ڊئنمارڪ
• هڪ دفعو وري ڊئنمارڪ ۾
ڊئنمارڪ جي شھر آروس جا شھري اڄڪلهه ساليانو جشن ملهائي رهيا آهن. اهو جشن يڪو هفتو هلي ٿو. سڀني کي موڪلون ٿين. ٻين شھرن جا ۽ ڪيترا غير ملڪي به هن جشن جي موقعي تي اچي گڏ ٿيندا آهن. گهٽين گهوٽين ۾ عارضي نموني جون هوٽلون کلي وينديون آهن. فٽ پاٿن ۽ ڪيترن رستن تي ڪرسيون ٽيبل وڇايا ويندا آهن. شراب جو واهپو وڌي ويندو آهي، اها ئي سڀ کان وڏي خوشيءَ جي نشاني سمجهي وڃي ٿي. رستن تي هلندي، دڪين تي ويٺي هوٽلن ۾، اندر بيئر جا دٻا هٿ ۾ جهلي ننڍا وڏا چُسڪيون پيا ڀريندا. رات جو نائين ڏهين کانپوءِ ڪنھن ڪنھن گهٽيءَ ۾ ته ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جي ايتري ته رش وڌي ويندي آهي جو تر ڇٽڻ جي جاءِ به ڳولي نه لڀي. هوٽلون، بار، پَب، سڀ ڀريل. سڀ شراب پيئڻ ۾ مست هوندا_ پر هڪ ڳالهه آهي جو هي ڊئنش يا نارويجين آمريڪين وانگر گوڙ، فساد، ڦڏو نٿا ڪن. وڌ ۾ وڌ ته ڀرسان آهستي لنگهندڙ ڪار کي کڻي ڌڪ هڻندا. يا پاسي تي سمهي رهندا يا جتي ايندن اتي پيشاب ڪندا. ڏوهن جو انگ تمام گهٽ آهي. ان ڪري سڄي سڄي رات ، عام حالتن ۾ به، ڇوڪرا ڇوڪريون اڪيلا پيا ايندا ويندا پر ڪنھن به چوري، جهڳڙي، زوري زنا جي خبر ٻڌڻ ۾ نه ايندي.
(هونءَ ڪن ڪن ملڪن ۾ پوليس ڏوهن کي گهٽائڻ جو هڪ اهو به سولو نسخو ڪڍيو آهي ته فرياديءَ جي ٿاڻي تي رپورٽ ئي درج نه ڪجي. پوءِ ان حساب سان ڪي ڪي اهڙا به ضلعا آهن جن ۾ ڀلي هر رات خون ۽ چوريون پيون ٿين پر سرڪاري طرح امن امان جا مثال سمجهيا ويندا آهن. پر هتي Crime-rate واقعي گهٽ آهي_ جپان وانگر.)
پھرين رات هڪ لائلپور جو همراهه عبدالقادر نالي، غاليچن جو واپاري ملي ويو. تنھن کان پڇيوسين:
”هي ڀلا ڪھڙو جشن يا ميلو آهي_؟“
وراڻيائين: ”بس سڄو هفتو سڄي رات هي شراب پيئندا ۽ نچندا ٽپندا.“
”ان کانپوءِ___؟“ اسان پڇيس.
