ارائونڊ دي ورلڊ

• محبت ۽ نه لڙائي

Sparatacus هڪ تواريخي فلم آهي. آروس جي ڪاسموراما سئنيما جي ٻاهران ان تي”فقط بالغن“ لاءِ لکيل ڏسي تعجب لڳو ته ڊئنمارڪ Scandinavian ملڪن مان آهي، جتي اوگهڙ جھڙي ڪا شيءِ ڪٿ ۾ نه آندي ويندي آهي. دنيا جو نوي سيڪڙو اگهاڙو ۽ فاحش لٽريچر، تصويرون،فلمون وغيره هتي ڊئنمارڪ ۽ سويڊن ۾ ٺھن ٿيون. شھر جي مکيه بازارن ۽ مارڪيٽن ۾ Bio-Sex نالي انيڪ دڪانن ۾ ننڍڙا ننڍڙا سئنيما گهر، صبح جو ڏهين کان رات جو ڏهين تائين، بنا ڪنھن ساهيءَ جي اُهي اُهي فاحش ۽ بي حوديون فلمون ڏيکاريندا آهن جو، ملڪ جي بيمار سوسائٽي جا ماڻهو ئي ان کي ساراهي سگهن ٿا ۽ انهن ڳالهين لاءِ ننڍي وڏي، عورت ۽ مرد لاءِ بنا ڪنھن جهل پل جي دعوت هوندي آهي. اتي اسپارا ٽاڪس جھڙي رومن سلطنت جي تواريخي فلم ”فقط بالغن“ لاءِ_ عجب جھڙي ڳالهه ٿي.
هڪ ڊئنش همراهه کان پڇيم: ”هن ۾ ڪھڙي خراب ڳالهه آهي جو ننڍي ڄمار جا نه ڏسن؟“
”يوسي! هن ۾ ڪرڪ ڊگلس جي شيديءَ سان تلوار بازي ڏيکاري اٿن. نا بالغ ڏسندا ته هنن جي ڪچڙي دماغ تي جهڳڙي جو ڪيڏو نه خراب اثر ٿيندو.“ هن ٻڌايو ۽ آئون پنھنجي دماغ تي هٿ ڏئي فلم شروع ٿيڻ جو انتظار ڪرڻ لڳس. سوچيم ته Love not war تي هن ئي ملڪ ۾ صحيح طرح عمل ٿي رهيو آهي.
 
بيروزگاري ۽ شاديءَ کان اڳ ٻار

ڊئنمارڪ جي ڊيگهه ۽ ويڪر ايتري آهي جيترو ڪراچي کان حيدرآباد تائين جو پنڌ. چوڌاري سمنڊ ئي سمنڊ. ڊئنمارڪ سوين ٻيٽن تي مشتمل آهي_ فلپين وانگر. ڪنھن به هنڌان، توهان کان، سمنڊ پنجٽيھه ميلن کان پري ٿي نٿو سگهي. کير، مکڻ، مشينري ۽ جھاز رانيءَ ڪري چڱو امير ملڪ آهي. ويلفيئر اسٽيٽ ئي سمجهڻ کپي. هر ۾اڻهو روزگار کي لڳل آهي. جنهن کي نوڪري ناهي ان کي سرڪار طرفان ڀتو ملي ٿو، جنھن مان هو سولائيءَ سان جاءِ جي مسواڙ، لائيٽ جو بل، کاڌو پيتو ۽ ڪپڙو لٽو ڪري سگهي ٿو. اهو ڀتو ننڍي نوڪري واري پگهار جو نوي سيڪڙو کن ٿئي ٿو. يعني ڪو ڪلارڪ ٽي هزار رپيا ماهوار تي نوڪريءَ ۾ آهي. ڪنھن سبب ڪري هو نوڪري مان ڪڍيو ٿو وڃي، بيمار آهي، موڪل ٿو وٺي، يا نوڪري نٿي وڻيس ته جيترا ڏينھن بيروزگار هوندو جيسين ساڳي يا ٻي نوڪري مليس، تيسين پھرين نوڪرءَ جي حساب سان کيس ٽي هزار بدران ٻه هزار ست سو روپيا ماهوار ملندا رهندا. ان کان سواءِ گهر جي مسواڙ، دوا درمل پڻ سرڪار تي آهي_ ٻيو ڇا کپي.
