احساس جا چَڪَ
پاتال ۾ ڪھڙا منڊ منڊيل آهن تن سان ڪرڻن جو ڇا؟ هو تہ سوجهرو ڦھلائيندا آهن- من ۾ ڀلي ڪڪر ڪارونڀار هجن- سورج اڀرندو ۽ ڏينھن ڪندو، اندر ۾ ڀلي ڪاري اماس جي رات واري انڌڪار هجي، تنھن سان سورج جو ڇا؟ منھنجي من ۾ جڏهن ڪاري ٻاٽ اوندھہ هجي نہ تہ تون نہ اڀرندو ڪر سج- سچ ٿو چوان اصل ڪونہ وڻندو آهين، ڪرڻن کي ڪنھن ٻي هنڌ وکيريندو ڪر- تُنھنجي اڀرڻ سان مون کي هروڀرو ماني کائڻي پوندي آهي. اجايو گڏهن جيان وهندو آهيان- تن کي سينگارڻو پوندو آهي، پوءِ ڀلي دل نہ مڃي- پر سج جا ڪرڻا پاڻ سان گڏ حڪم نامو کڻي ايندا آهن تہ زندگيءَ جي نار ۾ اٿي وهو اکين تي کوپا چاڙهي ان گول دائري اندر صبح کان شام تائين چڪر ڪاٽيو- مون کي نہ وڻندو آهين. سج ڪڏهن تہ پاڻ سان گڏ اوندھہ بہ کڻي ايندو ڪر جيئن هن دنيا ۾ ٿيندڙ پاپ کي اکيون نہ پسن- ظالم جا ڏهڪاءَ ۽ ڏيا جهڪا جهڪا نظر اچن.
ڏس پرين مون کي تنھنجو هڪ ڪرو هميشہ ساڳيو روپ نہ وڻندو آهي. منافق لڳندو آهين. ڇا هن ديس جون ڳالھيون توکان ڳجهيون آهن- يا انسانيت جي منھن تي مليل ڪارنھن توکان لڪل آهي.....؟
پوءِ ڇو روز اڀري ايندو آهين؟
توکان تہ چنڊ سٺو آهي ڪڏهن پاڻ سان ڪاريون اونداهيون اماس جون راتيون کڻي ايندو آهي تہ ڪڏهن چوڏهين جي چانڊاڻ تہ ڪڏهن ڪارين راتين ۾ تارن جي جهرمٽ ۾ ڪنڌ نمائي جهڪو جهڪو بيٺو هوندو آهي. ان بيوھہ عورت جيان جنھن جي حياتيءَ مٿان سدائين ڪڪرن جو ڪارونڀار هوندو آهي. ڏس نہ هو پاڻ سان گڏ اوڻٽيھہ جي اونداهي بہ آڻيندو آهي تہ چوڏهين جي چانڊاڻ بہ. چنڊ مون کي يتيم ٻار لڳندو آهي. بيوھہ عورت لڳندو آهي ڪڏهن ڀريءَ ۾ تہ ڪڏهن ڀاڪر ۾- اهو تہ سمنڊ آهي جو جڏهن انسانن جا ڪاراٺيل بدن منجهس ڌوپي اجرا ٿيندا آهن تہ اِها ڪارنھن ڪڪرن جي صورت ۾ تو مٿان اڇليندو آهي. تڏهن ڪڪرن سان گڏ تون بہ روئي ڏيندو آهين- انسان ڪيڏو دک من سانڍي ٿا هلن، هونءَ جيڪر ان جي خبر نہ پوي تون صدين کان ساڳيو آهين- توکان ڪابہ ڳالھہ ڳجهي ڪانھي- ڌرتيءَ تي ٿيندڙ رتوڇاڻ انسانن جي اندر ۾ پلجندڙ پاپ، انسانيت جي منھن تي مليل ڪارنھن، تون پنھنجن ڪرڻن ۾ جذب ڪري وٺندو آهي، جڏهن ڪرڻن جي ڌرتيءَ مٿان ورکا ڪندو آهين تہ جيئن تتل واري تي برسات جون بوندون جذب ٿينديون آهن، تيئن تنھنجي ڪرڻن ۾ ڌرتيءَ جا پاپ، پوءِ بہ تون ڪيترو نہ روشن آهين- تو منجهہ ڪيڏي شڪتي آهي.