”پوءِ اتي ئي ڪري پوندا. ٽي چئين بجي ڌاري اچي تماشو ڏسجو. هنن گهٽين ۾ سندن الٽيون هونديون ۽ پاڻ. پوءِ پوليس کين گاڏين۾ وجهي گهر پھچائيندي آهي. ائڊريس سندن کيسي ۾ پيل شناختي ڪارڊ تان ڏسي.“
ان جشن جي موقعي تي ڏينھن جو ڪيترائي کيل تماشا ڏيکاريا ويا ٿي. هڪ همراهه ماڻهن جو ميڙ لڳائي اڪيلي سر بئنڊ وڄائي ٿي. پري کان ايئن لڳو ٿي ڄڻ ڪيترن ئي ماڻهنجي ٽولي جي آرڪسٽرا هجي، پر اهو One-man- orchestra هو. پٺِيءَ تي ٻه ڊرم ٻڌل جن جا ڏونڪا گِهرڪڻن ذريعي ڌاڳن سان پيرن جي آڱوٺن ۾ ٻڌل هئا. بوٽن جي پاسن کان ٿالهيون ٻڌل جي هڪ ٻئي سان لڳي هڪ الڳ ساز ڪڍي رهيون هيون. ڊرمن جي مٿان هڪ ٻيو ٿالهين جو جوڙو. هٿن ۾ گٽار ۽ منھن اڳيان تار ۾ نموني جون توتاريون، جن کي واري وٽي تي وڄائڻ سان هڪ ٻيو ساز ٿي پئدا ٿيو. ٻانھن ۾ جهنجهڻا ٻڌل ۽ گوڏن ۾ گهنگهرو. پُٺي تي ٻڌل دهلن تي وري هڪ اڇو ڪبوتر ۽ سھو وهاريو هئائين. پاڻ واهه جو نچي رهيو هو. نچ ۾ جسم جو هڪ هڪ عضوو چرڻ ڪري مختلف ساز وڄي رهيا هئا. رکي رکي انگريزي ۽ ڊئنشڪ گانا به ڳائي رهيو هو. ماڻهن ڏاڍو ساراهيس ۽ آخر ۾، سندس وڇايل چادر تي ڪافي پئسا اڇلايا. پر گهُريائين هرگز ڪونه ٿي. شايد کيس سندس ڏات ۾ وڌيڪ اعتماد هو. ٿرڊ انجنير محمود بلوچ چيو،جھاز ۽ جھازي نه هجن ها ته ٻه چار جھاز جا مڪراني خلاصي وٺي، ان کان به وڌيڪ نقشي بازي، ڊئنمارڪ وارن کي ڪريڏيکاريان ها. ڪمائڻ جو واهه جو ڌنڌو ڪڍيو اٿن.
• ڪوئن جا ڪرتب
هڪ ٻيو همراهه وري پراڻي ڇنل ڪوٽ تي سوين ٻِلا (تمغا) هڻي ڪوئن جا ڪرتب ڏيکاري رهيو هو. ڪنھن پڇيس اهي ٻلا ڪھڙي کيپ کٽڻ کان مليا اٿئي...؟ وراڻيائين ته اهي کيس ”ڀڄڻ“ جي ڪري مليا آهن. جيئن ته هڪ جنگ جي ميدان مان ڀڄي اچڻ جو آهي، هڪ اسڪول کانروز ڀڄي اچڻ جو، وغيره وغيره.
هن وٽ چار پنج اڇا ڪُئا هئا جن گول ڇلي مان بُل ڏئي ڊگهي ڪاٺيءَ تي چڙهي، هيٺ ٽپ ڏنو ٿي. هِڪ ته ٽوپلو پائي پوءِ ٽپ ڏنو. ٻن ٽن ٻين، ان قسم جي ڪرتبن بعد آخر ۾ هڪ ڪارو ڪئو ٻار ٿيو ۽ اڇو ڪوئو بلائوز ۽ اسڪرٽ پائي ماءُ ٿي ۽ کي ٻار جي گاڏيءَ ۾ هلايو. اهو وڏي ۾ ڏو ڪمال هو جو ان کي ڏيکارڻ کان اڳ هن ٽوپلو لاهي تماشبين مان پئسن جي اوڳڙ ڪئي. پوءِ جھڙو ڪرتب شروع ڪرڻ لاءِ ڪوئن کي اشارو ڪيائين ته ننڍو ڪارو ڪوئو بوتل وات ۾ وجهي ٻار ٿي گاڏيءَ ۾ سمهي رهيو. گهڻيئي دڙڪا ڏنائينس پر پنھنجي جاءِ تان نه چريو. نيٺ ڪاوڙ مان ڪاٺيءَ جي ڪنڊ پيٽ ۾ هنيائينس. ان تي ڪوئي کي ماڳھين اچي خارش لڳي سو پنھنجي پڙي کي ڇڪي لاهڻ لڳو. ڏسڻ وارا کِل ۾ اونڌا، پر ڪرتب واري جو هھڙي سيءَ ۾ به پگهر وهڻ لڳو. پنھنجي عزت ۽ ڀرم بچائڻ لاءِ گهڻائي حيلا هلائڻ لڳو. ٻچڪارون ڏيئي ڪوئي مٿان هٿڙا گهمائڻ لڳو. آخر ڪاميابي نصيب ٿيس: اڇي ڪوئي گاڏي جيهٿي تي پير رکي گاڏي کي اڳتي ڌڪيو ۽ اسان ڏسڻ وارن سان گڏ ڪرتب واري به خوشيءَ مان تاڙيون وڄايون ۽ ڪوئي کي چمي ڏيئي، پَڙي (اسڪرٽ) سان پنھنجي نرڙ جو پگهر اگهيو.
