چور ڪير، ساڌ ڪير؟
”اڙي او حاجي، آخر ٻار آھي. اول تہ ھن چوري نہ ڪئي آھي، پر جي غلطي ٿي اٿس تہ معاف ڪرينس.“
”مائي بابا، معاف ڪرڻ واري مٿين ذات آھي، مان ڪير ٿيندو آھيان. مان پاڻ گنھگار عيبدار بندو آھيان. مون جيڪي ڏٺو، انھيءَ جي شاھدي ڏني. تنھنجو پٽ چور آھي. منھنجي دوڪان مان پئسا کڻي پئي ڀڳو. جي مان تڪڙو سلام نہ ورايان ھا تہ ھيءُ تہ ڀينگ ڪري ڇڏي ھا.“
”او حاجن سائين، تو جيڪي ڏٺو، اھو اکين تي، پر کڻي تہ ڪجهہ نہ ويو. ڇورو منھنجي بيماريءَ ڪري بتال ٿيو ھو. ھاڻ تو ئي پوليس ۾ ڏنو اٿس ۽ تون ئي چوندين تہ ڇٽندو نہ تہ ٽِيپ کائيندو.“
حاجيءَ جون اکيون ڳاڙھيون ٿي ويون، ”ٽِيپ؟ ٽِيپ ٿي چئين. ھاڻ تہ قانون اھو آھي تہ چور جو ھٿ وڍي ڇڏجي. سندس ھٿ وڍبو ڪرائيءَ وٽان. مائي تون ڇا ٿي سمجهين. حاجي شاھ محمد جي دوڪان تان چوري ٿي ڪيائين، ڪنھن ٽلو ٽوپڻ جي دڪان تي ڪونہ ويو ھو. جي قانون کيس رڳي ٽيپ ڏني تہ مان سندس ھٿ وڍيندس.“
حاجي شاھ محمد ھاڻ ڏاڍو تپي ويو ھو. سندس نظرون بار بار ڪاٺ جي پيتيءَ ڏانھن پئي ويون، جتان مائيءَ جي نينگر پئسا ڪڍي وٺي ڊڪ پاتي ھئي. پر حاجي شاھ محمد ڪوڻ سڏائي. سلام ائين ورايائين، جو نينگر کي خبر ئي نہ پئي ۽ وڃي ڳٿڙ کان جهليائينس. ڇوڪر قابو ٿي ويو. غريب جو ٻار، ڪير ڇڏائيس. سندس عزيزن ڪن ڏينھن کان زور لاتا. ھاڻ جڏھن خبر پين تہ سزا کائي ويندو تہ سندس ماءُ آئي ايلاز منٿ ڪرڻ. پر حاجي ڪاٿي ٿو مڙي.
دڪان ۾ ھاڻ خاموشي ھئي. حاجي ڳالھائي ٿڪو ھو. مائي روئي بس ڪئي ھئي. ائين ڪندي مائي اٿي ۽ دڪان کان ٻاھر وڃڻ لڳي. ھوءَ دڪان جي در تي وڃي بيھي رھي ۽ پوءِ ڍڪيل منھن ڏانھنس ورائي چيائينس:
”حاجي مان وڃان ٿي، پر اھو ياد رکجانءِ، جي منھنجي پٽ کي ڪجهہ ٿيو، ڪنھن سندس جسم کي ھٿ بہ لاتو تہ – پوءِ، تہ پوءِ . . . !“
”پوءِ ڇا؟ چئه، پوءِ ڇا؟ تون ڇا ڪندينءَ. ڌمڪي ٿي ڏين. ھڪ چوري ٻيو سينازوري؟“
”مان سڀني کي ٻڌائيندس تہ تون ڪھڙو اشراف آھين. تو ننڍي ھوندي ڇا نہ ڪيو. اڄ سيٺ بڻيو آھين. اھي ڏينھن ياد ڪر جڏھن ماڻھن جي عزت . . . !“
”بس ڪر رن، ڪيانءِ نہ تاراج، گاريون ٿي ڏين. نڪر ھتان، چوانءِ ٿو نڪر ھتان، پر تون آھين ڪير؟“
جيئن شاھ محمد دخل تان اٿي دڪان جي در وٽ پھتو تہ ڏٺائين تہ رڙين تي ماڻھو مڙڻ شروع ٿي ويا ھئا. حاجي شاھ محمد اتي ڪجهہ ٿڌو ٿيو.
”چڱو، چڱو، ھاڻ تون ھل.“
مائيءَ ماڻھو ڏسي، کيس ٿڌو ٿيندي ڏٺو تہ وٺي بتال کاڌو:
”مان ائين نہ وينديس، جيستائين تون منھنجو پٽڙو نہ ڇڏائي ڏيندين.“
”بابا، چيم تہ ھل ھاڻي، گراھڪي نہ کار. تنھنجي پٽ جو فيصلو ڪورٽ ڪندي. ھل ھاڻي چيم نه!“
”حاجي، مان چوان ٿي تہ ايڏو ظالم نہ ٿي. ڇوڪر کان غلطي ٿي، سا ٿي.“
حاجي ماڻھن ڏي ڏٺو، پاڙيسري دڪاندارن ڏانھن ڏٺو. ھن نيٺ پاسي واري دڪاندار کي چيو، ”ادا ھاشم، ھن مائيءَ کي ٻڌاءِ تہ ڪيئن سندس پٽ پيتيءَ مان ڏوڪڙ کڻي وٺي ڀڳو. رڙين تي تون بہ آئين. تو سندس ھٿ ۾ ڏوڪڙ ڏٺا، الله ڪارڻ تو بہ شاھدي ڏني. ڀيڻسان اسان جي چوري ٿئي ۽ فرياد بہ نہ ڪيون!“
ائين مائيءَ ھاشم ڏانھن گهوري نھاريو. سندس منھن تان ھاڻ ڪجهہ پلئه ھٽيل ھو.
