ڪجھه اهم انگريز
ڊاڪٽر ڪرافرڊ کانپوءِ سنگاپور جو انتظامي ڍانچو بدلايو ويو. ملاڪا، پينانگ (جيڪي پڻ انگريزن جي هٿن ۾ هئا) ۽ سنگاپور کي مِلائي Straits Settlement ٺاهيو ويو، جنهنجي مٿان گورنر مقرر ڪيو ويو. رابرٽ فلرٽن نالي هڪ اسڪاٽمئن جيڪو ان وقت پينانگ جو گورنر هو Strait Settlement جو پهريون گورنر مقرر ڪيو ويو. فلرٽن نالي سنگاپور جو اهو اهم روڊ آهي جيڪو سنگاپور نديءَ جي منهن وٽ ٺهيل ائنڊرسن برج سان وڃيو ملي. هي روڊ اسٽيشن وي کان شروع ٿي رئفلس Quay وٽان ٿيندو اچي پل سان ملي ٿو. فلرٽن 1773ع ۾ ڄائو ۽ 1831ع ۾ گذاري ويو.
فلرٽن کان پوءِ هن پاسي جا گورنر برٽش انڊين گورنر سڏبا هئا ۽ سول سروس يا انڊين آرمي مان چونڊيا ويا ٿي. فلرٽن کانپوءِ رابرٽسن 1830ع ۾ گورنر ٿيو ۽ 1833ع ۾ رٽائرڊ ٿيو. ان بعد ڪينٽ مرچسن گورنر ٿيو. ان بعد سنگاپور جو ڪاروبار سئموئل جارج بونهام جي حوالي ٿيو ۽ 1843ع تائين رهيو. هي اهو سن آهي جنهن ۾ نيپئر سنڌ فتح ڪئي.
بونهام بعد 1843ع ۾ وليم جان بٽرورٿ هن پاسي جو گورنر ٿيو (بونهام ٽن سالن بعد سن 1846ع ۾ وري هانگ ڪانگ جو گورنر مقرر ٿيو هو.) وليم جان بٽرورٿ انڊين آرمي جو اڳوڻو ڪرنل هو ۽ 1855ع تائين Strait Settlement (يعني سنگاپور، ملاڪا ۽ پينانگ) جو گورنر رهيو. پينانگ ٻيٽ جي سامهون ملائيشيا جي سر زمين واري شهر جو اڄ به نالو سندس نالي پٺيان بٽرورٿ آهي. بٽرورٿ وڏي ريلوي اسٽيشن پڻ آهي ۽ ٿائلنڊ وڃڻ لاءِ هتان ٽڪيٽ وٺبي آهي. ڪيترا دفعا اسان جا جهاز پينانگ ٻيٽ تي بيهڻ بدران بٽرورٽ ۾ ئي بيهندا آهن. بٽرورٽ ۽ پينانگ جي وچ ۾ تڏهن کان وٺي فيري هلي ٿي. هاڻ پينانگ ٻيٽ کي بٽروٿ سان پل ذريعي ملايو ويو آهي جيڪا ايشيا جي وڏي ۾ وڏي پل سڏجي ٿي.
بٽرورٿ کانپوءِ ايڊمنڊ بلنڊيل 1855ع کان وٺي 1859ع تائين گورنر مقرر ٿيو. ان کان اڳ هو ملاڪا ۽ پينانگ جو ريزيڊنٽ قونصلر هو. هي اهڙو مشهور گورنر نه ٿيو. هن جو رکو ۽ کهرو مزاج هو. هن جي ڏينهن ۾ Piracy (سامونڊي ڦر) اوج تي هئي جنهن جي خلاف يورپي واپارين به شڪايتون ڪيون. هن جي ئي ڏينهن ۾ هندوستان جا قيدي پورهئي لاءِ سنگاپور موڪليا ويا جنهن خلاف پڻ ماڻهن آواز اٿاريو.