ڊئنمارڪ جي هن شھر آروس ۾، انهن ڏينھن ۾ ٻيا به ڪيترائي ڏيھي ۽ پرڏيھي ماڻهو ڪرتب ڏيکاري رهيا هئا. ڪجهه همراهه ٽنگن سان ڊگها ڏنڊا ٻڌي شھر جي وچ مان هلي رهيا هئا. هنن پراڻي زماني جي وائيڪنگ وارن ڏينھن جي جنگ جو نقشو چٽيو ٿي. هلڻ مھل هو توتارا وڄائي رهيا هئا. ۽ هٿن ۾ جهليل ڊگها جهنڊا ڦڙڪائي رهيا هئا.
• خيرات مھل مينھن جو وسڻ
ان کان علاوه مختلف گروپن جا ماڻهو نوجوان ڇوڪرا ڇوڪريون، دڪاندار، پورهيت ٽولا ٽولا ٺاهي پنھنجن نمونن جا ناچ ۽ راڳ ڳائي رهيا هئا.
هڪ ڌڪي تي، شھر جي مکيه چونڪ وٽ، گرين لئنڊ جون ڪجهه ايسڪيمون، غريب پر سھڻيون ڇوڪريون، ڦاٽل پراڻن ڪپڙن ۾ ڪورس جي انداز ۾ لوڪ ڳيچ ڳائڻ لڳيون. اڳيان ويٺلن مان هڪ کي فقط گٽار هو باقي تاڙيون ۽ چپٽيون وڄائي رهيون هيون. چڱو وڏو ميڙ سندن اڳيان گڏ ٿيندو ويو. زبان ڊئنسڪ هئي، راڳ سمجهه ۾ نه پئي آيو. پر سُر مان محسوس ٿيو ٿي ته خوشيءَ ۽ ميلاپ جاگ يت پيون ڳائين. چڱي دير ڳائينديون رهيون. پوءِ جڏهن تماشبين اڳيان پئسا پنڻ لاءِ، هنن جھڙي چتين لڳل چادر وڇائي تھڙو ئي وڏ ڦڙو مينھن پيو، ۽ راڳ جا شوقينپئسا ڏيڻ بنا وٺي ڀڳا. ننڍڙيون غريب ڇوڪريون مسڪين نگاهن سان ماڻهن کي ڏسنديون رهيون. پوءِ پنھنجو سامانگودڙيءَ ۾وجهي، سامهون ايندڙ بس ۾ چڙهي روانيون ٿي ويون.
ناروي، ڊئنمارڪ ۽ سئيڊن جا ملڪ ”اسڪينڊينيويا“ پڻ سڏجن ٿا. اهي ملڪ ذري گهٽ هڪ قوم سمجهي وڃي ٿي. سندن زبان به هڪ ٻئي سان ملي ٿي. ايتريقدر جو ڪو ڊئنش پنھنجي زبان ڊئنش ڳالهائيندو ته نارويجن سمجهي ويندو پوءِ هو ڀلي کڻي ڊئنشڪ ڳالهائي نه سگهي.