”سيٺ ھاشم، ان مھل الله ڪارڻ شاھدي ڪو نہ ڏني ھيئہ، جڏھن حاجي صاحب، غلام علي مستريءَ جي گهران چوري ڪري نڪتو ھو، سامان بہ تو کڻايو هيئہ.“
ھاشم جو رنگ پيلو ٿي ويو.
”سيٺ، ڊڄ نہ، اھا اڄ جي ڳالھہ نہ آھي، جڏھن تاجن جي ميڙا چونڊي چورائي اچي ميري جي گهر رکي ھيو.“
حاجي شاھ محمد تہ سن ٿي ويو. سيٺ ھاشم سيڌي وارو جيڪو پيلو ھيڊو ٿي ويو ھو، تنھن آھستي پاڻ سنڀالڻ شروع ڪيو. ھن مجمعي ڏانھن ڏٺو ۽ پوءِ ٽپ ڏئي حاجيءَ جي دڪان جي دڪي تي ٿي بيٺو.
”ھلو بابا، ھلو، دڳ ڇڏيو. ھلو ھتي ڪا مٺائي ٿي ورھائجي ڇا؟ ھيءَ مائي آھي چري، پٽس پيو آ ڍڪ ۾ تہ ٿي آ بتال. توھان ھلو ھتان!“
مائيءَ ھيڏو ميڙ ويندي ڏٺو تہ وري بر ٿي ويئي، ”اڙي بابا، ٻڌو ائين نہ وڃجو. نہ ھاشم سيٺ آ نہ حاجي وڏو ماڻھو آ. ٻئي نور پور جا مشھور چور ڳنڍيڇوڙ آھن. ھي شھر ۾ اچي وڏا ماڻھو ٿيا آھن. ھنن جو اصل نسل تہ ٻڌو، بيھو.“ مائيءَ جو منھن ھاڻ کليل ھو.
پر انھيءَ وچ ۾ ماڻھن وٺي ٽاھ کاڌو. ڪٿان ڪو پوليس وارو اچي نڪتو، وٺي لٺ ڦيرايائين. گهڙيءَ ۾ ات ڪير ڪونہ ھو. مائي دڪان جي دڪيءَ تي اڪيلي بيٺي ھئي.
”ڇا جو گوڙ لڳايو اٿئي، مائي؟ ڇا ڳالھہ آ، حاجي صاحب؟“
حاجي، جيڪو انھيءَ وچ ۾ ڊپ کان اندر وڃي دخل تي ويھي رھيو، تنھن اتان ئي وراڻيس، ”ڪجهہ ناھي، بس چرڙي آھي. ٻوليون پئي ٻوليائين سو ماڻھو اچي مڙيا!“ حاجيءَ وڏو ٽھڪ ڏنو. سپاھي بہ کلندو بزار ۾ اڳتي وڌي ويو.
ھاڻ ھاشم وري پنھنجي دڪان مان نڪري سري آيو. سڌو اندر حاجي وٽ وڃي بيٺو.
” واھہ حاجي، واھہ ! واھہ جي پنھنجي ۽ ٻين جي عزت ڪرائي اٿئي. تو کيس سڃاتو بہ نہ.“
”ڇڏ يار، ورھيہ ٿيا، جوانيءَ جي ڳالھہ ھاڻ ٿي ياد پوي. پر، يار ھاشم، ھيءَ جنان آئي ڪٿان؟“ حاجيءَ سرٻاٽ ڪيو.
ھاشم مائي جنان کي ڏٺو تہ جنان رني پئي. ھو کيس اندر وٺي آيو. کيس انھيءَ صندل تي وھاريائين، جتي حاجي ويٺو ھو. پوءِ ھو پاڻي کڻي آيو. مائي جنان جو جهريل چھرو سڄو ڳوڙھن سان ڀرجي ويو ھو. ھن ڏڪندڙ ھٿن سان پاڻي پيتو ۽ پوءِ حاجيءَ ڏانھن گهوري نھاريو. سڏڪندڙ لھجي ۾ چچريل آواز سان چيائين، ”سائين حاجي صاحب، مون کي سڃاتو؟“
حاجيءَ ڪنڌ سان ھاڪار ڪئي. مائي يڪدم حاجيءَ جي پيرن تي کڻي ھٿ رکيا؛ ”مون کي پٽڙو ڇڏائي ڏيو.“
حاجي ڪنڌ سان ھاڪار ڪئي.
مائي جنان اتان اٿي وڃي دڪان جي ٻاھران دڪيءَ تي ويھي رھي. ھاڻ ھوءَ رني ڪانہ پئي، آسروند ويٺي ھئي. اندران حاجي شاھ محمد کيس ڏسندو رھيو. چاليھہ ورھيہ ھن کيس نہ ڏٺو ھو. ھن اڄ کيس ڏٺو ھو. ھو ڏسندو رھيو.
ھوءَ سندس گهر کان ڀڳل زال ھئي. ھوءَ سندس چوريءَ جي عادتن کان ڀڳي ۽ ساڌ بڻجڻ لاءِ جبل جهاڳڻ نڪري پئي. اڄ ھو ساڌ ھئا، ھيءَ چور ھئي.
دڪيءَ تي ويٺل ھڪ عورت، جا سماج جي چور ھئي، سندس پٽ بہ چور ھو. ھوءَ خاموش ھئي. شايد ايستائين جيستائين سندس پٽڙو جيل مان ڇڏائجي نہ ٿي آيو.