ماڻڪ اتان روز لنگهندو هو. ان رستي تي هڪ فقيرياڻي ويٺل هئي- اڳيان ٻار پيل، ڀرسان وهندڙ گندي نالي جو پاڻي- ڀرسان ئي گند جو ڍير- ان جي ڀر ۾ ويٺل مائي، مائيءَ جي اڳيان ويٺل ٻار، ٻار جون ٻئي ٽنگون سڪل، ٻئي ٻانھون ڪاني جھڙيون- هڏن جو ڍانچو ٿيل ٻار.... ميرو گدلوٻار- ٻار جون ٻئي ٽنگون سڪل- ٻئي ٻانھون مڙيل- ان ٻار پنھنجي سڪل ڪانين جھڙي ٻانھن وارو هٿ ذري گهٽ سڄو ئي وات ۾ وڌل- ماڻڪ جي دل ڪچي ٿيڻ لڳي- هڪ پل لاءِ هن جي اکين اڳيان اوندھہ انڌوڪار ڇانئجي وئي. هو هڪ پل لاءِ اتي ئي بيھي رهيو. اڌ وهيءَ جي ماءُ اجرڪ ۾ ويڙهيل ڪپڙا ليڙون ٿيل، ماڻڪ کي لڳو- هوءَ ماءُ ناهي، ماءُ جي مقدس رشتي تي پليت ٽڪو.
ڇا هيءَ عورت هن ٻار جي ماءُ آهي؟ نہ نہ- ائين هجي ها تہ هيءَ عورت پنھنجي ٻار کي ناليءَ جو ڪيڙو ٿيڻ نہ ڏئي ها- سندس اکين اڳيان گند جي ڍير ۾ ستل آهي- گند جي ڌپ ۾ تتل ڌرتيءَ تي هن جي مامتا کي اٻڙڪا نٿا اچن؟ هيءُ مامتا جو ڪھڙو روپ آهي........؟
سوچون هيون جي ماڻڪ کي ڄئرن جيان اچي چُهٽيون- ماڻڪ کيسي ۾ هٿ وڌو ڪجهہ پيسن ڪڍڻ لاءِ- پر ڪجهہ سوچي هن خالي هٿ ٻاهر ڪڍيو.
مائي ڇا هن معصوم کي تو ڪمائي جو ذريعو سمجهيو آهي......؟ جو ان کي ائين چيچلائي مارڻ سان بہ توکي سيسراٽ نٿو اڀري- ائين عذاب ڏئي مارڻ کان تہ چڱو اٿئي هڪ وار وڃي سنڌوءَ جي لڙاٽيل پاڻيءَ ۾ اڇلينس.“
اڙي- نہ ڙي ابا اَمڙ ائين ڪبو آهي- جيترا ڏينھن اٿس گذاري ويندو- مان پنھنجن هٿن سان ڪيئن ماريانس.“
هو وري سڌو ٿي بيٺو:
الائي هن غريب جا عذاب جا ڏينھن ڪڏهن کٽندا؟“ سورن هاڻي حياتي اڻ کٽ هوندي آهي يا ان جا پل بہ صدين جي برابر هوندا آهن. هن جيتامڙي جي اوسر ان تتل واريءَ ۾ ٿيڻي آهي- گند جو ڍير ۽ ڀرسان وهندڙ ناليءَ جو پاڻي هن جا ٽول آهن ۽ مکيون خوراڪ.“
آھہ، ماڻڪ جي اکين ۾ لڙڪ ڀرجي آيا. هن جي دل ۾ آيو تہ وڌي مائي جون اکيون ڪڍي، جن جي اکين سان هوءَ اِهو ڪراهت جھڙو منظر ڏسي سگهي ٿي- پنھنجي لال کي ائين ڪيڙي جيان چُرندو ڏسي گهي ٿي- ڇا مذهب جي آفيم اسان کي ايڏي اگهور ننڊ ڏني آهي- عورت تہ رحم ۽ نيڪيءَ جو Symbol آهي- سندس ڪک مان سونھن جنم ورتو آهي تہ سونھري سنگن جيان مکڙيون ۽ گل ٽڙندا آهن.
سونھن... ..... سندرتا جي ديوي ڇا ايڏي بہ ڪٺور ٿي سگهي ٿي، اِهو تہ هن سوچيو بہ نہ هو.
مڃان ٿو معاشرو انسان جي ڪردار کي ٺاهڻ ۽ بگاڙڻ ۾ اهم رول ادا ڪندو آهي. ڪمزور ۽ نٻل ماءُ جي ڪک مان اِهڙا ڪيڙا ئي جنم وٺندا آهن.