رنگ، قد بت ۽ نقش روپ ۾ به ڪو خاص فرق نه اٿن. گهڻي ڀاڱي سڀ اڇي رنگ جا، قداور، ڀورن وارن ۽ آسماني يا ناسي اکين وارا ٿين ٿا. هڪ انگريز، اسڪاٽ ۽ آئرش کي ته ڌار ڌار ڪري سگهجي ٿو، پر ڊئنمارڪ، ناروي ۽ سئيڊن جي ماڻهن کي سڃاڻي الڳ ڪرڻ ڏکيو ڪم آهي. ڊئنمارڪ جي يونيورسٽي جي سوشالاجي ڊپارٽمينٽ جي هڪ ڇوڪريءَ پيگي فريس سان جڏهن ان جو اظھار ڪيم ته هن به ساڳي ڳالهه ڪئي ته ڌاريان ته ڇا پر هو پاڻ به هڪ ٻئي جي وچ ۾ فرق نٿا ڳولي سگهن. ”پر هڪ ڳالهه اهي،“ پيگيءَ ٻڌايو، ”سئيڊن جا ماڻهو تمام گهڻو ٽيڙيءَ خور آهن. قيمتي ۽ فئشن جا ڪپڙا پائيندا، ميڪ اپ ۽ جسم جي مَک چَک گهڻي ڪندا. جيتوڻيڪ اسان ڊئنش (ڊئنمارڪ جا رهاڪو) عامزندگيءَ ۾ ته صفا مست ملنگ ٿي هلون. ميڪ اپ ته ڪا ورلي ڪريون پر ڪپڙا به جيڪي ايندا سي پائينداسين_ ڀلي چتين لڳل بوٽ هجي، پتلون جا پانچا اڊڙيا پيا هجن، قميص جي ٻانھن جا ٻيڙا ڇنا پيا هجن يا نون ڪپڙن مٿان پراڻو سئيٽر به پائي ڇڏينداسين.
اسان وٽ ڪلبن، ڊسڪوٿن ۽ هوٽلن ۾ ڪنھن خاص وڳي پائڻ جو قيد ناهي. جيڪا ڊريس سامهون آئي پائي ڇڏينداسين. پر اسٽاڪ هوم (سئيڊن) ۾ هڪ دفعي آءٌ ۽ منھنجو بئاءِ فرينڊ ڊسڪوٿي ۾ پر تڪلف لباس پائي نه وياسين ته دروازي تائين ئي ڌڪا ڏئي لوڌي ڪڍيائون. اندر ليئو پائي ڏسان ته سڀ ٽپ ٽاپ ٽائين ڪوٽن ۽ اسڪارف اسڪرٽن ۾ ائين نچي رهيا هئا ڄڻ عبادت گهر ۾ آيا هجن. سو سئيڊن جي ماڻهن کي سڃاڻن جو اهو به طريقو آهي ته ڪو به ماڻهو گهڻي سينڌ سرمي ۽ چلڪندڙ وڳي ۾ نظر اچي ته سمجهي وڃجي ته سُئيڊش آهي.
ناروي ۽ ڊئنمارڪ ۾ فئشن سئيڊن کان اچي ٿو.
”سئيڊن جا ريڊيو ۽ ٽي وي پروگرام به ناروي ۽ ڊئنمارڪ وارن کان وڌيڪ سٺا ۽ ماڊرن آهن. ان ڪري اسان جن ملڪن جا نوجوان سئيڊن جو ريڊيو ۽ ٽي وي ڏسندا. روز بروز اسين ان ڳالهه جو نقل ڪنداسون جيڪا سويڊن واراڪن ٿا_ ويندي شاپنگ کان پڙهائيءَ تائين. ڪا ڇوڪري ناروي وئي جتي يونيورسٽي جي ڇوڪرين کي ڏسي اچي ٻڌايو ته هو ڪتاب ٿيلهن ۾ وجهي ٿيون کڻن ته هتي به اهو فئشن شروع ٿي ويندو. ڪنھن ٽي وي تي يا سُئيڊ فلمن ۾ هيروئن کي مسڪارا لڳائيندي ڏٺو ته اسان وٽ به ڇوڪريون ائين لڳائڻ شروع ڪنديون. ٻه ٽي سال اڳ سئيڊن جون ڇوڪريون، وارن کي ٿورو اڀو جهلي، ربن مٿان ورائي، پٺيان ٻڌڻ لڳيون.انهن کي رسالن ۽ ٽي وي تي ڏسندي اسان وٽ به اهو فئشن شروع ٿي ويو. ساڳي وقت هنن کي به اهو احساس برتري آهي، حقيقت پڻ آهي ته هو ايڏو قابل آهن، جو ڊئنمارڪ ۽ ناروي وارا سندن ئي نقل ڪن ٿا.
