پيش لفظ

انساني جذبات ۽ احساسات جي اظھار جو اهم ذريعو ادب آهي ۽ ادب جو اظھار وري ٻوليءَ سان آهي. ٻولي، انساني سماج ۾ پاڻمرادو منظور ڪيل هڪ اهڙي تنظيم ۽ تحريڪ آهي، جنھن سان هر ننڍو توڻي وڏو، امير توڻي غريب، شاھہ توڻي گدا ڳنڍيل آهي. اهي سڀئي انھيءَ تنظيم جا رُڪن آهن.ادب، انساني حياتيءَ جو آئينو بہ آهي، تہ سندس زندگيءَ جو شرح ۽ تفسير بہ. ادب جي بيان ڪرڻ جا وري اسلوب جدا جدا آهن، جن کي صنفون ۽ جنسون چئجي ٿو. هونئن تہ ادب ٻن شاخن يعني نثر ۽ نظم ۾ ورهايل آهي، پر ادب کي جيڪي صنفون زندھہ ۽ جاويد رکن ٿيون، اهي فڪشن جون صنفون آهن، فڪشن ۾ بہ وري ٻين نثري صنفن ۾ ڪھاڻيءَ جو مقام ۽ درجو بلند آهي. ڪھاڻي، نثر جي باقي صنفن کان وڌيڪ توجھہ ۽ ڌيان ڇڪائيندڙ صنف آهي. ڪھاڻي هر دور جي انساني سماج جي اٿاويٺي، رسم و رواج ۽ وڻج واپار سميت پوري ڪلچر ۽ تاريخ جو آئينو هوندي آهي، تنھنڪري ادب ۾ هن صنف کي هر دور ۾ خاصي اهميت ۽ پذيرائي ملندي رهندي آئي آهي، اُن جو خاص ۽ دلچسپ ڪارڻ هيءُ بہ آهي تہ هن ۾ انساني جبلت ۽ جذبات جو اظھار وجداني ڪيفيت يعني پنھنجي اصل حالت ۾ ڪيو ويندو آهي. ماڻھو، عام زندگيءَ ۾ جيڪي احساس ٻين سان ونڊي نہ سگهندو آهي، هڪ اديب انھن احساسن ۽ ڪيفيتن جو برملا اظھار ڪھاڻيءَ جي فن ۾ پيش ڪندو آهي ۽ عام ماڻھوءَ جو وسيلو بڻجندو آهي. ڪھاڻي، هڪ فن جو نالو آهي ۽ فن انساني جرئت ۽ پيش قدمي جھڙن اوصافن مان پروان چڙهندو آهي.سنڌي ادب ۾ جديد ڪھاڻيءَ جي تاريخ ايتري پراڻي نہ آهي. 70 ۽ 80 وارن ڏهاڪن ۾ جديد ڪھاڻيءَ کي خاصي هٿي ملي. انھيءَ دور ۾ شيخ اياز، جمال ابڙو، امر جليل، شيخ راز، نسيم کرل، طارق اشرف، سراج ميمڻ، آغا سليم، بشير مورياڻي، غلام رباني آگرو، حفيظ شيخ، حميد سنڌي، نورالھديٰ شاھہ، نجم عباسي، اياز قادري ۽ انيس انصاري وغيرہ جھڙا معتبر نالا مشھور ٿيا. هنن نالن جديد ڪھاڻيءَ کي مڪمل نئون روپ ڏنو بلڪہ ان کي انساني سماج جي بنھہ ساھہ واري رڳ جي ويجهو ڪري بيھاريو. خاص طور تي جمال ابڙي جي ڪھاڻين ماڻھن کي ڇرڪائي وڌو. انھن ڏينھن ۾ نسيم ٿيٻو جون ڪھاڻيون بہ ڇپجڻ لڳيون، نسيم ٿيٻو ان وقت نوجوان ڇوڪري هئي ۽ ڪاليج ۾ پڙهندي هئي، تن ڏينھن ۾ سندس ڪھاڻين کي جيڪا مڃتا ملندي هئي، ان جا ٻہ ڪارڻ هئا: هڪ تہ هوءَ اظھار تمام سادگيءَ واري انداز ۾ ڪندي هئي ۽ ٻيو تہ سندس مڪالما جارحاڻا ۽ بي ڊپا هوندا هئا. انھن ٻنھي ڳالھين نسيم ٿيٻو جي ڪھاڻين کي هڪ الڳ سڃاڻپ بخشي ۽ گڏوگڏ انھن ڪھاڻين جي پڙهندڙن جو هڪ حلقو بہ پيدا ٿيڻ لڳو. نسيم ٿيٻو جڏهن سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ نوڪري اختيار ڪئي، تہ بہ هن ساڳئي انداز سان لکيو پئي، بلڪہ سندس لکڻين ۾ اڃا وڌيڪ نکار آيو. هن کي سنڌ يونيورسٽيءَ جو نئون ماحول مليو، نون ماڻھن کي ڏسڻ، ٻڌڻ ۽ ويجهي ٿيڻ جو کيس موقعو مليو. انھيءَ دور ۾ نسيم تمام عاليشان ۽ ڇرڪائيندڙ ڪھاڻيون لکيون، اهو سلسلو 90 واري ڏهاڪي تائين هليو، پوءِ هن ڪھاڻيون لکڻ ڇڏي ڏنيون.نسيم جي نالي آڏو ميڊم يا سائڻ لڳائڻ، مون کي ڏکيو ۽ عجيب لڳندو آهي، ڇو تہ ڪنھن بہ نالي جي اڳيان محترم، سائين، سائڻ لڳائڻ سان ماڻھوءَ ۾ اوپرائپ/ احترام جو احساس پيدا ٿيندو آهي، جنھن ڪري هو پنھنجي اندر جي سموري ڪيفيت کي پنھنجي اصل حالت ۾ بيان ڪرڻ کان قاصر ٿي ويندو آهي. نسيم جي نالي کان آءٌ تڏهن کان واقف آهيان جڏهن مان ڪاليج ۾ پڙهندو هئس. تن ڏينھن ۾ نسيم جي ڪھاڻي- ”ڀڳل ڪبوتر“ ڇپي هئي، اها ڪھاڻي نسيم هڪ سٽنگ ۾ نہ لکي هئي، پر ڀريا ٻہ سال کن ان ڪھاڻيءَ تي صَرف ڪيا هئا. ان ڪھاڻيءَ مون کي بيحد متاثر ڪيو هو ۽ مون کي بہ ڪھاڻين لکڻ تي اتساهيو هو. نسيم جي انھيءَ ڪھاڻيءَ کان متاثر ٿي، مون هڪ ڪھاڻي- ”اڳتي نہ ستائيندس“ لکي، جنھن تي مون کي انعام بہ مليو، اها ڪھاڻي پوءِ اپريل 1998ع ۾ روزاني ”جاڳو“ اخبار جي هفتيوار ادبي صفحي ۾ بہ ڇپي. ڪھاڻيءَ جو اهو عنوان بہ نسيم جي انھيءَ ڪھاڻي جي هڪ ڊائلاگ- ”اڳتي ڪونہ ڦٽائيندس“ تان آڌاريو هوم.”ڀڳل ڪبوتر“ ۾ نسيم، ڪھاڻيءَ جي فني ۽ فڪري گهرجن سميت مروج سماجي قدرن کان کُلم کُلا بغاوت ڪئي آهي. ان ڪھاڻيءَ کان پوءِ نسيم ڪھاڻيون لکڻ ذري گهٽ بند ڪري ڇڏيون.مجموعي طرح نسيم جي ڪھاڻين جا ڪردار ۽ ڊائلاگ، پڙهندڙ جي روح ۾ لھي، اندر ۾ هڪ هلچل مچائي ٿا ڇڏين ۽ پڙهندڙ، نسيم جي ڪھاڻين ۾ موجود انھن ڪردارن کي پنھنجي پاڻ ۾ يا آسپاس ڳولڻ جي ڪوشش ڪندو، اها بھترين ڪھاڻيڪار جي سڃاڻپ آهي.نسيم جو گهراڻو پڙهيل لکيل ۽ ادب ۾ باذوق رهيو آهي. نسيم جي والدہ سڳوري، ”بادام ناتوان“ جي نالي سان، ادبي دنيا ۾ مقبول رهي. سندس لکيل مشھور ڪتاب- ”خوش خصلت خاتون“ ادب ۾ چڱي خاصي مڃتا ماڻي. ”بادام ناتوان“ طبعيت ۾ سٻاجهي ۽ شفيق عورت هئي. نسيم کي بہ اهائي سٻاجهائپ، اهائي شفقت ۽ ڏات ورثي ۾ ملي. شايد اهائي سٻاجهائپ ۽ نھٺائي هئي جو نسيم کي ٻين شھرت پسند اديبن وانگر پاڻ وڻائڻ ۽ تڪڙي مڃتا حاصل ڪرڻ جي هٻڇ کان بچايو ۽ هوءَ مشھوريءَ کان ايتري تہ ڊنل رهي جو پنھنجو ڪو ڪتاب بہ نہ ڇپرائي سگهي.