سئبرو ايئرڪنڊيشنگ پلانٽ جي مارڪيٽ مئنيجر ٻڌايو ته ڊئنمارڪ ۾ هڪ لک ماڻهو بي روزگار آهن. ساهي کڻي وري پاڻ ئي ٻڌايائين ته ان ۾ انهن ماڻهن جو ئي هٿ آهي. گهر ويٺي کين ايترو مليو وڃي جو آرام سان ويٺا کائين ته پوءِ هلڪي ڦلڪي نوڪري ڇو ڪن.
ڪيترا نوجوان ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون سڄو ڏينھن ننڊون ڪري، رات جو چڪر تي نڪرندا. بهار جي موسم نه ڏس، ته سخت سياري جي برفاني رات نه ڏس_ ننڍو وڏو، ڊسڪوٿي، ڪلب، ريسٽورنٽ، چوواٽي تي صبح تائين ٽلندا رهندا. ويتر حڪومت هر ڇوڪريءَ کي ٻار ڪيرائڻ يا شاديءَ بنا ٻار ڄڻڻ جي موڪل ڏئي ڇڏي آهي ته پوءِ ظاهر آهي ته هو ڏينھن جو به سڪون جي ننڊ سمهي سگهن ٿا.
اسان جي ڊئنمارڪ واري آفيس ۾ ڪم ڪندڙ هڪ ڊئنش ڇوڪريءَ ڳالهيون ڪندي ٻڌايو ته کيس ٻه ٻار آهن. هڪ چئن سالن جو ۽ ٻيو ٻن سالن جو.
”چئبو ته تو شادي 1972ع ۾ ڪئي آهي.“ مون ٿلهي ليکي ارٿميٽڪ ڪري کانئس داد ٿي وصول ڪيو.
”نه. ان کان پوءِ.“
”ته پوءِ 1973ع ۾“ مون پڪي اعتماد سان اهو سن کيس ائين ٻڌايو جيئن شينھن جي ڪوڙي شڪاريءَ شينھن جي ڊيگهه گهٽائي گهٽائي آخر هڪ حد تي چيو ”هاڻ ڪيترو بهکنگهين پر ان کان گهٽ نه ڪندس.“ سو چئن سالن واري ٻار جي ماءُ جي شادي پوڻن پنجن سالن کان گهٽ عرصو اڳ ته نه ٿي سگهي ٿي.
”نه. نه. مون پر سال شادي ڪئي آهي.“ هن ٻڌايو.
”ته پوءِ ٻار؟“ مون وائڙن وانگر پڇيومانس.
”اهي شاديءَ کان اڳ ئي ڄڻيم. پَرُ سال جيئن ئي فرانزو کي سٺي نوڪري ملي ته شادي به ڪئيسين ۽ جاءِ به ورتيسين.“
”اها ڳالهه ڪر. چئبو ته اها شادي ته نه ٿي پر مڙس کي گهوڙي تي چاڙهڻ يا ڪنوار کي ميندي لڳائڻ جي رسم پوري ڪرڻي ٿي.“
مٿين ڳالهه هنن ملڪن ۾ ان ڪري به عام آهي جو شادي بعد ٻارن جو خرچ پکو مائٽ تي آهي. پر غير شادي شده ماءُ کي ٻارن ڪري حڪومت کان وڌيڪ پئسا ملن ٿا.

 
ناروي ۽ اسان جا پاڪستاني

هتي ناروي ۾ اسان جا پاڪستاني جام آهن. اوسلو ته سڄو ڀريو پيو آهي. پر ناروي جي اتر ۾، ويندي ٽرنڊام تائين، پاڪستاني، برف جي ٻوري وانگر ٻرڪيا پيا آهن. هونءَ هن پاسي گهڻو ڪري سڀ مزدور ڪلاس جا نوجوان آهن. انگلنڊ، آمريڪا، جرمني، جپان ۾ پڙهيل ڳڙهيل گهڻا ملندا ۽ اُتي جيڪو به مزدور طبقو آهي سو به سنجيدي قسم جو.