”انھيءَ سال اسان جي ڪاليج جون ڪجهه ڇوڪريون گرلس گائيڊ ٽوئر لاءِ سئيڊن ويون ته هنن جھڙو ڏيک ڏيڻ لاءِ هي سڀ انھي نموني سان وارن ۾ ربينون ٻڌي ويون. پر نڄاڻ اهو ڪو فئشن اتي تيسين پراڻو به ٿي چڪو هو. هونءَ جيتوڻيڪ اسان جا رنگ ۽ شڪليون ته هڪجھڙيون ئي آهن ۽ سمجهيوسين ته سئيڊن جي ماڻهن کي ته خبر به نه پوندي ته ڪو اسان هتي ڌاريان آهيون، پر اتي ريلوي اسٽيشن تي لھڻ سان ئي هڪ سئيڊن ڇوڪريءَ، چيڙائڻ واري نموني سان مرڪي، اسان مان هڪ هڪ جي وارن ڏي اشارو ڪندي زور سان ٻيءَ کيچيو: ”هيءَ به ڊئنش، هيءَ به ڊئنش، هيءَ به ڊئنش...“ ۽ اسان کي ايڏو شرم آيو جو ان وقت ائين لڳو ڄڻ هو ڊئنش نه، پر چئي رهي هجي: ”اسان جو نقل ڪرڻ وارا، اسان جو نقل ڪرڻ وارا، اسان جو نقل ڪرڻ وارا...“
• ناروي جو کاڌل ڪنارو
هونءَ ناروي، ڊئنمارڪ، سئيڊن ۽ ويندي فن لئنڊ کي جي يڪو هڪ بلاڪ ۾ آڻجي، ته باقي بچيل يورپ کان بلڪل الڳ ٿلڳ، چٽو ۽ نرالو لڳندو_ خاص ڪري رنگ روپ ۽ نڪ نقشي کان. سياسي طرح پڻ هي سڀ جمهوري راڄ آهن (جيتوڻيڪ ٽن ۾ ملڪ جو بادشاهه آهي ۽ هڪ ريپبلڪ آهي. سڀني ملڪن ۾ ماڻهن کي آزادي به هڪ جھڙي مليل آهي. ايراضيءَ جي لحاظ کان سئيڊن سڀ کان وڏو آهي. اٽڪل پوڻا ٻه لک چورس ميل پکيڙ ٿينديس ۽ سڀ ۾ ننڍو ڊئنمارڪ سورهن هزار چورس ميل آهي، پر ڊئنمارڪ جي هٿ ۾ وري ”گرين لئنڊ“ ٻيٽ ۽ ”فارو“ ٻيٽ آهن. (ڪنھن زماني ۾ آئس لئنڊ تي به ڊئنمارڪ وارن جي حڪومت هئي، پر ان کي 1944ع ۾ آزادي ڏني وئي.)
ناروي هڪ جابلو علائقو آهي ۽ سندس سامونڊي ڪنارو تمام گهڻو کاڌل آهي. سڄو ملڪ ندين، ڍنڍن، ماٿرين سان ٻُرڪيل آهي. ٽرنڍام بندرگاهه به ائين هڪ نديءَ جي ڪپر تي آهي، ۽ ائين سمجهڻ کپي جيئن پاڻ وٽ روهڙي، ٻڍاپور، هالا پراڻا، ڊڀرو (درٻيلو) آهي. پر اهي مٺي پاڻيءَ جي درياءَ _سنڌو ندي ۾ آهن، جيڪا، مٿان جبلن تان وهڻ شروع ٿئي ٿي، ۽ اچي ڪراچيءَ جي ڀر سان سمنڊ ۾ کڏي ڪريڪ، ڦِٽي ڪريڪ، ڪورنگي ڪريڪ ۽ گذري ڪريڪ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي، پر هن ناروي جو بندرگاهه ٽرنڍام هڪ اهڙي کاري پاڻيءَ جي ندي ۾ آهي جيڪا چيراٽيل ڪناري ڪري ٺھي آهي ۽ پاڻي سمنڊ کان زمين ڏي اندر وڃي ٿو. اهڙي قسم جي پاڻيءَ جي لنگهن کي ڇا سڏجي؟ مون کي ڄاڻ ناهي پر اسان جھازي پنھنجي زبان ۾ اهڙي چير کي ”کاڙي“ سڏيون ٿا. پوءِ ڪنھن اهڙي ملڪ جي ڪناري تي جهاز خراب ٿيندو آهي ته چوندا آهيون، خدا خير ڪري ڪٿي جهاز هوا جي زور تي رڙهي ڪنھن تانگهي يا سوڙهي کاڙيءَ اندر نه ڦاسي پوي_ ۽ ناروي جو ڪنارو ته سڄو کاڙين سان ڀريو پيو آهي. ڪڏهن وقت تي بندرگاهه جي بتي نظر نه ايندي آهي ته ڊيڪ وارن کي چيڙايو ويندو آهي ته يار خبر ناهي ڪھڙي غلط کاڙيءَ ۾ ڌوڪي پيا آهيون. پوءِ سيڪنڊ آفيسر منظور چارلس_ جيڪو هتي گهڻائي دفعا اچي چڪو آهي ۽ گهاٽ گهاٽ کان واقف آهي، سو رڊار جي پردي تي، ڪڪرن جھڙين تصويرن تي، وچ ۾ وار جھڙين سنهين ليڪن ڏي پينسل ساناشارو ڪري ٻڌائيندو آهي: ”نه يار. بلڪل صحيح آهيون. هن ئي ته کاڙي ۾ اسٽاونگر شھر آهي۽ هن پرئين کاڙيءَ ۾ فلاڻو بندرگاهه، ۽ هيءَ جيڪا چاليھه ميلن جي فاصلي تي کاڙي آهي سان اندران ٿي وري اچيو ٿي سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري. ۽ هن کاڙيءَ جي مون کي پاڻ ئي خبر ناهي. سمنڊ ۾ لڳل بواءَ (Buoy) جي لائيٽ نظر ايندي پر ڌنڌ ڪري اڃان نظر نٿي اچي. ٿورو اڃان اڳتي هلي ڏسون، من ڪا بتي (Beacon) يا لائيٽ هائوس نظر اچي وڃي.“
• ڪڏهن کيل ۾ ڪڏهن جيل ۾
ذرا تصور ڪجي ته قديم زماني ۾ جڏهن ته اڄ جھڙا نقشا ۽ ماپيل چارٽ نه هئا، نه وائرليس، ايڪوسائونڊر ۽ راڊار هئا، تڏهن جھازين کي نيويگيشن ۾ ڪيتري نه تڪليف ٿيندي هوندي! نه هنن کي رستي جي خبر، نه سمنڊ اندر لڪل ٽڪرين جي سُڌ ۽ نه سمنڊ جي اونهائي جي ڄاڻ. رستن ڀلجڻ تي ڏينھن جا ڏينھن سمنڊ جي ڇولين بِلي هوندا هئا. گهڻو ڪري ڪنارو ڪنارو وٺي هلندا هئا. ڪٿي اهڙي کاڙياچي وئي ته وري ان کي وٺي اندر هليا ويندا هئا ۽ اڳتي پنجاهه سٺ ميل هلي خبر پوندي هين ته مار اڳتي رستو ئي ناهي. سمنڊ ئي ختم ٿي ويو_ ڪيپ آف گڊ هوپ واري رستي لاءِ اڃان به سڌو هلي پوءِ کاٻي مڙڻو آهي ته وري اتان واپس نڪري ڪنھن ٻئي چير اندر گهڙي ويندا هئا ۽ اڳتي کاڙي بدران مٺو پاڻي ڏسي خيال ايندو هون ته هيءَ مالي ندي آهي_ نائيجر ندي، يا زئمبيزي ندي آهي، جا ماڳھين وچ آفريڪا ۾ وڃي ڇڏيندي، جتان شروع ٿئي ٿي. وري پويان پير ڪندا هئا. راشن کٽي ويندو هون. ڪپڙا ۽ جھازن جا سڙهه ڦاٽي ويندا هئن. پوءِ ڪڏهن ته ’هئٽي‘ ۽ ’هوائي‘ جھڙن ٻيٽن تي ڍؤ ۾ ته ڪڏهن اهڙي جهنگلي قبيلن جي ور چڙهي ويندا هئا، جي ماڳھين کين ڪواب وانگر باهه جي مچ تي پچائي کائي ڇڏيندا هئا.
وائيڪنگ_ ڪن لاءِ هيرو ڪن لاءِ ڦورو
اسڪينڊينيويا ملڪن جونالو ڌيان ۾ ايندي ئي سندن مشھور ايئر لائين SAS (اسڪينڊينيوين ايئر سسٽم) ۽ پراڻي زماني جا سندن جھازي_ جيڪي واپار ۽ ڦرلٽ کان مشھور ليکيا ويندا هئا ۽ وائيڪنگس (Vikings) سڏجن ٿا، اسان ڌارين جي دماغ ۾ اچن ٿا.
