سينٽ جان _ ڪئناڊا
ڪئناڊا جي بندرگاهه سينٽ جان ۾ اسان جو جھاز شھر کان پري اچي بيٺو آهي. بندرگاهه جي ويجهڙائيءَ ۾ هڪ پاسي ٻه چار وڏيون سپر مارڪيٽون: ڊومينن ۽ ڪي_مارٽ (K-Mart) نالي آهن، جن ۾ ميوي، بسڪٽ کان ريڊيو، ٽي وي تائين، ۽ سئي ڌاڳي کان سائيڪل جي اسپيئر پارٽ تائين شيون ملن ٿيون. منجهن ننڍيون ريسٽورنٽون به آهن. ان کان سواءِ ٻه چار ٻيا به ننڍا وڏا دڪان آهن. ڪينٽڪي چڪن ۽ مئڪڊونالڊ هئمبرگر وارن جو پڻ وڏو دڪان آهي.
بندرگاهه جي ٻي پاسي، ڪجهه پري، ڊائون ٽائون (وچ شھر) آهي. وقت ٿورو هوندو آهي، ته ويجهو ”ڪي مارٽ“ ۾ چڪر هڻڻ ويندا آهيون. پوءِ ڪنڊ تي انهن جي ريسٽورنٽ ۾ ويھي فرينچ فرائيز ۽ سئنڊوچ سان گڏ ڪافي پيئندا آهيون. ڪافيءَ تي هڪ کنڊ جو ۽ هڪ کير جو پاڪيٽ ملندو آهي. سيڪنڊ انجنير کي کنڊ کائڻ جي جهَل آهي سو ان جي کنڊ آئون پنھنجي ڪڙي ڪافي ۾وجهي پيئڻ جوڳي ڪندو آهيان. سيڪنڊ انجنير کنڊ جي ڪسر وري کير مان ڪڍندو آهي. جھاز تي ته اڌ ڪوپ ڪافيءَ ۾ ڏيڍ ڪوپ کير جو وجهندو آهي پر هتي وڌيڪ کير لاءِ وري اٿي گهرڻو پوي ٿو ۽ سو به هڪ يا ٻه ننڍا شاشي ملن_ يعني چار پنج چمچا کير جا ٿيا. باقي سئنڊوچ يا پٽاٽا کائڻ لاءِ پلاسٽڪ جي چمچن ڪانٽن ۽ ڇرين جا ڍير ائين ئي پيا هوندا آهن، جن کي ڏسي اسان کي افسوس ٿيندو آهي ته انهن چمچن ڪانٽن بدران کير ۽ کنڊ جي عام موڪل هجي ها.
ڪالهه ڊائون ٽائون ۾، هيڏانھن هوڏانھن ڪنگس اسڪائر ۽ يونين اسٽريٽ ۾ چڪر ڏيڻ بعد، وول ورٿ دڪان جي سيلف سروس ريسٽورنٽ ۾ گهڙي پياسين. ٽري کڻي مختلف سيڪشن مان ڪيڪ، پيسٽري رکي پئسن ڏيڻ واري ڪنڊ تي، هن دفعي ڪافيءِ بدران فانٽا وٺي ٽيبل تي اچي کائڻ لڳاسين. اوچتو منھنجي نظر ڪنڊ واري ٽيبل تي پئي، جتي ڪانٽن ڇرين بدران کير جا ڍير پاڪيٽ رکيا هئا. جيئن جنھن کي جيترا وڻن، اوترا کڻي ڪافيءَ ۾ وجهي. سيڪنڊ انجنيئر کي انهن ڏي اشارو ڪندي چيم ته اڄ هنن ”وُول ورٿ“ وارن کي مولا بچايو آهي، جو پاڻ اڄ غلطي ڪري، هتي ڪافيءَ بدران فانٽا ورتي آهي. نه ته اڄ کير تي تون اهو مارو ڪرين ها جو هنن کي به خبر پوي ها ته ٻيلي اڄواقعي ڪي گراهڪ گهڙيا هئا.
”خير، هينئر به وقت ويو ڪونهي.” سيڪنڊ انجنير اٿڻ جي ڪئي.
”ٻيلي، ڪجهه ته خيال ڪر،“ مون کيس ڇڪي وهاريو، ”فانٽا واري خالي گلاس ۾ کير وجهي کين ٻرو ڏيندين ڇا؟“
”خير حياتي رهي ته ڪئناڊا جي هن ’وول ورٿ‘ ۾ هڪ دفعو ڪافي ضرور پيئبي.“ سيڪنڊ انجنير کلي چيو.