اسان جي ماڻهن جو ناروي پاسي سڀ کان دير سان اچڻ ٿيو، جو هنن اتر قطب جي ملڪن جي، سخت ٿڌي موسم هجڻ ڪري، هتي جي ماڻهن لاءِ ئي هتي رهڻ ڏکيو آهي. منھنجو سياري توڙي اونهاري، جڏهن به ناروي اچڻ ٿيو آهي ته ٽرنڊام پاسي. اتر ناروي ۾ جتي سيارو ته سخت ٿڌو ٿئي ٿو (گوڏن جيتري برف ٻوري ۾ هر شيءِ ڍڪي پئي هوندي آهي ۽ ٽيمپريچر ڪاٽو ويھه، پنجويھه ڊگرين تائين ڪري پوندو آهي.) پر اونهارو به اسان جي سياري کان گهڻو ٿڌو ٿئي ٿو.
ناروي پھچڻ سان، مڙيئي پاڪستاني ٽولين ۾ ٿي جھاز تي پھچي ويندا آهن ۽ اچڻ سان پھرين ولائت جون ساراهون ڪندا. (هنن جو ولائت سان مطلب رڳو ناروي هوندو آهي.) ”سائين هتي ولائت ۾ هر شيءِ نج ملي ٿي. سائين هتي ته هر شيءِ تي تاريخ لڳل هوندي آهي، جيئن وٺندڙ کي خبر پئي ته هي کير ڪيستائين هلندو يا هي ڌنئرو اڄ جو ڄمايل آهي! هيءَ ڊبل روٽي ڪڏهن خراب ٿيندي. سائين اسان کي هر هفتي پگهار ملندو آهي. مھيني ۾ نو هزار رپيا ملن ٿا. (جيتوڻيڪ اهو هتي جي مھانگائيءَ جي حساب کان ڪو گهڻو ناهي. ان کان وڌيڪ ٻين ملڪن ۾ ملي ٿو ۽ اهي نو هزار رپيا به ورلي ڪنھن ڪنھن جو پگهار آهي نه ته سراسري اڍائي يا ٽي هزار ڪرونا، جي پاڪستاني پنج يا ڇھه هزار رپيا ٿيا. هڪ ناروي جو ڪرونو ٻن رپين برابر آهي. پر اسان وارا يار هڪ ڪروني کي ٻن بدران ٽن سان ضرب ڏئي ٻڌائيندا ۽ ٽئڪس جي ڳالهه گول ڪري ويندا. هتي ماڻهو آزاد آهي جيئن وڻيس تيئن ڪري...“ وغيره وغيره. ۽ اسان جو چيف آفيسر سرور جنھن کي جپان، آمريڪا، انگلينڊ، اسپين جي مقابلي ۾ ناروي بنھه نٿو وڻي، سو نڪ کي موڙو ڏئي منھنجي ڪن ۾ ڦسڪو هڻندو: ”يار هي ته سمجهن ٿا ته ڪو اسان صفا ڄٽ آهيون ۽ سڌو ٽنڊي ٺوڙهي کان پيا اچون. پر ٽنڊي ٺوڙهي وارن کي به ڄاڻ پئجي وئي آهي ته ولائت ۾ ڪھڙي ڌوڙ پئي وسي ۽ ڇا عزت ۽ قدر آهي. ولائت مان اڄ ڪلهه ڪو به متاثر ناهي ۽ اسان Sailor ته اها ذات آهيون جو وڏي ڳالهه مان به متاثر نه ٿيون.“
پر اسان جو پوڙهو ڪئپٽن فريد خان، ڪجهه پنھنجي ذاتي عادت ۽ ڪجهه ٻڍاپي ڪري، سندن ڳالهيون ٻڌڻ ۽ ساڻن بَڪ ڪرڻ تي هري ويو آهي. اهي ڳالهيون ٻڌي ڪڪ ٿيڻ بدران ويتر مزو پيو ايندس ۽ کين لٺ تي به چاڙهيندو ويندو ته پنھنجو تڪيو ڪلام ”واه ڀائي واه!“ به چوندو ويندو. خاص ڪري مانيءَ جي ٽيبل تي.