هونءَ هنن اتر قطب جي ويجهو رهندڙنبابت ڪا به اهڙي تواريخ نه ملندي جنھن مان اوائلي ڳالهيون معلوم ٿي سگهن. جيڪي پراڻيون تواريخون آهن سي به سندن ماڻهن جون لکيل نه آهن، پر عربن، يونانين ۽ رومين جون آهن_ جن به کين بس اهو چئي حوالو ڏنو آهي ته اُهي ڏور اتراهان ويڙهاڪ ۽ اترادي ماڻهو.
سڀ کان جا مشھور تواريخ آهي سا ”جرمينيا“ نالي ٽائيسائيٽس جي 98ع جي لکيل آهي. پاڻ نه جاگرافر هو ۽ نه سياح. هن، اهي ملڪ ڪڏهن هڪ دفعو به پنھنجي اکين سان نه ڏٺا. پر اتان ايندڙ شيون ۽ مسافرن جون ڳالهيون گڏ ڪري ٿورو گهڻو لکيو هئائين.
پراڻين تواريخن ۾، جي پوءِ لکيون ويون، تن ۾ وائيڪنگ جو زمانو ئي (سن 850ع کان 1050ع تائين وارو) هڪ مشھور آهي. ڪارين لارسين به پنھنجي تازي ڪتاب History of Norway (ناروي جي تواريخ) ۾ اهو ئي لکيو آهي ته اوڻھينءَ صديءَ کان اڳ هڪ وائڪنگ جو ئي زمانو ياد رکڻ جھڙو آهي، سو به چڱي طرح لکيو نه ويو آهي جو ان جون ڪيتريون ئي ڳالهيون تڏهن ئي لکڻ بدران، ماڻهن صفا وساري ڇڏيون.
اڄ ڪلهه جي زماني ۾ شاگردن کي وائيڪنگ بابت خبر انهن ملڪن جي ماڻهن کان ئي پئي آهي جن کي هنن ڦريو لٽيو يا مٿن حڪومت ڪئي. وائيڪنگ کڻي پنھنجي ملڪ جي نظرن ۾ عظيم هيرو ۽ جوڌا جهازي سمجهيا وڃن، پر ڌارين هنن کي ڌاڙيل، قزاق ۽ ڦورو سمجهيو. جيئن ايسٽ انڊيا ڪمپني ۽ انگريز پنھنجي ملڪ يا يورپ ۾ ته کڻي ڇا به سمجهيا وڃن پر اسان جا ماڻهو ته کين ڦورو ۽ غاصب سمجهندا، جن واپار جي بھاني اچي، ننڍي کنڊ جي ماڻهن کي ويڙهايو ۽ ماري ڪٽي ساڍا ٽي سو سالن لاءِ ڏنڊم ٿي حڪومت ڪئي. پر وري به انگريز، سڀني يورپ جي قوتن کان سٺا ثابت ٿيا ۽ ويندي ويندي ڪي سٺيون به ڳالهيون ڏئي ويا، جيئن ته انصاف، انتظاميا، بين الاقوامي زبان، اسڪول ڪاليج، اسپتالون، ريلوي، ٽپال تار ... وغيره. پر موزمبق، ائنگولا، انڊونيشيا، ڪانگو، ارجنٽائنا جھڙن ملڪن جا ماڻهو ته پورچوگالين، ڊچن، فرينچن ۽ اسپيني ماڻهن کي سو سيڪڙو ڦورو ئي سڏيندا، جو هنن رڳو ڦرلٽ ڪئي.
• ڇا آمريڪا ڪولمبس ڳولي هئي؟
چيو وڃي ٿو ته ڪولمبس کان به گهڻو اڳ (ٻارهين صديءَ ۾) وائيڪنگ آئس لئنڊ ۽ گرين لئنڊ تي قبضو ڪندا اتر آمريڪا کان وڃي نڪتا هئا. پر هو اتي ڄمي نه ويٺا، ۽ نه وري ڪا وڌيڪ خبر چار لڌائون ته اڳتي ڇا آهي. آئسلنڊ ۽ گرين لئنڊ کان هيٺ ڀرپور ٻيا به جھان آهن ۽ وڃيو هيٺ ڏکڻ آمريڪا ۾ چليءَ تائين ڌرتي ڇوڙ ڪري. ناروي، سئيڊن۽ ڊئنمارڪ جا هي بھادر جھازي _ وائيڪنگس، پنھنجن خاص قسمن جي ٻيڙن کي، جن جي منھن وٽ ڪاٺ جو ڪنھن خيالي جانور جو منھن گهڙيل هوندو هو، نه فقط اولھه ۾ آمريڪا تائين پر هيٺ ڏکڻ ۾ بحر روم ۽ اولھه ۾ روس تائين پڻ وٺي ويا. سندن حملي هيٺ آئرلئنڊ، اوڀر اسڪاٽلنڊ ۽ انگلنڊ به اچي ويو هو_ خاص ڪري سن 800ع کان پوءِ.