• هتي جا ٽرينڊ ڪتا
هڪ ڏينھن، هتي رهندڙ منھنجي ڪلاس ميٽ چيف انجنير رضيءَ سان گڏ ڪنگس اسٽريٽ کان لڊلو اسٽريٽ اچي رهيا هئاسين ته هڪ هنڌ، پل ذريعي رستو پار ڪندڙ ڪتي ڏي اشارو ڪري، رضيءَ ٻڌايو ته هتي ماڻهو ڪتا ضرور پالين ٿا پر اسان وانگر نه، ته ڪتو سڀ ڪجهه پنھنجي موڊ تي ڪندو رهي. چور رات جواچي چوري ڪري هليو وڃي پر همراهه ڀونڪار به نه ڪري ۽ وري موڊ خراب ٿئيسته اوڙي پاڙي جا چڪيندو وتي ۽ جتي ڪٿي هنگندو وتي.
”هتي ذري گهٽ سڀ ڪتا ٿورو گهڻو تربيت يافته آهن، جيئن هنن کي ڄاڻ رهي ته ڪار ۾ پٺيان ڪيئن ويھجي. لھڻ وقت يا رستو پار ڪرڻ وقت ٽرئفڪ جو ڪيئن خيال رکجي. مالڪ جي سنڀال ڪيئن لھجي، وغيره. ايتري قدر جو شروع جي ڏينھن ۾ اهو ڏسي مون کي تعجب لڳو ته هڪ ڪتو رستي جي هڪ پاسي هو ۽ ٻيو ٻئي پاسي. ٻنهي جي ڪا پاڻ ۾ نٿي پئي سو سگهارو ٻئي سان وڙهڻ لاءِ اتان ئي رستو ٽپڻ بدران ڊوڙ پائي پٺيان ويو ۽ زيبرا_ ڪراسنگ تان رستو ٽپي پوءِ هن جي ڪڍ لڳو. نه ته جانور ٿي ڪري چاهي ها ته هيڏو پنڌ پٺيان وڃڻ بدران، اتان ئي کڻي رستو ٽپي ها، ان وقت ٽرئفڪ به ڪانه هئي. ساڳي طرح رستو پار ڪرڻ لاءِ، مٿان پل هوندي ته ڏاڪڻ چڙهي، رستو مٿان پار ڪندو يا زمين_ دوز (Under Ground) رستي جي نشاني ڏسي هيٺ هليو ويندو. اسان جي ملڪ ۾ به هر سال، ماڻهن لاءِ رستن تي زيبرا ڪراسنگ ۽ ٻين نشانن ٺاهڻ پٺيان رنگ روغن تي هزارها رپيا خرچ ٿين ٿا پر سڀ بيڪار.“
• سستي شاپنگ
ڪالهه سيڪنڊ انجنير سيف الدين جو هڪ پاڪستاني دوست جھاز تي ساڻس ملڻ آيو. کيس ڪئناڊا ۾ ڇھه ست سال ٿي ويا آهن ۽ هتي جي ئي ”سٽيزنشپ“ اٿس. پاڻ پاڪستاني رسالا، پنھنجي زال ۽ ٻارن لاءِ وٺڻ آيو هو. شاپنگ لاءِ پڇيوسين ته اسان هتي ڪڏهن ڪڏهن ٿا اچون هن کي جي خبر هجي ته ڪنھن دڪان ۾ Sale لڳڻ واري آهي ته اتان خريداري ڪريون. پاڻ ٻڌايائين : ”Scalp دڪان ۾ سڀان ڪپڙن جي صحيح قسم جي سيل لڳڻ واري آهي. ساڍي نائين کان پنجين تائين، شيون اڌ کان به گهٽ قيمت تيوڪامبيون. اها Sale سال ۾ هڪ دفعو مس لڳندي آهي. هينئر به ڏيڍ سال بعد پئي لڳي. پر صبح ساڻ پھچي وڃجو جو ايتري رش ٿي ٿئي، جو ماڻهن جي قطار ٺھيو وڃي. جي دير ڪندائو ته سٺيون شيون کڄي ويندانوَ. دڪان ۾ جيڪو ڪپڙو پسند اچي في الحال پاڻ سان کڻندا وڃجو پوءِ فرحت سان، ڪنھن ڪنڊ ۾ بيھي ان مان چونڊ ڪري ٻيا اتي ئي کڻي ڦٽا ڪجو. پاڻهين پيون ”سيلز_گرلز“ ڍوئينديون. باقي جي آهستي آهستي هڪ هڪ قميص کي ورائي ڏٺو يا پائي جانچڻ جي ڪندائو ته پٺيان ٻيون شيون به کڄي ويندانوَ. بھرحال وڃجو صبح ساڻ.“
سيڪنڊ انجنير کي چيم ته آرام سان هلنداسين، اهڙي به ڇا جلدي. سڀاڻي ڪئناڊا وارن کي موڪل ته آهي ڪانه. ۽ آفيسون ڇڏي ڪو به شاپنگ لاءِ نه ايندو. جيسين هو شام جو موڪل بعد اچن، تن کان ته اڳ پھچي وينداسين.