”اڇا! واه ڀائي واه! چئبو ته هتي ولائت ۾ ڏاڍا مزا اٿانوَ. يار آئون ته پوڙهو ماڻهو ٿي پيو آهيان. هجان ها توهان جھڙو جوان ڇوڪرو ته ناروي ضرور رهي پوان ها. ڀلا هتي ته توهان جي ڇوڪرين سان به ڏاڍي دوستي هوندي؟ ميمن سان شاديون ڪندا هوندائو!“
۽ هو ٽانءَ ۾ ڀرجي، الله جي ڏني مان دل کولي گشا هڻندا آهن ۽ اسان دل ئي دل ۾ ڪئپٽن تي ۽ هنن تي کلندا آهيون.
”نه گهڻيون نه آهن. اڃا ٻن کي اسٽڊي ڪري رهيو آهيان.“ هڪ ٻڌايو ۽ ٻئي ٽيڪو ڏياريس.
”هتي جوان ڇوڪريون اسان جي ملڪ جي ڇوڪرين وانگر ڊڄڻيون۽ بيڪار قسم جون نه آهن. تمام همت ڀريون ۽ مڙس ماڻهو آهن. سڄي گهر جي ڪم کي اڪيلي سر منھن ڏين ۽ مڙس کان به وڌيڪ ڪمائين، هر هنر ڄاڻن. اسان وارو هي همراهه ته هتي شادي به ڪرڻ وارو آهي. هڪ ٻار به ان مان ٿيو اٿس.“ وڌيڪ معلومات پھرين همراهه سگريٽ جو ڊگهو ڪش هڻي وڏي ناز سان پاڻ ئي ٻڌائي.
”نه. اڃان ڏسان پيو.“
”پوءِ ڀلا ڪيئن؟! ٻار به ٿي ويو آهي، پر شاديءَ لاءِ اڃا ڏسو پيا؟“ اسان جي ڪئپٽن، پنھنجي پورٽ سائيڊ مڇ کي مٿي تاءُ ڏئي، چپن تي چپ ڦيريندي هن کان پڇيو_ ڄڻ پنھنجي عمر جا گذريل ٽيھه سال جھاز تي نه پر پنھنجي ڳوٺ ۾، چاڪيءَ جي گهاڻي تي گذاريا هجنس.
”ان ڪري جو هتي، اهو ئي ته مزو آهي. شاديءَ کان اڳ جيڪڏهن ڪنھن ڇوڪريءَ کي ٻار ڄمي ويندو ته سرڪار طرفان هن کي ۽ سندس ٻار کي وڌيڪ پئسا ملندا رهندا. بھرحال هاڻ سٺي ڇوڪريءَ جو آسرو ٿيو آهي. سال بعد شادي ڪنداسين.“
”واه ڀائي واه! پاڪستان ۾، واقعي توهان لاءِ مزا ڪٿي. ڀلا هاڻ مانيءَ بعد چانھن پيئنداؤ يا ڪافي؟”
”جيڪي پياريندائو، پيئنداسين.“ هڪ چيو.
”يار معاف ڪجو اسان جي پاڪستاني جھازن تي شراب بند ٿي ويو آهي. توهان ته هتي ان جا عادي هوندائو.“اسان جي ڪئپٽن چين.
”شراب مان نه پيئندو آهيان.“ پھرين ٻڌايو.”منھنجي هتيجي ساٿِڻ يعني ’ٿيڻ واري زال‘ به پيئڻ لاءِ زور ڪندي آهي ته ان کي به سمجهائيندو آهيان ته تون ڀلي پي پر آئون نه پيئندس، جو اسان جي مذهب ۾ حرام آهي. هونءَ هتي جون ڇوڪريون انهن ماڻهن کي پسند ڪن ٿيون جيڪي شراب جي شوقين هجن، جيئن شادي بعد کين به پياري سگهن.“
”واه، ڀائي واه!“ ڪئپٽن چيو.
