سنگاپور جون ٽڪليون
سنگاپور جي پهرين حيثيت هڪ الڳ ٻيٽ مثل هئي جنهن تي ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي نمائندي، گھڻو ڪري ريزيڊنٽ نظر رکي ٿي. گھڻا تڻا حڪم احڪام ڪلڪتي يا مدراس (انڊيا) وغيره کان آيا ٿي، جتي ايسٽ انڊيا ڪمپني وڏي عرصي کان ڄمايو ويٺي هئي. ويندي سنگاپور ٻيٽ هٿ ڪرڻ لاءِ به ايسٽ انڊيا ڪمپني جي نمائندي رئفلس، ڪلڪتي جي گورنر کان اجازت ورتي هئي.
ڪجھه عرصي بعد سنگاپور ۽ ڀر ۾ ملايا جي ٻيٽ پينانگ ۽ بندرگاهه ملاڪا کي ملائي هڪ ئي نالو Straits Settlements رکيو ويو، جنهن جو انتظام هلائڻ لاءِ هڪ ئي گورنر مقرر ڪيو ويو. هو پهرين پينانگ ۾ رهيو ٿي پر پوءِ سنگاپور ۾ اچي رهيو.
سنگاپور ٻيٽ تي انگريزن جو 1819ع ۾ قبضو ٿيو ۽ پوري سال بعد 1820ع ۾ انگريزن ٽپال کاتو شروع ڪيو. پهرين پهرين ان ٽپال کاتي هن ريت ڪم ڪيو ٿي. توهان خط يا پارسل موڪلي سگھيائو ٿي پر ان جو ٽپال خرچ توهان کي نه پر ملڻ واري کي ڀرڻو پيو ٿي. 1840ع ۾ برطانيا جي پوسٽ آفيس پهريون دفعو چنبڙائڻ واريون ٽڪليون ڪڍيون. ان بعد خط پوسٽ ڪرڻ واري کي ٽڪليون خريد ڪري خط يا پارسل تي چنبڙائڻيون پيون ٿي. اهڙي طرح ٽپال کاتي کي خط پهچائڻ جو اجورو اڳواٽ ملي ويو ٿي نه ته جنهن کي خط مليو ٿي ان کان پئسا اوڳاڙڻ مسئلو رهيو ٿي. اهو ڪڏهن آهي ڪڏهن ناهي. ڪڏهن هن وٽ ٽپال جا پئسا ادا ڪرڻ لاءِ آهن ڪڏهن نه. ڪڏهن ته هن کي خط وٺڻ لاءِ ڪا دلچسپي نٿي رهي ۽ پئسا ڏيڻ لاءِ ٽال مٽول ٿي ڪيائين -ٻين لفظن ۾ ٽپاليءَ جو وقت ضايع ٿيو ٿي ۽ ٽپال کاتي کي نقصان رسيو ٿي.
اڳواٽ ٽڪليون وٺڻ واري آئيڊيا ڪامياب رهي ۽ 1854ع ۾ انڊيا ۽ سنگاپور (Strait Settlements) لاءِ ٽڪليون ڇپجڻ لڳيون. شروع جي ڏينهن ۾ ٽڪلين جي ڇپائي انڊيا جي ڪنٽرول ۾ هئي. سنگاپور پاسي ڊالر ۽ سينٽ هليا ٿي پر انڊيا مان سنگاپور لاءِ ڇپجي آيل ٽڪلين تي ڊالر يا سينٽن بدران رپيا ۽ آنا ڇپيل هوندا هئا. سنگاپور جي رهاڪن کي اها ڳالهه پسند نه آئي. بهرحال 1867ع بعد سنگاپور، ملاڪا ۽ پينانگ الڳ ڪالونيون سمجھيون وڃڻ لڳيون ۽ اڳتي هلي هن پاسي لاءِ ڌار ٽڪليون ڇپجڻ لڳيون.