”نه چيف صاحب، جلدي هلنداسين.“
”جلدي ته پوءِ هينئر ئي بسترو کڻي هلي ان دڪان اڳيان لڳايون، باقي هھڙي ٺار ۽ برف باريءَ ۾ صبح ساڻ اٿي شھر ڪير هلندو.“
ٻئي ڏينھن صبح جوا تفاق سان اک جلدي کلي وئي. سيڪنڊ انجنير کي فون ڪيم ته جوان تيار ٿي ته هلون. تيار ٿي ٻئي ڄڻا پوڻي ڏهين بجي اسڪلپس ۾ پھتاسين ته ڪڪڙو ڪو لڳي پئي هئي. سيڪنڊ انجير کي چيم ته يار تنھنجو دوست به عجيب واڇان چئبو. ڳالهيون ته اهڙيون ڪيائين جو پاڻ به کڻي اهڙي تياري جهلي ڄڻ عيد نماز تي پھچڻو هجيسون. ڇا جا ماڻهو ڇا جي Sale، ڪپڙن جي قيمت به اها ئي ڳري، آخر هڪ ڪم ڪندڙ همراه کان پڇيوسين: ”توهان جي دڪان ۾ ته اڄ سيل هئي؟ ڪو ٻيو به اسڪلپس دڪان آهي ڇا؟“
چيائين: ”نه. سيل هتي ئي لڳل آهي، پر هيٺ گرائونڊ فلور تي.“
هيٺ آياسين ته واقعي ميلو متو پيو هو. چوڌاري پوڙهي پوڙهيءَ جي ذات. ڪجهه پيرسن مرد به هئا. سيڪنڊ انجنير کي چيم ته يار پاڻ هنن واندن بابت ته سوچيو ئي ڪونه هو. هاڻ هڪ ڪنڊ کان تون شروع ٿي وڃ ته ٻيءَ کان آئون. پوءِ وٺ وٺان هئي. ڪي ڪي شيون ته واقعي تمام سستيون هيون. ڪي ته جيتوڻيڪ سستيون نه هيون پر نفسياتي اثر هيٺ ته هر شيءِ جي قيمت گهٽ آهي ۽ ڄڻ اڄ بعد دنيا جا دڪان هميشه لاءِ بند ٿي ويندا، سو جيڪي آيو ٿي سو چونڊيندا وياسين. ڪڇا، گنجيون، هئنڊ گلوز، قميصون وغيره. قميصون ايئرو جون چڱيون سستيون هيون. ويھن ڊالرن واريون پنجين ۾. في الحال اٺ ڏهه سٽ ۾ کڻي پنھنجي قبضي ۾ ڪيونسين. ٽي سوٽ به چونڊياسين. (اهي پوءِ پائي ڏٺم ته ڪوٽ صحيح هو ته پتلون ڀولو پھلوان جي خاندان جو ڪو فرد پائي سگهندو).Trial Room به هڪڙو ئي هو. منجهس ڪو مرد ويو ٿي ته واري اچڻ جي اميد ٿي ٿي، پر هڪ دفعو عورتن جي قبضي ۾ اچي ويو ٿي ته پوءِ انتظار ئي انتظار. هڪ ئي وقت ٽي_ چار عورتون گهڙي ٿي ويون. سيڪنڊ انجينر کي چيم ته يار هھڙي وٺ وٺان ته ڪٿي به نه ڏٺيسين.