ايڊمنڊ بعد اورفر ڪئوناگهه 1859ع کان 1867ع تائين گورنر ٿيو. هي انڊيا طرفان آخري گورنر هو. ان بعد پندرهن کن گوررنر ٻي وڏي لڙائيءَ تائين ٿيا جن مان ڪيترا اڄ به ياد ڪيا وڃن ٿا جن جي نالن تي سنگاپور جا رستا، جيٽيون، پليون، عمارتون ۽ پارڪ آهن. ڪجھه مشهور گورنر ۽ ٻيا انگريز آفيسر سوداگر جن جا نالا ڪنهن نه ڪنهن ريت سنگاپور اچڻ ٻڌي ٿو، هيٺ لکان ٿو.
• جاجگ آرڊ: 1867ع کان 1873ع تائين سنگاپور جو گورنر ٿيو ۽ هي پهريون Colonial گورنر هو. سنگاپور جي ٽاڊي برج هن گورنر جي نالي آهي جنهن جو اصل نالو Ord برج آهي. گورنر جارج آرڊ ملٽريءَ جو آفيسر هو ۽ 1861ع ۾ برمودا جو گورنر پڻ هو. برمودا ڪئريبين سمنڊ ۾ ننڍڙو ٻيٽ آهي جنهن بابت ڪيتريون ئي غيباتي ڳالهيون مشهور آهن. برمودا ٻيٽ جي گادي واري شهر هئملٽن ۾ سر جارج آرڊ نالي رستو آهي. هي اهو گورنر آهي جنهن جي ڏينهن ۾ پهريون ايشيائي ماڻهو (مسٽر وامپوئا-چيني واپاري) ننڍي ڪورٽ جو جج مقرر ٿيو.
• ائنڊريو ڪلارڪ (Andrew Clarke): ڪلارڪ ۽ ائنڊريو نالي به سنگاپور ۽ ملائيشيا ۾ ڪجھه شهرن ۾ (خاص ڪري اپوح ۾) رستا آهن. ڪلارڪ 1873ع کان وٺي 1875ع تائين سنگاپور جو گورنر رهيو، هن جي ڪوششن سان ملايا جي ٻين رياستن تي به انگريزن جو اثر رسوخ شروع ٿيو.
• وليم ڪليور فرانسز رابنسن: هي هڪ ئي ماڻهو بلڪه سنگاپور جي هڪ گورنر جو نالو آهي جيڪو 1877ع کان وٺي 1879ع تائين گورنر رهيو. تنجنگ پَگار بندرگاهه هن شروع ڪرايو هو. سنگاپور ۾ فرانسز توڙي رابنسن نالي رستا آهن.
• فريڊرڪ ويلڊ: 1880ع کان 1887ع تائين سنگاپور جو گورنر ٿي رهيو. رئفلس ميوزيم ۽ لئبريري هن جي ڏينهن ۾ کلي. هي ملايا ۾ به ڪافي وقت رهيو ان ڪري سنگاپور توڙي ملائيشيا جي ڪيترن ئي شين تي ويلڊ جو نالو آهي.
• سيشل ڪليمينٽي سمٿ: هن گورنر جي نالي توهان کي سنگاپور ۾ ڪيتريون ئي شيون نظر اينديون. رستا، ريلوي اسٽيشن وغيره. هي گورنر چيني زبان ۽ ادب جو ڄاڻو هو ۽ ماڻهن هن کي بيحد پسند ڪيو ٿي. 1887ع کان وٺي 1893ع تائين سنگاپور جو گورنر ٿي رهيو. ان کان اڳ 1878ع ۾ سنگاپور ۾ سيڪريٽريءَ جي عهدي تي آيو۽ پاڻ 1864ع ۾ سنگاپور ۾ انگريز سرڪار جي نوڪري تي چڙهيو.
ڪليمنٽيءَ جي ڏينهن ۾ هينري رڊلي “بوٽانڪ گارڊن” جو ڊئريڪٽري ٿي آيو ۽ پوءِ رٻڙ تي کوجنا ڪئي.
• مئڪسويل وليم ايڊوورڊ: مئڪس ويل نالي سنگاپور جو مشهور روڊ آهي. پاڻ 1893ع کان 1894ع تائين سنگاپور جو گورنر ٿي رهيو.