 
ناروي ۾ پاڪستانين تي بندش

پنج ئي آڱريون برابر به نه آهن. هنن ملڪن ۾ ڪجهه سٺن خيالن ۽ سلجهيل طبيعتن وارا به ملندا. خاص ڪري هتي رهندڙ هڪ اڌ، پڙهيل ڳڙهيل ۽ شاگرد. اهڙن مان هڪ حقيقت پرست هتي رهندڙ پاڪستانين جي حالت تي افسوس ڪندي ٻڌايو: ”بس ادا ڪھڙيون ٿا خبرون پڇو. هي اسڪينڊينيوين ملڪ ڏاڍا سٺا آهن. ماڻهو ڏاڍا اندر جا صاف ۽ رحمدل آهن. هُو هر ڳالهه تي اعتبار ڪندڙ ۽ مڃي ويندڙ آهن. جهيڙي جهٽي ۽ فساد مان ته ڄاڻن ئي ڪونه. پر اسان پاڻ ئي پنھنجن پيرن تي ڪھاڙو هنيو آهي. پنھنجي ئي لڇڻن اسان کي جهوريو آهي. شروع ۾ آيا هئاسين ته هتي جي ماڻهن نه فقط اسان جي آجيان ڪئي پر نوڪريون به وٺرائي ڏنيون. ٻيا ته ٺھيو پر هتي جون ڇوڪريون به اسان کي وڏن وڏن ڪارخانن ۽ فرمن جي مالڪن وٽ نوڪري ڏيارڻ لاءِ وٺي هليون ۽ کين هلي راضي ڪيو ۽ محسوس ڪرايو ته اسان غريب آهيون، پورهئي خاطر ٻار ٻچا، مٽ مائٽ ڇڏي هيڏو ڪَھي آيا آهيون. سرڪار به اسان کي اهي مڙئي سھوليتون ڏيڻ لڳي جي هتي جي ماڻهن کي مليل آهن. سڀ اسان سان همدردي ڪرڻ لڳا ۽ ساڳي وقت تعجب کائڻ لڳا ته اسان مان هڪ هتي ڪمائي ٿو ته ملڪ ۾ ڏهه ڀاتي کائين ٿا. پوءِ آهستي آهستي اسان جا پاڪستاني وڌندا ويا ۽ ان سان گڏ اسان جا ڦڏا فساد پڻ.
”هتي جا ماڻهو وڏي ۾ وڏو جهيڙو ڪندا ته به وات سان، پر اسان جي ماڻهن چاڪو ۽ ڇريون جو ڪڍڻ شروع ڪيون ته هي وائڙا ٿي ويا. ڊڄي ويا. هتي جي ٽي وي ۽ اخبارون،جيڪي رڳو اسڪنگ ۽ اسڪيٽنگ راندين جون خبرون ڏينديون هيون، انهن ۾ هو اهو پڙهي ۽ ڏسي، ته اوسلو سئنيما هال ۾ ٻه پاڪستاني وڙهيا، اسٽيونگر شھر ۾ ڪنھن پاڪستانيءَ نابالغ نارويجين ڇوڪريءَ سان زوريءَ زنا ڪئي، فلاڻي پاڪستانيءَڪرسٽن سئنڊ شھر ۾ پنھنجي ئي هم وطنيءَ جي چوري ڪئي... ته هتي جي ماڻهن کي ڏندين آڱريون اچي ويون. آهستي آهستي ناروي جي حڪومت اسان جي ملڪ جي ٻين جي اچڻ تي بندش وڌي، جيڪي ڏينھون ڏينھن غيرقانوني طرح لڪي لڪي اچي رهيا هئا، يا گهمڻ جي بھاني ناروي ۾ داخل ٿي واپس وڃڻ جو نالو نه وٺي رهيا هئا. تان جو گذريل سال، جڏهن اوسلو ايئرپورٽ تي هڪ پاڪستانيءَ ٻي پاڪستانيءَ کي ڏينھن ڏٺي جو چاقوءَ جا اٺ ڌڪ هڻي خون ڪري وڌو، ته ان جو خوف، هراس ۽ نفرت ٽي وي تي ۽ اخبارن ذريعي سڄي ملڪ ۾ باهه وانگر پکڙجي ويو.