”مون ته ڪجهه به نه ورتو آهي.“
”پر قميصون ته ايئرو جون سستيون آهن.“
”سستيون ڪٿي آهن. ايئرو جا فقط مٿيان پلاسٽڪ جا ڪور آهن. باقي قميصون ته ’ميڊ ان ڪوريا‘ واريون آهن.“
• ڪئناڊا جا پوڙها پوڙهيون
يڪدم قميصون به ڦٽيون ڪيونسين. باقي ڪڇا ۽ جوراب رهجي ويا. سئيٽرن واري ٽيبل اڳيان صبح کان هڪ پوڙهو همراهه ۽ سندس ڪراڙي جوءِ بيٺا هئا. ڪراڙيءَ هڪ هڪ سئيٽر چونڊي پوڙهي کي ڏيندي وئي جو هن سھڪندي سھڪندي مس ٿي پاتو. مون پڇيومانس: ”هن ڍير ۾ ڪو بنا ٻانھن وارو سئيٽر آهي؟“
منھنجو پڇڻ، هوءِ شروع ٿي وئي: ”ها هتي هينئر هينئر ڏٺو هوم. تمام سٺو آهي. اجهو هي پيو آهي. پائي ڏس. پر هڪ ٻئي رنگ ۾ به آهي. اجهو هي. پر هي ان کان به سٺو آهي. ٽراءِ ڪري ڏس. منھنجي مڙس کي ته اڇي رنگ جو سئيٽر ٿو وڻي....“
پوڙهي ڳالهائيندي رهي، آئون سئيٽر پائي جاچڻ بدران ائين ئيمٿان رکي ڏسندو ويس. ڪو ويڪرو. ڪو ڊگهو. ڪو ننڍو. تيسين ڪراڙي مون کي ڇڏي پنھنجي مڙس سان مخاطب هئي. پوڙهو ويچارو ايڏي ته وڏي عمر جو هو_ گهٽ ۾ گهٽ نوي_ پنجانوي کن جو ٿيندو. سڄو ڌڏي رهيو هو. وڏي عمر ۾ مرڻ کان ڪجهه دير اڳ جيئن انسان جسماني طرح هوندو آهي.هوبھو ائين هو. جيڪڏهن ڊگهو ٿي سمهي رهي ۽ چر پر نه ڪري ته يقين سان سڀڪو چوندو ته ساهه نڪري ويو اٿس. زال به پوڙهي هئي پر مڃان ٿو ته هن کان ڏهه سال کن کڻي جوان هجي. پر عمرن جي ان پيٽي ۾ اهو پنج ڏهه سالن جي عمرن جو فرق ائين آهي، جيئن لکن ڪروڙن رپين جي رقم ۾ آنن پاين جو فرق.
پوڙهي ماڻهوءَ هڪ سئيٽر کي آخر پسند ڪيو_ واقعي پسند ڪيو يا لاهڻ پائڻ کان ٿڪجي، جوڻس کي جهيڻي آواز ۾ چيو: ”آئون سمجهان ٿو_ته_ هي صحيح آهي.“
جوڻس ڪڙڪو ڪندي چيس: ”وري به هڪ دفعو سوچي وٺ. پوءِ ائين نه چئجانءِ ته رنگ پسند ناهي، يا ان جو پئٽرن ٻي طرح جو هجي ها.“
سيڪنڊ انجنير چيو: ”ايڏو تکو جي هن ويچاري سان ڳالهايو ويو ته ڄاڻ آيو ڪي آيو. هھڙي پوڙهي مڙس لاءِ ڇا جا رنگ ڇاجا پئٽرن. باقي بچيل زندگيءَ جا ٽي چار ڏينھن ان پراڻي ۾ ئي غريب ڇڪي وڃي ها.“
مانوارن خريدارن جي ڳھت ۾ هڪ اها پوڙهي به نظر آئي جا ٻه چار ڏينھن اڳ اسان کي سٽي هال ۾ ملي هئي، جتي ڪنھن فنڪشن لاءِ ٽڪيٽون وٺڻ وقت هڪ ئي ڊگهي قطار ۾ گڏ هئاسين. وقت گذارڻ لاءِ، هڪ ٻئي جي سڃاڻپ ڪرائي خبر چار ڪندا رهياسين. اسان کان هن ناروي ڊئنمارڪ جو پڇيو. بھرحال سيڪنڊ انجنير هن سان مغز ماري ڪندو رهيو. آئون خاموش هيڏانھن هوڏانھن نھاريندو رهيس. ڪو ڇوڪرو ٿنڀ جي اوٽ ۾ لڪي، پَٽ تان برف کڻي سامهون بيٺل سندس گرل فرينڊ کي هڻڻ لڳو. پوڙهي ۽ سيڪنڊ انجنير به هنن کي ڏسڻ لڳا ته مون ڏاڍيان سيڪنڊ انجنير کي انگريزيءَ ۾ چيو ته سڄي دنيا ۾ ساڳي ڪھاڻي آهي: ڇوڪري ۽ ڇوڪريءَ جي ڊوڙ. ڪڏهن هو کٽي ٿو ته ڪڏهن هوءَ.