سن 845ع ۾ وائيڪنگ پئرس تي جلهه ڪئي، ڏهين صديءَ ۾ نارمنڊي سندن هٿ هيٺ آيو ۽ اهي جرمن_ جيڪي پوءِ ڏنگا مڙس ثابت ٿيا، تن جي سلطنتن کي تههنن ڀيلي ڇڏيو هو. سن 878ع ۾ انگلنڊ جو بادشاهه الفراڊ اعظم، جي همت ڪري هنن کي منھن نه ڏئي ها ته سڄي انگلنڊ تڏهن ئي هلي وڃين ها. پر پوءِ هڪ صديءَ بعد ائين به ٿيڻو هو_ ۽ ڊئنمارڪ جي بادشاهه ڪئنيوٽ (Canute- The Great) تقريباً سڄي انگلنڊ فتح ڪري ورتي ۽ ڊئنمارڪ ۽ انگلنڊ جو بادشاهه سڏائڻ لڳو. پر سن 1035 ۾ سندس وفات کانپوءِ، انگريزن کي تخت وري واپس مليو.
پھرين وڏي جنگ (World war-I) جيئن ئي لڳي ته سڀني اسڪينڊينيوين ملڪن (فن لئنڊ کانسواءِ) پاڻ کي غير جانبدار ظاهر ڪيو ۽ خوش قسمتي سان جنگ جي ڏکن ڏوجهڙن کان بچي ويا، جو وڙهندڙ قومن ٻين جي وچ ۾ پوڻ نٿي چاهيو. پر ٻي وڏي جنگ ۾ سئيڊن جو سو خير ٿي ويو، باقي فن لئنڊ روس جي حوالي ٿي ويو ۽ ناروي ۽ ڊئنمارڪ، هٽلر جي ظالم چنبي هيٺ اچي ويو_ ۽ اهي ٻئي ملڪ جرمنيءَ جي حڪومت هيٺ پنج سال رهيا.
ٻي جنگ عظيم، پھرين سيپٽمبر 1939ع ۾، پولينڊ تي حملي سان شروع ٿي هئي، پر ان کان اڳ ئي 23 آگسٽ 1939ع تي نازي روس پئڪٽ مطابق، جرمنيءَ ۽ روس ان تي راضي نامو ڪيو هو ته جنگ جي جوا ۾ مال هيڏانھن هوڏانھن ٿيڻ ۾ حصا پتيون يا ونڊ ورڇ، ملڪي ۽ سياسي حدن کي نظر ۾ رکي اهڙي نموني سان ڪنداسين جو فن لئنڊ ۽ ان سان لاڳو ملڪ ايسٽونيا، لئٽويا ۽ لئٽانا، روس جي جهوليءَ ۾ ته ڊئنمارڪ ۽ ناروي جرمنيءَ جي ڪڇ ۾.
ٻيا ملڪ ته الڳ ٿي وري به ساهه کڻي رهيا آهن، پر ايسٽونيا، لئٽويا ۽ لٿئانا، اهڙا اولھه روس جا حصا ٿي ويا، جو دنيا جي نقشي تان نالو ئي ڄڻ ميسارجي وين. اسڪينڊينيوين ملڪن کي به پوءِ هوش آيو ته اڄ ڪلهه جي مارمارا واري دور ۾ جي جيئرو رهڻو آهي ته ڇڙو ’غير جانبدار‘ ٿيڻ سان جان بخشي نٿي ٿي سگهي پر سورهيه کي سوڀ لاءِ دل جا وهم وساري هٿين، ڀالين دشمن جو مقابلو ڪرڻو پوي ٿو.