ويهين صديءَ جي شروع ۾ هڪ سئو کان 500 ڊالرن تائين جون ٽڪليون ڇپجڻ لڳيون، جيڪي ٽپال کان سواءِ زمين، گھر يا ملڪيتون وڪڻڻ لاءِ ٽئڪس طور ڪم آيون ٿي. 1903ع ۾ هڪ سئو ڊالرن واريون ٽڪليون ڇپيون ۽ پورن ستن سالن بعد 1910ع ۾ سنگاپور جون مشهور 500 ڊالرن واريون ٽڪليون ڇپيون، جيڪي اڄ جي پوسٽل دنيا ۾ مشهور آهن. ٽڪليون گڏ ڪرڻ وارن وٽ ان ٽڪليءَ جو وڏو مان آهي ۽ مهانگين ٽڪلين مان هڪ سمجھي وڃي ٿي. 1910ع ۾ ڇپيل انهن 500 ڊالرن واري هر هڪ ٽڪليءَ جي قيمت اڄ جي مارڪيٽ ۾ 80000 ڊالر آهي. ويندي اهي ٽڪليون جيڪي اشتهارن لاءِ نموني طور ڇپيون هيون ۽ جن مٿان Specimen لفظ ڇپيل آهي اهي به 35000 ڊالرن ۾ ملن ٿيون، يعني هر هڪ جي اوپن مارڪيٽ ۾ Value ارڙهن لک رپيا آهن.
1939ع ۾ جارج ڇهون انگلنڊ جو بادشاهه ٿيو ۽ ٽڪلين تي ان جي تصوير ڇپجڻ لڳي نه ته ان کان اڳ انگلنڊ جي ٺوڙهي بادشاهه جارج پنجين جي تصوير هوندي هئي. 1952ع ۾ راڻي ايلزبيٿ ٻي تخت تي ويٺي ۽ ان جي تصوير اچڻ لڳي. ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ (1942ع کان) سنگاپور ۽ ملايا تي جپانين جو قبضو ٿيو. جپانين جي ڏينهن ۾ به ٽپال کاتو ڪم ڪندو رهيو. هنن ٽڪلين جو مسئلو هيئن هل ڪيو جو انگريزن جي ڇپايل ٽڪلين مٿان DAINIPPON جو ٺپو هڻي ڪم ڪڍندا رهيا. ان جي هيٺان 2602 جو انگ جپاني سن آهي جيڪو جپاني شهنشاهي ڪئلينڊر مطابق آهي ۽ “دائي نپان” جي معنيٰ آهي “عظيم جپان”.
1945ع ۾ جپانين جي وڃڻ بعد ٽپال کاتو جارج ڇهين جي تصوير وارين ٽڪلين تيBMA_ ملايا جو ٺپو هڻي ڪم ٽپائيندو رهيو. ٻي وڏي لڙائي ختم ٿيڻ تي انگريز ملايا موٽي آيا ۽ جيسين ڪو حڪومت جو بهتر طريقو ڳولين تيسين سنگاپور ۽ ملايا “برٽش مليٽري ائڊمنسٽريشن” تحت هئي جنهن جا اڳيان اکر BMA ٽڪلين تي نظر اچن ٿا.
جپانين جي حڪومت دوران ڪجھه ٽڪليون 4، 8، ۽ 15 سينٽن واريون جپان وارن به ڇپرايون. جپاني ملايا کي Malai (ملائي) ۽ سنگاپور کي نئين نالي Syonan سان سڏڻ لڳا. اڄ به اسان جي ملڪ جا ڪيترا پوڙها جيڪي جنگ دوران ملايا پاسي هئا، “ملئي” ماڻهن کي “ملائي” سڏين ٿا جيڪو نالو جپانين مشهور ڪيو هو.
جيستائين سنگاپور ۽ ملايا گڏ هئا ٽڪلين تي ٻنهي جو نالو ايندو هو. هاڻ سنگاپور الڳ آهي ته ان جي ٽڪلين تي فقط سنگاپور لکيل نظر اچي ٿو.