”خون ٿيل جي جڏهن جانچ ورتي وئي ته هن جي به کيسي مان هٿ جيڏو خنجر نڪري آيو. سڀ وائڙا ٿي ويا ته هل سائين خوني ته خون جي خيال کان چاقو کڻي آيو هو، پر قتل ٿيل جي کيسي مان به ڇرو نڪتو! تنھن جي معنيٰ هر پاڪستاني چاقو کڻيو هلي.“
هڪ ٻئي پاڪستانيءَ ٻڌايو ته ”ان واقعي کانپوءِ ڪو پاڪستاني کيسي ۾ هٿ وجهندو آهي ته نارويجن ڊڄي ويندا آهن ته چاقو ته ڪونه ٿو ڪڍي ۽ اسان کان لنوائيندا وتندا آهن.“
مٿين ايئرپورٽ تي جڏهن خون جو افسوسناڪ واقعو ٿيو هو ته اتفاق سان تن ڏينھن ۾ به اسان ناروي ۾ هئاسين، جيتوڻيڪ جھاز ٻيو هو. مٿئين ڳالهه جي اهميت ان مان پئي جڏهن هڪ ميانوالي پاسي جي همراهه هتي جي ماڻهن جي فطرت کان آگاهه ڪندي ٻڌايو ته نارويجن ماڻهو ايترو صلح پسند ۽ نرم دل آهن جو ڪنھن جانور، پکيءَ کي به هروڀرو نٿا ستائين. ”هڪ ڏينھن اسان جا ٻار بدڪ سان کيڏي رهيا هئا،“ هن ٻڌايو، ”کيڏندي کيڏندي هڪ ٻار بدڪ کي گليلو واهي ڪڍيو. مٿي، ڇھين ماڙ تي بالڪنيءَ مان هڪ نارويجن پوڙهيءَ ڏسي ورتو ۽ دانھون ڪندي هيٺ لٿي. ٻار ته گليل سوڌو ڀڄي ويو، منڊڪائيندڙ بدڪ کي جهلي ڏاڍيون چميون ڏنائين ۽ ان ئي وقت اسپتال دوا لاءِ وٺي ويس.اها ئي ايڏي وڏي ڳالهه سمجهي وئي جو ٻئي ڏينھن اخبارن ۾ اچي ويو. اتي ڪنھن ماڻهوءَ جو خون، سو به سوين ماڻهن جي اڳيان ايئرپورٽ تي ۽ معمولي خانداني پراڻي جهيڙي تان_ هتي هيڪاندي وڏي ڳالهه سمجهڻ کپي.“
مٿئين همراهه ٻڌايو: ”هاڻي سڄي يورپ_ اڃان به سڄي دنيا ۾، ناروي اهڙو ملڪ آهي جنھن ۾ پاڪستانيءَ جي داخلا تي بندش وڌي وئي آهي. ايتريقدر جو ڪو ٽوئرسٽ جي حيثيت ۾ به نٿو اچي سگهي. اسان جيڪي اچي ويا آهيون انهن تي به سخت نظر رکي پئي وڃي. هونءَ اسان کي ٻين نارويجن وانگر اجازت هئي ته بنا پاسپورٽ ۽ ويزا جي ٻين اسڪينڊينيون ملڪن: سئيڊن، ڊئنمارڪ ۾ ائين ايندا ويندا رهون جيئن لاهور کان پنڊي يا ڪوئيٽا وڃجي پر افسوس جو هاڻ اها سھوليت به اسان کان کسي وئي آهي. هاڻ پنھنجي ماءُ پيءُ کي به ڳوٺان گهرائي نٿا سگهون. فقط زال ۽ ٻارن کي گهرائڻ جي اجازت آهي، پر اها به شايد هاڻي بند ٿي وڃي، جو ان سلسلي ۾ به هڪ ڏکوئيندڙ واقعو ويجهڙائيءَ ۾ ٿيو آهي.