• چارلس هگ مچل: 1894ع کان 1899ع تائين سنگاپور جو گورنر رهيو. هن جي ڏينهن ۾ (1896ع ۾ ) ملئي فيڊريٽيڊ اسٽيٽس ٺهيون ۽ چارلس مچل سلينغور، پيراڪ، پَهانگ ۽ نگري سيمبيلان جو به هيڊ رهيو.
• فرئنڪ سويٽنهام: 1901ع کان 1903ع تائين گورنر رهيو. سنگاپور ٻيٽ کي ملايا جي سر زمين سان ملائڻ لاءِ جيڪو “سنگاپور جوهور ڪاز وي” آهي ان جي ٺهرائڻ جو ڪم سويٽنهام شروع ڪرايو. سويٽنهام ملايا ۾ به وڏين پوسٽن تي رهيو۽ ڪوالالمپور وٽ جيڪو پورٽ ڪلانگ بندرگاههآهي اهو هن گورنر جي نالي سان رهيو. ستر جي ڏهاڪي وارن آخري سالن تائين به هي بندرگاهه پورٽ سويٽنهام سڏبو هو. ان بعد هن بندرگاهه جو نالو بدلائي پورٽ ڪلانگ رکيو ويو. سنگاپور جو وڪٽوريا ميموريل هال پڻ هن ٺهرايو.
• جان ائنڊرسن: سنگاپور جو 1904ع کان 1911ع تائين گورنر ٿي رهيو. ڌنڌي جي لحاظ کان ائنڊرسن وڪيل هو. ائنڊرسن لنڊن جي ڪالونيل آفيس ۾ 25 کن سال نوڪري ڪئي هئي. ائنڊرسن نالي سنگاپور ندي جي منهن وٽ پهرين پل آهي ۽ رستي جو نالو پڻ آهي.
• آرٿر بنگ: 1911ع کان 1919ع تائين سنگاپور جو گورنر رهيو. هن جي ڏينهن ۾ پهرين وڏي لڙائي لڳي پر سنگاپور ٻيٽ تي خير رهيو. ڪو هنگامو نه ٿيو، سواءِ بدنام بغاوت جي جيڪا 5th Light Infantry جي سولجرن ڪئي. هن ۾ گھڻي ڀاڱي گڏيل پنجاب جا هندو ۽ مسلمان سپاهي هئا جن مان 36 ڄڻن کي کلئي عام ڦاهي ڏني وئي.
• لارينس گوملارڊ: 1919ع کان 1927ع تائين سنگاپور جو گورنر رهيو. هن جي ڏينهن ۾ (سن 1923ع ۾) سنگاپور کي ملايا سان ڳنڍڻ واري پل Cause way ٺهي راس ٿي، جنهن سان اچ وڃ ۾ آساني ٿي ۽ واپار وڌي ويو.
• چارسل ڪلفرڊ: 1927ع کان 1930ع تائين گورنر رهيو. سنگاپور جي ڪلفرڊ پيئر هن گورنر جي نالي آهي جنهن جو ذڪر مون ڪيترن ئي سفرنامن ۾ ڪيو آهي. سنگاپور جو گورنر ٿيڻ کان اڳ ڪلفرڊ نائيجيريا جو گورنر هو جيڪو ملڪ پڻ ڪينيا، انڊيا، سري لنڪا وانگر انگريزن جي ڪالوني هو. ڪلفرڊ لاءِ چيو وڃي ٿو ته ڪو خاص مشهور نه ٿيو ۽ آخر ۾ کيس انگريز سرڪار زوريءَ رٽائرڊ ڪيو.
• شينٽن ٿامس: 1934ع ۾ گورنر ٿيو ۽ ٻي وڏي لڙائي (1946ع) تائين گورنر رهيو. جپانين جي سنگاپور تي قبضي دوران هي جنگي قيدي Prisoner of War)) ٿي رهيو. کيس ٻين قيدين سان گڏ تائيوان ٻيٽ تي رکيو ويو هو.