پنهنجي پاران
قَالُو بَلَي' قَلِبَ سِين، تَڏهِ تِتِ چَيَومِ،
تِھين وَيرَ ڪِئَومِ, وَچَنُ وَيڙِيچَنِ سِين.
(شاھ لطيف)
مانوارا دوستو، ننڍپڻ کان ئي ويڙيچن ۽ وطن سان وچن ٿي وڃڻ ڪري قومي حقن جي حاصلات لاءِ جدوجهد ئي زندگي جو اولين مقصد رهيو آھي. اهو ئي سبب آهي جو پنهنجي ڌرتي جي چپي چپي سان عشق آھي ۽ روح ۾ سنڌ جي سونهن، ثقافت ۽ تاريخ سمايل آھي. منهنجو مقصد سنڌ جي تاريخ کي عام ۽ خاص سان متعارف ڪرائڻ آهي ته جيئن سنڌي قوم ۾ پنهنجي تاريخي ورثي کي پرکي پروڙي ۽ پنهنجي تباهه ٿيندڙ تاريخي ماڳن کي بچائڻ لاءِ ڪوشش ڪري، ۽ ويران پيل ماڳن سان سندس دلچسپي وڌي ۽ اتي وڃي انهن ماڳن مڪانن کي ڏسي ته جيئن انهن جي مالڪي ٿي سگهي.
منهنجو هي ڪتاب به تاريخي ماڳن ۽ شخصيتن تي لکيل آهي. 2001ع کان سنڌ جي تاريخ بابت لکندو رهيو آهيان ۽ دوستن سان گڏجي ”سنڌ هسٽري اويئرنيس فورم“ قائم ڪري ان پليٽ فارم تان سنڌ جي تاريخي ماڳن جا تحقيقي ٽوئر ڪيا آھن ۽ تاريخي ماڳن کي بچائڻ لاءِ ڪوششون ڪيون آھن، جن ۾ ڪجھ ڪاميابي به حاصل ٿي آھي، ڪجھ وقت هن فورم پاران ٽماهي رسالو ”سنڌ سڀيتا“ به ڇپرائي نوجوانن ۾ ورهايو ويو ۽ ليڪچر پروگرام به منعقد ڪيا ويا، جيڪو سلسلو ڪجھ سالن کان پوءِ مالي وسيلن جي کوٽ ۽ دوستن جي سستيءَ سبب انهن کي جاري نه رکي سگهياسين، اهو سلسلو وڌيڪ هلي نه سگهيو ۽ بند ٿي ويو، پر سنڌ جي تاريخي ماڳن تي وڃي موجوده صورت حال ۽ انهن جي تاريخي اھميت بابت، منهنجا مضمون اخبارن ۾ ڇپبا رهيا، جيڪو سلسلو اڄ تائين جاري آھي. محدود وسيلن هوندي به سنڌ جي تاريخ کي اجاڳر ڪرڻ لاءِ پنهجو ڪم جاري رکيو آھي. جيڪي مضمون اخبارن ۾ ڇپيل آهن، انهن کي ڪتابي صورت ۾ محفوظ ڪرڻ ۽ هر خاص و عام تائين تاريخي ڄاڻ پهچائڻ لاءِ انهن کي سهيڙي پهريون ڪتاب ”سنڌ سڀيتا“ ڀاڱو پهريون 2017ع ۾ ”سنڌ هسٽري اويئرنيس فورم“ پاران ڇپرائي پڌرو ڪيو، جنهن کي تمام گهڻو پسند ڪيو ويو. 2019ع ۾ ان ڪتاب جو اردو ۾ ترجمو ڪرائي ”سنڌوتھذيب“ جي نالي سان ڇپرائي پڌرو ڪيو ويو. ته جيئن اردو ڳالهائيندڙن ۽ پڙهندڙن کي به سنڌ جي تاريخ سان روشناس ڪرائي سگهجي، ان ڪتاب کي به اردو ادب جي حلقن ۾ پسند ڪيو ويو ۽ تمام گهڻو ساراهيو ويو.
موجوده ڪتاب به پهرين ڪتاب جيان مختلف تاريخي ماڳن ۽ تاريخي شخصيتن تي لکيل مضمونن تي مشتمل آھي، هي سڀ مضمون ”روزاني ايڪتا“ اخبار ۾ ڇپيل آھن. ايڪتا ميڊيا گروپ پاران ايڪتا TV تي ڊجيٽل آرٽيڪل جي نالي سان لکيل هنن مضمونن جون وڊيوز ٺاهي ھلايون ويون آھن، انهن کي پڻ گهڻو سارهيو ويو ۽ اهي ويڊيوز يو ٽيوب تان هزارن جي تعداد ۾ شيئر ٿيون.