سيڪنڊ انجنير دل ۾ ڪندي اڙدوءَ ۾ چيو: ”چيف صاحب، ائين ته نه چئو. هيءَ پوڙهي شريف ماڻهو ٿي ڏسجي. ڇا چوندي.“
”يار سيڪنڊ صاحب،“ مون کيس سمجهائيندي چيو، ”خدا کي مڃ. ان ۾ ته ڪا گار يا خراب ڳالهه آهي ڪانه. اها ڳالهه ته پنھنجي ملڪ جي عورتن اڳيان به ڪري سگهجي ٿي. هيءَ پوڙهي ڪا اسپيشل قسم جي شريف آهي ڇا؟!“
بھرحال، سيڪنڊ انجنير کي ان اسڪالپس دڪان ۾ ٻڌايم ته تو واري ”شريف پوڙهي“ به هن دڪان ۾ آئي اٿئي. سيڪنڊ انجنير کلي چيو: ”ها سائين. هن ڪنڊ ۾ Panties (زنانا ڪڇا) چوري ڪري ڪوٽ جي کيسي ۾ پئي وڌائين. مون ڏسي ورتومانس. ڏاڍو شڪي ٿي. ان ڪري آءٌ ساڻس ملڻ بنا لنوائي هن پاسي هليو آيس.“
• دڪانن تان چوري
هنن ملڪن ۾ دڪانن تان چوري (Shop-lifting) خلاف ڪيڏي پوليس، اليڪٽرونڪ اوزار، ڪلوز سرڪٽ ٽي وي ۽ سخت سزائون آهن پر ته به ننڍا وڏا مڙئي لڳا پيا هوندا آهن، ”ڪجهه تواريو،ڪجهه چورايو“ جي اصول تي. سرڪاري انگ اکرن مطابق فقط ڪئناڊا جي دڪانن مان، هر سيڪنڊ ۾ ڇھه سو رپين جي سامان جي چوري ٿئي ٿي. يعني سال ۾ ڪروڙها رپيا. ۽ اهو نقصان دڪاندار، ظاهر آهي ته، شيون مھانگيون ڪري گراهڪن مان ئي وصول ڪن ٿا. نه رڳو چوريءَ جو نقصان پر جاسوسن ۽ پوليس جو خرچ، اليڪٽرانڪ اوزارن ٽي_وي ذريعي جانچ پڙتال جو خرچ_ سڀ ڪجهه. نتيجي ۾ هر شيءِ اصل قيمت کان گهڻي مھانگي وڪامي ٿي.
بھرحال هتان سيڪنڊ انجنير فقط مفلر ورتو، شايد اهو سوچي ته هن هٿ ٺوڪي Sale مان ڪجهه ته وٺجي، متان دڪان وارا ۽ سندس ڪئناڊا وارو دوست دل ۾ ڪري.
هونءَ پڙهندڙ آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي مڙني دڪانن جي Sale کي اهڙو فراڊ ۽ ٺڳي نه سمجهن. دنيا ۾ صحيح معنيٰ ۾ سيل لڳي ٿي ته فقط ڪئناڊا ۽ آمريڪا ۾. ٻيو ڪٿي به نه.
آمريڪا ۽ ڪئناڊا ۾، ناليرن دڪانن: وول ورٿ، ڪارويٽ، ايس ائنڊ اي، مئسي، باسڪو، رابن، ڊرگ مارٽ، ڪي مارٽ، وغيره وغيره ۾ Sale واري ڏينھن دڪاندارن کي پئسي ڪمائڻ کان وڌيڪ پنھنجو دڪان خالي ڪرڻ جو ارادو هوندو آهي، جيئنٻي موسم مطابق ڪپڙا يا نئين فئشن جو آيل سامان رکي سگهجي.