هون- امر ائين ڪيو آهي- تون آهين هن جي عذاب جو ڪارڻ، تون تون هن جي ارمانن جي قاتل- سکن جي خوني آهين- چنگيز ۽ هلاڪوءَ تي اڃا تائين پئي ڦٽڪار وسي- پر تون ان کان وڌيڪ ڪٺور ۽ بيرحم آهين. هٽلر پنھنجي طبقي ۽ قوم سان تہ سچو هو پر تون تہ پنھنجي رت سان بہ سچي ناهين- پر تون رڳو پاڻ سان سچي آهين. دنيا جو ڪو قانون ٺھيل ڪونھي جو تنھنجي ڳچيءَ ۾ سرڪڻ ڦاهي اٽڪائي- تون ماءُ آهين- توکي رستن تي انساني نسلن کي ائين چيچلائي مارڻ جو حق آهي. ان پاپ لاءِ ڪو قانون ڪونھي ڇو تہ تون ماءُ آهين- پيغمبرن... اوليائن......... صوفين سنتن ۽ سنياسين کي جنم ڏيڻ واري- ليڊرن ۽ فيلسوفن کي جنم ڏيڻ واري- رهزنن ۽ قاتلن کي جنم ڏيڻ واري ۽ نٻل ٻارن کي جنم ڏيڻ واري بہ تون ئي آهين- انھن سوچن ماڻڪ کي درد ڏنو هو ۽ ان درد ماڻڪ جي اکين کي لڙڪ ڏنا هئا- پر اِهي ڳوڙها هن ڪڏهن پٽ تي ڪرڻ نہ ڏنا هئا- هن کي خبر هئي تہ دنيا ۾ هر هنڌ انڌير لاءِ سزا آهي ۽ دنيا ۾ هر مسئلي جو ڪو نہ ڪو حل آهي- مسئلا جيڪي هن معاشري کي ڦٽن جيان چهٽيل هجن جن جو ڪو انت ڪونھي جن جو سلسلو اڻ کٽ آهي.
هي جيل...... هي ڪال ڪوٺڙيون، ڦاسي گهاٽ انھن ڦاسي گهاٽن ۾ بي گناهن جا لٽڪيل لاش- هي انڌن، ٻوڙن، گونگن جو جهان- جتي انڌير کي چرچو ۽ ظلم کي مردانگي ٿو سمجهيو وڃي- جت ڏکن جي حياتيءَ کي قدرت طرفان مليل ورثو ٿو سمجهيو وڃي، سماج جي ٺيڪيدارن ۽ انياءُ سان اٽڪڻ جو ڪنھن ۾ حوصلو ڪونھي. ماڻڪ وٽ سوچون هيون جن جو ڪو ڪاٿو ئي نہ هو. سوچون هيون جو آنڌيءَ جيان سندس دماغ جي تھہ خانن ۾ ستل انسان کي کوٽي ڇڏيو هو- هو آفيمي حياتي گهارڻ جو عادي بڻجڻ نہ پئي چاهيو- ماڻڪ وٽ فولاد جيان مضبوط سوچون هيون- سوچڻ جي آنڌي جڏهن هن جي بند دريچن کي سٽاڪ ڪري کوليندي هئي، تڏهن هو ان منجهان ٻاهريون ڏيک ڏسندو هو. رت هاڻيون ڪھاڙيون ۽ بندوقون ڏسندو هو- مٿا ڦاٽل لاشن جا ڍير ۽ چرندڙ لاشن جا ڍير هو ڦاسي گهاٽن ۾ بي گناهن جا لٽڪيل ڏسندو هو. وک وک تي موت ۽ انياءُ سان اٽڪڻ وارا گڏبا هئا فولادي ۽ رڪ جيان مضبوط انسان.
شاگردن ۾ جيئن چنڊ جي چانڊوڪيءَ ۾ وير چڙهندي آهي، ٺيڪ ان طرح سان جڏهن بہ ڌرتيءَ تي ريڙهيون پائيندڙ انسانن کي ڏٺو- تڏهن هن جي من ۾ انقلاب لاءِ اڌما جاڳندا هئا- سوچن جو اڻ کٽ سلسلو ذهن ۾ آنڌيءَ جيان گهڙي ايندو هو.
ماڻڪ جي هيٺان تتل ڌرتي هئي ۽ مٿان اونھاري جو ساڙيندڙ سج هو- سج جيان اُلا ڇڏيندڙ ذهن ۾ باھہ جا ڀنڀٽ هئا. ماڻڪ جو جسم سڄو پگهر ۾ ٻڏل هو. ان مھل هن جي ڪنن تي نعرن جو پڙلاءُ پيو......
جنگ اسان جي جاري آهي جاري رهندي.“
جيئن پوءِ تيئن آواز چٽا ۽ ويجها ٿيندا ٿي ويا- ماڻڪ بہ پنھنجي احساس کي چٻ ڏئي اڳتي وڌيو ۽ تڪڙيون تڪڙيون وکون کڻندو ان ميڙ ۾ ملي ويو. ائين ئي جيئن گهري سمنڊ جي بي انت پاڻيءَ ۾ ڪا ندي اچي گڏجي ملي تہ هڪ ٿي وڃي.