ھن ڪتاب ۾ سڀ نوان مضمون آھن، پر پهرين ڪتاب جيان هن ۾ به سڀ مضمون لاڙ پرڳڻي جي تاريخي ماڳن ۽ ٿرپارڪر جي خوبصورت تاريخي ماڳن متعلق لکيل آھن. انڪري هن ڪتاب کي به ساڳيو نالو ”سنڌ سڀيتا (ڀانڱو ٻيو)“ ڏنو وڃي ٿو.
آئون سمجهان ٿو ته تاريخ بابت لکڻ تمام ڏکيو ۽ ذميواري وارو ڪم آهي، تاريخي ماڳن تي وڃي انهن جي موجوده صورتحال کي ڏسڻ، پرکڻ ۽ پروڙڻ لاءِ گرمين ۽ سردين ۾ ڏينهن جون رولاڪيون ڪرڻ کان پوءِ تحقيق لاءِ تاريخ جا مختلف ڪتاب خريد ڪري ۽ انهن وڏن ڪتابن کي پڙھي ان ماڳ بابت تاريخن جا حوالا ڳولھي لکڻا پون ٿا. جنهن لاءِ راتين جا اوجاڳا به ڪرڻا پون ٿا. آئون هر ماڳ متعلق پهريان پڙهندو آهيان، پوِءِ ان ماڳ تي وڃي ڏسندو آهيان ۽ اتي جي مقامي ماڻهن جي راءِ حاصل ڪندو آهيان، جنهن لاءِ ڪجهه ماڳن تي ته بار بار به وڃڻو پيو آهي. پوءِ انهن جي راءِ ۽ مشاهدي کي نظر ۾ رکي، ان ماڳ بابت ناياب ڪتابن کي ٻيهر پڙهي پوِء لکندو آهيان، جنهن ۾ مختلف ليکڪن جا مختلف رايا سامهون رکي انهن جا حوالا لکي پوءِ پنهجي راءِ ۽ ويچار به پڙھندڙن لاءِ مختصر ۽ جامع جي اصول تي پيش ڪيان ٿو، جنهن لاءِ ڪوشش ڪندو آھيان ته ساڳين ڳالهين جو ورجاءُ ۽ اجائي ڊگهي تمھيد نه هجي، پر تاريخي ماڳن بابت اھم معلومات پڙھندڙن تائين ضرور پھچي. اميد آھي ته منهنجو ھي ذھني ۽ جسماني پگهر جو پورهيو اوهان کي پسند ايندو ۽ اوهان جي تاريخ بابت ڄاڻ ۾ ضرور اضافو ڪندو ۽ اوهان جي سير تفريح لاءِ به لاڀائتو ثابت ٿيندو.
قومي تحريڪ سينئر سياسي اڳواڻ ۽ تاريخ جي عالم سيد غلام شاھ پنهنجي مصروفيتن مان وقت ڪڍي هن ڪتاب لاءِ تفصيلي مھاڳ لکيو آھي، جنهن لاءِ سائين جن جو انتھائي ٿورائتو آھيان. قومي تحريڪ جي ڪيترن اڳواڻن جي نظرياتي استاد محترم آصف بالادي صاحب ڪتاب جي بيڪ ٽائيٽل تي مون ۽ منهنجي لکڻين بابت پنهنجي خيالن جو اظھار ڪري مون کي مان بخشيو آھي، جنهن لاءِ سندس نھايت احسان مند آھيان.
ايڪتا ميڊيا گروپ جي سرواڻ مانواري دوست محبوب علي عباسيءَ جو ٿورائتو آھيان، جنهن منھنجي هن قلمي پورهئي بابت ۽ منهنجي سياسي سماجي خدمتن متعلق پنهنجا ويچار قلمبند ڪري پنهنجي محبت جو اظھار ڪيو آھي.
ٿورائتو آھيان محبتي انسان، مرڪ پبليڪيشن جي مالڪ مرتضا لغاري جو جنهن محنت ۽ محبت سان هي ڪتاب ڇپرائي پڌرو ڪيو. اوهان سڀن پڙھندڙن جا لک لائق جو منهنجي قلمي پورهئي کي پڙھڻ جو مان بخشيو ٿا ۽ پنهنجيون ھي ٻه سٽون اوهان جي نظر ڪيان ٿو.
سونھن سنڌ لاءِ لکان ٿو هڪ قلمڪار آھيان،
ڌرتيءَ جي دنگن جو محافظ ۽ سالار آھيان.
عنايت کٽياڻ
چيئرمين
سنڌ هسٽري اويئرنيس فورم