”هڪ همراهه پنھنجي زال کي ماري رکيو. هن جو ارادو هتي جي ڪنھن ڇوڪريءَ سان شادي ڪرڻ جو هو. مائٽن کي جو خبر پئي سو زوريءَ سندس زال کي ڏانھس اماڻي ڏنو. هتي پنج ڇھه مھنا رهي ۽ ان دوران پيٽ به ٿيس پر مڙس کيس پورو ڪرڻ جي چڪر ۾ هو. هڪ ڏينھن کيس گهمائڻ جي بھاني جبل جي چوٽيءَ تي وٺي ويو. اتان وڃي ڌڪو ڏنائينس. هوءَ ان ئي وقت مري وئي. هتي برف ۾ ڦاسندڙن ۽ جبلن تي رستو وڃائيندڙن جي مدد لاءِ راڊار ۽ پوليس پيٽرولنگ سسٽم آهي، سو انهن هيليڪاپٽر مان هن کي تاڙي ورتو. هن ته گهڻو ئي گوهي ڪئي ته سندس زال جو اتفاقي پير ترڪي ويو. خير، پوليس به کيس جانچڻ لاءِ في الحال ڇڏي ڏنو. ۽ هي، ڇا جو غم ڇاجو فڪر. ٻئي ڏينھن ئي بار مان هڪ ڇوڪريءَ کي وٺي آيو. ان تي پوليس کڻي سوگهو ڪيس ۽ هاڻ جيل ڪاٽي رهيو آهي.“

پنھنجو پاڻ ۾ وڙهيل

ناروي جھاز پھچڻ کان هڪ ڏينھن اڳ مانيءَ جي ٽيبل تي سيڪنڊ آفيسر منظور ٻڌايو، (جيڪو ڪيترائي دفعا هن پاسي اچي چڪو آهي) ”هڪ دفعو اسان جو جھاز ناروي جي شھر اسٽيونگر ويو هو، جتي فقط ست پاڪستاني هئا_ پر اهي به ٻن گروپن ۾ ورهايل هئا. هڪ ۾ ٽي ڄڻا، ٻي ۾ چار. پھرين ڏينھن ٽي آيا، انهن باقي بچيل چئن جون گلائون ڪيون ته اهي هھڙا آهن، هي ڌنڌا اٿن. جھاز تي به اچڻ نه ڏجون. ٻئي ڏينھن ٻيو گروپ چئن وارو آيو ۽ اچي پھرين جون گلائون ڪيائون ۽ آخر ۾ ساڳيون نصيحتون ڪري ويا. هاڻ وري ناروي پيا هلون ۽ اسان جا همراهه ايندا ۽ اچي هڪ ٻئي جي گلا ڪندا. اهو نه سوچيندا ته ڪير به غلط حرڪت ڪري، بدنام ته سڄو ملڪ ٿو ٿئي.“ تنھن تي ڪئپٽن چيو: ”در اصل اهي چند ماڻهو اسان جي ملڪ جي نمائندگي ڪونه ٿا ڪن. ڪنھن به ملڪ کي انهن جي ڪڌن ڪرتوتن مان سڄي ملڪ بابت غلط اثر وٺڻ نه کپي. هي ته هڪ کريل سوسائٽي سان تعلق رکن ٿا ۽ پنھنجي ملڪ ۾ هجن ها اتي به سندن اهي ئي ڪم هجن ها. هنن ۾ ڪيترا اهڙا به ٿين ٿا جيڪي پنھنجي ملڪ ۾ غلط سلط جرم ڪري پوءِ ڏوهاريءَ جي صورت ۾، قانون کان ڀڄڻ لاءِ، لڪي اچي هتي نڪتا آهن.“
”پر ڪيترائي اسان جا ماڻهو نيڪ پڻ آهن. خراب ماڻهو ۽ سندن خراب ڪم ته ائين آهن جيئن اٽي ۾ لوڻ. پوءِ ائين ڀلا ڇو آهي ته رڳو خراب ڳالهيون مشھور ٿين ٿيون، جنھن ڪري ملڪ جي عزت ۽ نالي کي ڇيھو ٿو رسي. سٺاين جو مثال اخبارن يا ٽي_وي تي ڇو نٿو اچي.“ ڪنھن ڪئپٽن کان سوال ڪيو.
”نه. هرگز نه ايندو. سٺائي کان وڌيڪ برائي وڌيڪ پکڙجي ٿي. اهو News-Mediaجو بنيادي پھلو آهي. ساڳي وقت سٺائي سان پيار ڪرڻ کان وڌيڪ، اڄ جو سڌريل ماڻهو خرابيءَ کان نفرت ڪري ٿو.“