منھنجي خواهش هئي، تہ آءٌ نسيم جون سموريون تحريرون گڏ ڪريان ۽ اهي ڪنھن اشاعتي اداري کي ڇپڻ لاءِ ڏيان. اهو پھہ ڪري مون نسيم جون ڪھاڻيون مختلف اخبارن، رسالن ۽ مخزنن مان ڳولھڻ شروع ڪيو. ڪجهہ ڪھاڻيون منھنجي شاگرديءَ واري زماني ۾ مون وٽ رکيل هيون، باقي ڪھاڻيون هٿ ڪرڻيون هيون. سو ڪم جي شروعات ڪري ڏنم، قادر جي قدرت ڏسو جو سال 2006ع ۾ نسيم جو نياڻو مسٽر اعجاز احمد منگي، بورڊ جو سيڪريٽري مقرر ٿي آيو ۽ مان بورڊ ۾ نوڪري ڪري رهيو هئس، پوءِ تہ منگي صاحب جي توسط سان نسيم جي مواد جو هڪ ڀريل بريف ڪيس مليو. بريف ڪيس ۾ مختلف ميگزين، رسالا ۽ ٻيو قلمي مواد موجود هو. ڀلائي ٿي وئي، گهر ويٺي مواد ملي ويو. انڌو گهري هڪ اک، ٻئي ملي ويون، پوءِ مواد جو جائزو ورتو ويو. ڪجهہ رسالا ۽ مخزن ڦاٽل هئا ۽ مواد اڌورو هو. ان صورت ۾ سنڌالاجي وڃي کٽل مواد جو پورائو ڪيو ويو ۽ اهڙي ريت هيءَ رٿا، مانواري پبليڪيشن ڪميٽيءَ جي آڏو رکي وئي، پبليڪيشن ڪميٽيءَ طرفان اڳ۾ ئي اهڙو فيصلو ٿيل هو، تہ پنھنجن سينئر اديبن جون ناياب لکڻيون ڳولي هٿ ڪري ترجيحي بنيادن تي ڇپايون وڃن. جنھن ڪري منھنجي انھيءَ تجويز کي منظور ڪيو ويو. ڪميٽيءَ جي هدايتن تي عمل ڪندي ڪھاڻين جي ڪمپوزنگ ڪرائي وئي، پروف مون پاڻ پڙهيا ۽ نظرثاني امداد حسينيءَ کان ڪرائي وئي ۽ مُھاڳ امداد حسيني صاحب کان پڻ لکرايو ويو. اهڙيءَ ريت نسيم جي ڪھاڻين جي مجموعي- ”اُڀر چنڊ پس پرين“ ڇپجڻ جا اسباب ميسر ٿِي پيا.جيڪڏهن اهڙي نموني ڪوششون وٺبيون رهجن، تہ سٺا اديب جيڪي ڪتابي صورت ۾ ڇپجي نہ سگهيا آهن، ضرور ڇپجي پوندا. هونءَ بہ اسان جي ادبي ۽ اشاعتي ادارن جو اهو ئي مقصد آهي، تہ پنھنجن ڏات ڌڻين جون لکڻيون ڳولي ڦولي هٿ ڪري انھن کي ڇپائي محفوظ ڪرڻ.مان سمجهان ٿو، تہ هيءُ مجموعو نہ فقط ادب جي شائقن لاءِ دلچسپيءَ جو ڪارڻ بڻجندو، پر ادب جي شاگردن ۽ استادن لاءِ بہ هڪ سٺو وٿ ثابت ٿيندو. مان ٿورائتو آهيان بورڊ جي هردلعزيز چيئرمن جناب مخدوم جميل الزمان صاحب ۽ سيڪريٽري الھڏتو وگهيو صاحب جو، جن مھربانن هن ڪتاب جي جلد ڇپائيءَ ۾ خاصي دلچسپي ورتي. مانواري پبليڪيشن ڪميٽيءَ جو تہ آءٌ قدري احسان مند آهيان، جنھن منھنجي هن پورهئي کي مانُ بخشيو ۽ هن اسم کي منظور ڪرڻ فرمايو، گڏوگڏ مسٽر اعجاز احمد منگي ۽ نسيم ٿيٻو جي نياڻيءَ ادي تانيا جو بہ ٿورائتو آهيان جن مواد ڏيڻ ۾ هڙان وڙان مدد ڪئي.آءٌ هيءُ سھيڙيل ڪتاب، شاھہ جي هن بيت سان، نسيم کي ارپيان ٿو:
اُڀر چَنڊَ پَسُ پِرين، تو اوڏا، مُون ڏُور،
پيرين آءٌ نہ پُڄڻي، ٻاٻَلُ ڏئي نہ ٻُور،
سڄڻ ستا ولھہ ۾، چوٽا ڀري ڪَپُور،
جنھن تي چڙهي اَسُور، سنجهي سڄڻ سيٽيان.

دين محمد ڪلھوڙو
ايم.سي.پي واپڊا ڪالوني، ڄام شورو
7- سيپٽمبر 2012ع