباد وارو، ڊاڪٽر منير جوڻيجو LMC وارو ريڊيولاجسٽ، آرٿوپيڊڪ سرجن عبدالرحمان وغيره.